Türkiye'nin sokak yemekleri

Bir paylaşım ve iletişim mekanı olan sokakta herkesin favori yemeği farklıdır. Her bir sokak satıcısı, en az sattığı yemek kadar lezzetli ve farklı bir öyküyü de beraberinde taşır. Kimisi Osmanlı'dan bir geleneği günümüze getirir; kimisi Anadolu'nun güzel bir adetini bize ulaştırır. Yani sokak yemekleri, sadece karnımızı doyurmamız için 'fast food'un geçici bir alternatifi değil; başlı başına bir kültürdür. Yiyecek ve içeceğin birbirini tamamlayan birlikteliği Öncelikle balık-ekmek canlı bir İstanbul sokak yemeğidir. Hemen ardından akşam simidi ve daha sonra kağıt helva… Bunlarla da yetinilmez peşinden nohutlu pilav ve tüm zamanların en popüler sokak yiyeceği olan döner gelir. Midye dolmayı, çocukluğumuzun kıymetli sokak lezzeti macunu da unutmamak gerekir. İşte sokaklarda görebileceğiniz lezzetlerin listesi... Usta ellerde yoğrulup, önce üzüm pekmezine bulanan ardından susamlanıp fırına verilen simit, Türk yemek kültürünün önemli bir parçası olmasının yanı sıra, toplumun ortak duygularını ve paylaşımlarını da besleyen asırlık lezzetlerimizden. Simidin geçmişi 14'üncü yüzyıla kadar gider. Türk yemek kültürünün önemli bir parçası olan simidin, simid-i halkaya ve sonrasında bugünkü simide geçiş öyküsü, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nde de anlatılır. İlk simitler büyük olduğu için simid-i halka olarak adlandırılırdı. O dönemde saraydaki un depoları simithane, padişah fırını ise simit fırını olarak anılmaktaydı. Osmanlı padişahları Ramazan döneminde verdikleri iftar yemeğinden sonra yolda saf tutan askerlere simit hediye ederdi. Simit tarihimizde padişah hediyesi olacak kadar değerli bir besindi. Asırlık lezzet simitin tarihine dair bilgiler Malzemeler: 1 çay bardağı ılık su Boyoz Anadolu ve özellikle İzmir mutfağına katılmış, İzmir damak tadı ile özdeşleşmiş, mayasız bir hamur işidir. Boyoz, İspanyolca yazılışıyla bollos, 'küçük somun' anlamına gelen bollo sözcüğünün çoğuludur. Malzemeler: 1 kilo un Ayvalık tostu, tadını büyükçe kesilen özel ekmeğinden alan bir yiyecektir. Genellikle sosis, sucuk, kaşar, turşu, mayonez, ketçap malzemeli karışık olanı tercih edilir, malzemesinin bol olması belirgin özelliklerindendir. Balıkesir'in Ayvalık ilçesinin bilinen yöresel bir ürünüdür. Malzemeler: 4 parça ayvalık tost ekmeği (2 kişi için) Sosis ve salamları ince ince boyuna (julyen) doğrayın. Kaşar peyniri, salatalık turşusu ve domatesi boyuna dilimleyin. Sosis, salam ve sucukları teflon tavaya çok az yağ ekleyerek ayrı ayrı soteleyin. Tost ekmeklerini makinasında 1 dakika kadar ısıtın, aralarını açarak önce kaşar peyniri dilimlerini sonrasında da sotelediğiniz sosis, salam ve sucuğu koyun. İstediğiniz miktarda rus salatası, turşu ve domates ekleyerek servis yapın. Şambali tatlısı İzmir'in vazgeçilmez lezzetlilerinden biri olan şambali tatlısı irmik ile yapılan ve görüntü olarak revaniye benzeyen bir lezzettir. Yoğurt, irmik, yumurta, un ana malzemeleridir. Karışım yağlanmış tepsiye dökülerek üzerine badem veya yer fıstığı dizilir. Öncelikle üzeri kızarana kadar fırında pişirilir. Şeker, su ve limon suyundan oluşan kaynatılmış şerbet sıcak vaziyette üzerine dökülür. Soğuk biçimde servisi yapılır. Batı Anadolu'ya özgü bir tatlıdır. Ramazan aylarında özellikle yapılmaktadır. Malzemeler: 500 gr irmik Eskiden sokaklarda mısırın patlamış hali yoğunlukta olurdu. Şimdilerdeyse haşlanmış veya bardakta mısır favori sokak yiyeceği haline geldi. Sokaklarda, her yerde bardakta mısır satıcıları var. Üzerinde sarımsak tozu veya değişik baharatlar eklenip, ketçap ve mayonez ile süsleniyor. Mümkün olan her yerde bardakta mısır satıcıları görebilirsiniz. Bardakta mısırı evde yapmak istiyorsanız hazır konserveleri alıp kaynatabilirsiniz. Tabi bunu yaparken biraz tereyağı koymayı da ihmal etmeyin. Sıcak olan mısırın üzerine kaşar peyniri rendeleyenler de mevcut. Malzemeler: İsotlu Mısır 1 Haşlanmış Mısır Köfte, Türk mutfağının önemli yemeklerinden biridir. Kısaca kıymanın değişik şekillerde kızartılmış halidir ve pek çok çeşidi mevcuttur. Malzemeler: 1 kg dana kıyma (döş kısmından) Boza, darı irmiği, su ve şekerden üretilen bir kış içeceğidir. Bilinen en eski Türk içeceklerinden biridir. Günümüzde eski Osmanlı coğrafyası ile Orta Asya coğrafyasının bazı kısımlarında yapılıp tüketilir. Uygun şartlarda muhafaza edilirse bozanın içilebilecek kıvamını koruduğu süre 6 ya da 7 gündür. Malzemeler: 2 su bardağı pilavlık bulgur Özellikle 17. yüzyılda rastlanılan ciğer tavası lezzeti günümüzde de hala yapılmaktadır. Vitamin ve demir açısından zengin olan ciğer, lezzetli olmasıyla büyük küçük herkesin çok sevdiği bir lezzettir. Ciğer tavasına 19. Yüzyılda pişen yemeklerin arasında sıkça rastlanmaktadır. Ciğer dolması, ciğer yahnisi, ciğer kavurması, ciğer şiş, ciğer çorbası, ciğer kebabı, ciğerli pilav ciğer ile pişen diğer yemeklerdir. Geçmiş dönemlerde Sarayın Yeniçeri ve şehrin zenginlerinin et ihtiyacı karşılandıktan sonra kalan sakatatlar, ucuz fiyatla sakatat dükkânlarında ve seyyar satıcılar tarafından satılmıştır. Bu seyyar satıcılar ciğeri çiğ ve pişmiş olarak, mahalle ve sokak aralarında satmışlardır. 17. Yüzyılda İstanbul'da ciğer kebabı satan dükkânlarda, ciğer 40 büyük lokma olarak yapılmış, bir ekmek fiyatına ( 1 akçeye) satılmış, böylece halk rahatlıkla karınlarını doyurma imkânına sahip olmuştur. Malzemeler: 1 adet kuzu ciğeri (uzun uzun şerit halinde kesilmiş) Döner ya da döner kebap, içyağı ve yöresel baharatlarla iyice terbiyelenmiş ve dövülmüş et parçalarının, bir şişin üzerine geçirilerek, dik bir şekilde asıldıkları odun ateşi karşısında pişirilen Türk mutfağında bir kebap türü. Geçmişi 150 yıl öncesine uzanan dönerin mucidi Kastamonu'lu bir aşçı olan Hamdi Usta'dır. Türkiye'de yapılan dönerlerin büyük çoğunluğunda kuzu eti kullanılmaktadır. Bunun yanında tavuk eti de sıklıkla kullanılır. Küçük-büyük, yaz-kış fark etmeden, her yaştan her kesimden insanın severek tükettiği gıda ürünü olan dondurmanın geçmişi, binlerce yıl öncesinin antik medeniyetlerine kadar uzanır. Kökeni Çin, Roma veya Mısırlılara atfedilmesine rağmen iptidai manada dondurmanın soğuk hava depoları yapımında oldukça uzmanlaşmış Persler tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Dondurma yapmak için İran'da Persler dağların yüksek yamaçlarına çukurlar kazarak kar topluyor, topladıkları karları; süt, kaymak, bal, şurup, şerbet, çeşitli baharatlar ve diğer tatlandırıcılarla harmanlayarak tekrar kara gömüyorlardı. Burada haftalarca bekleterek bir çeşit dondurma elde ediyorlardı. Daha sonra bu karışımı şehrin kar ve buz ihtiyacını karşılamak için inşa ettikleri Yahçal adı verilen soğuk hava depolarında yaz boyu saklıyorlardı. Günümüz dondurma formatına pek benzemese de dondurmaya en yakın yiyecek buydu. Dondurmanın Türklerdeki gelişimine bakacak olursak bu konuda Kâşgarlı Mahmud'un önemli bilgiler verdiği görülür. Nitekim Kâşgarlı, Türklerde kayısının sıkılıp suyundan şerbet yapıldığını ifade eder. Muhtemelen o devirde bulunduğu anlaşılan arubat (demirhindi), kızılcık, sarı erik (limgen ve amşuy), şeftali (aluç) gibi meyvelerin de Türkler tarafından şerbet olarak tüketilmiş olduğu hatta bu meyve özlerinden elde edilen sulardan özellikle yaz aylarında soğutularak dondurulmuş şerbet yapıldığı olası gözükmektedir. Kağıt helva, iki katlı, arasında çeşidine göre karamel, yoğunlaştırılmış süt (kondense süt), çikolata, hindistan cevizi, çilek vb konulmuş tatlıdır. Türk yemek kültüründe geleneksel bir sokak yiyeceğidir. Ayrıca ortadan katlanıp içine dondurma konulmak suretiyle de tüketilir. Kış mevsimine girerken kestane de görünmeye başladı. Soğuk havalarda fırına atılan kestanenin elbette tadına doyum olmaz. Çünkü kestane lezzeti yanında, sağlıklı ve besleyici bir gıdadır. Eskiler mektuplarını 'Kestane kebap acele cevap' derken kestanenin oldukça lezzetli oluşuna göndermede bulunurlardı. Kestane herkes tarafından sevilen, kış mevsimi ile özdeşleşmiş çok lezzetli, sağlıklı ve besleyici bir yemiştir. Kestane, kayıngiller familyasından Castanea cinsini oluşturan ağaçların yenilebilen tohumlarıdır. Kış akşamlarının vazgeçilmez atıştırmalığı olan kestane nişastalı yapısından dolayı yemeklerde de lezzet verici ve kıvam arttırıcı olarak kullanılır. Soğuk havalarda sıcacık kestane kebap yemenin keyfi bambaşkadır. Kestane karaciğerin de dostudur. Karaciğeri yormayan komple bir gıdadır. Kestane mideye de iyi gelir. Kansızlığı giderir. Bedeni ve zihni çalışma yapan herkes için kuvvetli bir enerji kaynağıdır. Kestane fırında veya ocakta kızartılarak veya suda haşlanarak yenebilir. Tatlılara, pastalara, pilavlara ve yemeklere de konabilir. Tantuni, Mersin'e has bir dürüm çeşididir. Bugün tüketilen tantuni iki çeşit etle yapılır. Sadece et içeren dürüme biftek, hem et hem de kuyruk yağı içeren dürüme ise tantuni denir. Bu fark özellikler tantunicilerde öğün ısmarlarken önem kazanmaktadır. Yapılışı ise normal tantuniyi lokma halinde dilimleyip üzerine isteğe göre süzme yahut normal yoğurt dökerek toz biberli kızarmış yağı ekleyip servis etmektir. Kumpir, Anadolu'nun bazı kesimlerinde 'patates' kelimesinin karşılığı olarak kullanılmakla beraber, aslında fırınlanmış patatesin ezilmesi ile yapılan bir yemektir. Temel olarak patates özel fırınlarda pişirildikten sonra kabuğu yarılır. Çoğu zaman iç miktarını artırmak için bir başka patates daha kesilerek içinin yarısı veya tamamı buna eklenir. İçine tuz ve tereyağı veya margarin eklenip karıştırarak ezilir. Klasik olarak kabuğunun içerisinde servis edilir. Genellikle sade halinin üzerine çeşitli mezeler ve soslar konur. En yaygın servis biçiminde patatese rendelenmiş kaşar peyniri de karıştırılır, haşlanmış sosis patatesin içine doğranır ve üzerine rus salatası koyulur. Bunların dışında mısır, zeytin, bezelye, mantar veya çeşitli mezelerle veya ağız tadına göre çeşitli malzemelerle de yapılabilir. Çoğunlukla ketçap ve mayonez gibi soslarla lezzetlendirilerek sunulur. Lokma, un, maya, tuz ve şekerle hazırlanan hamurun, sıvı yağda kızartılmasıyla hazırlanıp koyu kıvamlı şerbetle tatlandırılarak servisi yapılan bir Türk tatlısıdır. Lokma kelimesi bir ağız, bir yudum, bir parça yemek anlamına gelen 'lukma' kelimesinden gelmiştir. Kaynağı Osmanlı Sarayı'na da dayanmakla birlikte halk arasında da yapımı yaygınlaşmıştır. Ortası delikli olacak şekilde yuvarlak veya küçük küre şeklinde hamurlardan yapılan iki tipi vardır. Yuvarlak şekilli olana İzmir lokması; küre şeklinde olana Saray lokması denir. Lokma, özellikle İzmir kültürünün vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. İzmir'de dini öneme sahip günlerde kalabalık köşe başında pişirilen lokma tatlısının halka ücretsiz dağıtıldığı görülebilir. Özellikle ölünün ardından hayır amacıyla veya sünnet düğünlerinde davetlilere dağıtılmak üzere lokmanın taze olarak hazırlanması, pişirilmesi ve dağıtılması adettendir. Bu iki baskın çeşidin yanında lokmanın farklı yapımları da bulunmaktadır. Ankara'nın Güdül-Ayaş yörelerinde Bırtlak diye bilinen bir lokma çeşidi vardır. Türkiye'deki bazı yörelerde şerbet dökülerek tatlı olarak yenilmesine rağmen, bazı yörelerde pişi gibi şerbetsiz peynir ile yenilmektedir. Macun şekeri macun kıvamına getirilmiş boyalı şekerden oluşan bir sokak yiyeceğidir. Genellikle çocuklar tarafından tercih edilen macun şekeri tahta bir çubuğa sarılarak satılır. Çeşitli renklerde olabilir. Nohutlu pilav da ayaküstü atıştırmalıklarda fazla tüketilen bir sokak lezzeti olarak biliniyor. İş veya okul çıkışlarında belli mekanlarda yerini alan nohut pilavlar müdavimleri tarafından sürekli tüketilen yiyeceklerden. Malzemeler 2 su bardağı pirinç Tarihi çok eskilere dayanan salep, kış mevsiminde her zamankinden çok daha fazla rağbet görüyor. Salep orkideler ailesinin birçok türünün toprak altı yumrularından elde edilen toz ve bundan üretilen içecek türüdür. Salepgiller familyasından tel köklü otsu bir bitkidir. Gövdesi, dik ve silindirimsidir. Çiçekleri salkım veya başak şeklindedir. Salep bitkisinin kökü mevsiminde toplanır. Bir süre kurutulduktan sonra toz haline getirilir. Daha sonra isteğe göre tarçınla harmanlanır. Sütle birlikte kazanlarda uzun süre kaynatılır ve hazır hale getirilir. Yurdumuzda birçok çeşidi vardır. Salepin yazımıyla ilgili ikilemde kalan kesim de çoğunlukta. Bir dönem 'sahlep' mi 'salep' mi gibi bir tartışmanın içerisine giren salepin TDK'ya göre doğru yazımı 'salep' şeklindedir. Sahlep ise Arapça'daki 'sahlap' kelimesinden dilimize geçmiştir. TDK'da 'sahlep' eski olarak gösterilip genel kullanımda 'salep'in tercih edildiği vurgulanmıştır. Ayrıca sahlep, -bi şeklinde ünsüz yumuşamasına (sahlebi) uğrayan bir kelimedir. Evde yapılabilecek sıcak içecekler Malzemeler: 1 su bardağı süt Turşu suyu Türk kültürünün vazgeçilmez bir alışkanlığıdır. Hayatımızdan eksik etmediğimiz turşunun sularının faydaları saymakla bitmiyor. Turşu iştah açıcı özelliği, C vitamini açısından zengin olması, yararlı bakteriler barındırması ve kolesterolü düşürücü özelliğiyle çok sağlıklı bir gıdadır. Bunun yanında turşu suyunun faydaları da sağlığımıza olumlu etkilerde bulunur.

Türkiye'nin sokak yemekleri

Sokak yemekleri nedir?