Zorunlu ortaklık: Apartman

🔸 Apartman yaşamının Avrupa'da keşfedilmesine neden olan süreç; l. Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa'da hükümetlerin desteği ile işçi, memur ve çalışanların ucuz, çabuk, kısmen de geçici evler aramasıyla başladı. 🔸 II. Dünya Savaşı'nın ardından hem yapı maliyetlerinin hem de büyük kentlerdeki çalışan sayısının artması nedeniyle kiralık konut talebi kent bölgelerinde oldukça yükseldi. İslam mimarisinin Avrupa'daki izleri 🔸 Tek bir arazide tek bir barınma yapısı yapmak, özellikle arazinin ve toprağın değerli olduğu sanayi bölgelerinde büyük bir dezavantajdı. 🔸 Avrupa'da bu sorun, apartman olarak adlandırılan aynı binada birden fazla farklı ailenin ortak yaşamı paylaşabildiği komplekslerin keşfedilmesiyle çözüldü. Esasında ortaya atılan fikir aynı arazide birden fazla insanı nasıl barındırabiliriz, sorusundan türedi. Nabi Divanı'nda mimari değerlendirmeler 🔸 Avrupa'da apartman kompleksi ilk inşa edildiği gibi kalmadı. Zaman içerisinde gelişti, değişti ve en önemlisi yükselerek kendisini rezidans olarak adlandırılacak büyüklüğe getirdi. Avrupa'nın klasik şehir yapısıyla, yeni türeyen apartman ve sıra ev yapı türü bir kent dokusu ve modeli olarak bütün oluşturdu. Dünyanın en yüksek 10 yapısı 🔸 Osmanlı'ya geldiğimizde ise kolektif yaşamın başlamasına kiralık odalar öncülük etti. Onun evvelinde Türk evlerinde, aile bütünlüğünü koruyacak bir zeminde, yaklaşık 2 kuşağı kapsayacak bir surette mahrem bir yaşam stili hâkimdi. 🔸 Ancak 15. yüzyılın ilk yarısında Edirne ve İstanbul gibi büyük kentlerde vakıflara ait gerek misafirler gerek evsizler için kısa süreli olarak kullanılabilen kiralık dizi odalar bulunuyordu. 🔸 Şu anda örneğine rastlayamadığımız kiralık odalar -dönemin resmi belgelerinden öğrenildiğine göre- her katı bağımsız olan, ayrı mutfak ve helası bulunan konutlar şeklindeydi. Kolektif ne demek? 🔸 Kiralık dizi odaların bir sonraki adımı olarak, özellikle batıya bağımlı firmalarda çalışanların ve orta çaplı tüccarların talebiyle sıra evler ve apartmanlar inşa edilmeye başladı. Bu kesim ağırlıklı olarak gayrimüslimlerdi. 🔸 Dolayısıyla apartman ve sıra ev türünden yapı örnekleri ilk gayrimüslim mahallelerinde ortaya çıktı. Sütlüce, Kasımpaşa, Balat, Yenikapı, Anadolu yakasında Kuzguncuk ve Üsküdar sıra evlerin görüldüğü ilk bölgelerdi. Sıra ev nedir? 🔸 Apartman ve sıra ev yapılarının yeni yeni yerleşmeye başladığı bu dönemlerde, özellikle İstanbul, Edirne gibi Osmanlı'nın tarihi izlerini barındıran kentlerde, 500 - 600 senede tek tek eklenmiş, uç uca konarak oluşmuş bir geleneksel şehir dokusu hakimdi. 🔸 İzlerini Balkanlar'dan Anadolu coğrafyasına, diğer İslam coğrafyalarından Kafkaslara kadar görmenin mümkün olduğu doku özünde, şehrin, mahallenin, evin, sokağın da aynı zamanda varlığın delillerinin gösterildiği, onlara kapı aralanmasına imkan veren sokaklar, mekanlar barındırıyordu. Kur'an-ı Kerim rehberliğinde şehir – kent ayrımı 🔸 1880'lerin Osmanlı şehri geleneksel yönüyle ele alındığında, apartman kompleksini bünyesine kabul edemeyecek bir yapıdaydı. Dışarıdan yahut yukarıdan karmakarışık görünen, içeride bir mahremiyet ve birliktelik barındıran sokaklar apartman gibi kült bir yapıya müsait değildi. 🔸 İnsanın yaşadığı şehri, mahalleyi kendi bedeniyle tecrübe etmesi esasına dayanarak bir süreklilik içerisinde oluşmuş Osmanlı şehri, modern dünyadaki şehircilik anlayışı için zıt bir kavramdı. Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' 🔸 Avrupalıların öncülüğünü yaptığı apartman kavramı aynı zamanda yeni teknolojinin ve betonarmenin şehre ve ülkeye girişinin de bir habercisiydi. 🔸 Betonarmenin, Osmanlı'da yüzyıllardır var olan ahşap, kerpiç, taş ve bunun gibi doğal malzemelerle inşaat malzemelerinin arasına girmesi ve egemenliği elde etmesi çok uzun bir zaman almadı. 🔸 Üst üste koyma mantığı ile gelişen apartman, Osmanlı'da ev denilince akla gelen bahçeli, toprağa bizzat dokunabildiğimiz, ayak bastığımız ev tanımını da kökünden değiştiren, baltalayan yeni teknolojidir. Yeryüzünü kaplayan afet: Betonarme 🔸 Osmanlılarda ev, bir ailenin ve o ailede yeni evlenen bireylerin birlikte yaşadığı, her bir odanın aynı zamanda ayrı bir ev gibi olduğu kompleks yapıydı. Hem özel yaşamı hem de sosyal birlikteliği barındıran kompleks; kültürü ve akrabalığı güçlü kılan en temel etmendi. 🔸 Apartman ise insanların birbirlerini tanımadıkları halde mecburi olarak – kültürel ve manevi olarak bir ilişki kurabilmeksizin - aynı arazi üzerinde kurduğu ortaklıktı. Osmanlı'daki ev yapısının yerini almasıyla beraber toplumdaki ev merkeziyetinde gelişen kültür büyük oranda sona erdi. Bir medeniyetin kökü olarak Türk evi