Fikriyat tecvid dersleri -2

Tecvid dersleri serimizin ikinci bölümü ile devam ediyoruz.

Birinci bölümde tecvidin tanımı, tecvid ilminin amacı ve ortaya çıkış süreci ile alakalı konular üzerinde durmuş ve Medd-i Tabi kuralı ile tecvid derslerimize başlamıştık.

Tecvid ilminde toplamda altı çeşit med kuralı mevcuttur. Bunlar: Medd-i Tabi, Medd-i Muttasıl, Medd-i Munfasıl, Medd-i Lazım, Medd-i Arız ve Medd-i Lin'dir.

Medd-i Tabi daha öncede belirttiğimiz gibi harekesiz elif, vav ve ye harflerinden önce sırasıyla üstün, ötre ve esre almış bir harf var ise o harfin bir elif miktarı müddetince uzatılmasıdır.

Bu durumun haricinde huruf-u mukattalar da asar işareti de ( ٰ ) ve zamir halinde gelen (ه) harfi de Medd-i Tabi'ye neden olur. Huruf-u mukatta nedir gelin daha yakından bakalım.

HURUF-U MUKATTA

Bazı surelerin başında harekesiz halde bulunan ve sebeb-i hikmetinin ancak Allah tarafından bilindiği harf terkiplerine huruf-u mukatta denilir.

Huruf-u mukattaya Bakara Suresi'nin başında ki الم ve Meryem Suresi'nin başında ki كهيعص terkipleri örnek verilebilir.

Huruf-u mukatta harflerinin tamamında Medd-i Tabi kuralı bulunmamaktadır. Huruf-u mukatta harflerinden yalnızca (ح، ي، ط، ه، ر) harfleri Medd-i Tabi'li bir şekilde okunur.

Örneğin yazılışta her ne kadar (الر) şeklinde olsa da bu harf terkibinin okunuşu (اَلِفْ لاَمْ راء) şeklindedir. Görüldüğü gibi sakin halde bulunan eliften önce üstün harekesi olduğu için (ر) harfi Medd-i Tabi'li bir şekilde yani bir elif miktarı uzatılarak okunur.

İkinci olarak asar işareti de ( ٰ ) öncesine veya sonrasına bakılmaksızın üstüne veya altına geldiği harfleri Medd-i Tabi'li bir şekilde okutur. Örneğin (ثَلٰثُ) ve (,وَبِه) kelimelerinde ki asar işareti kendisini alan harfi bir elif miktarı uzatır.

Üçüncü olarak zamir halinde gelen (ه) harfi de (رَبُّهُ) ve (كُلِّهِ) örneklerinde olduğu gibi bir elif miktarı uzatılarak okunur. Zamirlerin bir elif miktarı uzatılmasının sebebi ise (ه) harfinin ardına gizli bir vav veya ye harfinin bulunmasıdır. Ancak şayet (اِسْمُهُ الْمَسِيحُ) örneğinde olduğu gibi kelimenin sonunda bulunan he harfi ikinci kelimeye cezimli veya şeddeli bir şekilde bağlanırsa Medd-i Tabi ortadan kalkar dolayısıyla uzatılmadan normal ölçüde okunur.

Aynı zamanda (مِنْهُ) ve (هَدَاهُ) örneğinde olduğu gibi zamir (ه) harfinin öncesi cezimli veya Medd-i Tabi'li ise yine uzatılmadan okunur.

DİKKAT!

Bununla birlikte Kur'an-ı Kerim okurken her karşılaştığımız (ه) zamir değildir. Zamir olmayan he harfleri Medd-i Tabi yapmayı gerektirmeyen herhangi bir pozisyonun içerisinde değilse zamir (ه) harfi gibi uzatarak okutmaz.

Örneğin (فَوَاكِهَ) ve (كَرِهَ) örneklerinde bulunan (ه) harfleri zamir olmadıkları için uzatılmadan normal ölçüde okunur.

MEDD-İ MUTTASIL

Bağlı, bitişik uzatma anlamına gelir. Bir kelimenin içerinde Medd-i Tabi oluştuysa ve med harfinden sonra hemze (ء) harfi gelirse Medd-i Muttasıl olur ve dört elif miktarı uzatılır. Kur'an-ı Kerim okurken çokça karşılaşılan örneklerden biridir.

(بَيْضَآءَ) örneğinde olduğu gibi üstünlü dad (ض) harfinden sonra sükun halinde elif (ا) geldiği için Medd-i Tabi oluşmuştur. Ancak daha sonra da hemen bitişiğinde ve aynı kelimede hemze (ء) geldiği için Medd-i Tabi, Medd-i Muttasıl'a dönüşmüştür. Bu sebeple harf dört elif miktarı uzatılarak okunur ve bu uzatma ( ٓ ) harekesi ile belirtilir. Aynı durum (جِىٓءَ) örneğinde de söz konusudur. Esreli cim harfinden (ج) sonra cezimli ye (ى) gelmiş ve ondan sonra da hemze (ء) olduğu için Medd-i Muttasıl oluşmuştur.

MEDD-İ MUNFASIL

Ayrı uzatma anlamına gelir. Bir kelimenin sonu Medd-i Tabi ile biter ardında ki kelimenin başlangıcında elif (ا) veya hemze (ء) harfi bulunursa Medd-i Munfasıl meydana gelir. Bu sebeple birinci kelimenin son harekeli harfi dört elif miktarı uzatılarak okunur. Medd-i Muttasıl'dan tek farkı Medd-i Muttasıl bir kelimenin içinde meydana gelirken Medd-i Munfasıl'ın iki ayrı kelime arasında oluşmasıdır.

Örneğin (فِىٓ اَنْفُسِكُمْ) örneğinde esreli fe (ف) harfinden sonra sakin halde ye (ى) geldiği ve ikinci kelimede hemze ile başladığı için Medd-i Munfasıl meydana gelmiştir. Bu sebeple fe harfi (ف) dört elif miktarı uzatılarak okunur. Aynı durum (قَلُوآ ءَاِذَا) örneğinde de söz konusudur. Medd-i Munfasıl'da tıpkı Medd-i Muttasıl gibi Kur'an tilaveti sırasında sıklıkla karşılaştığımız tecvit kurallarından biridir.

FİKRİYAT

SÜMEYYE ALI JABER