Türkiye’nin çalınan tarihi

Kültür ve Turizm Bakanı Numan Kurtulmuş'un "Geri getirmek için hafiye gibiyiz" dediği çalınmış tarihi eserlerin büyük bölümü ABD'de bulunuyor. Bu tarihi eserler içinde Zeugma mozaikleri, Almanya Pergamon Müzesi, Bulgaristan sınırında ele geçen eserler de bulunuyor

EN FAZLA ABD'DE BULUNUYOR

Listeye göre iadesi istenen tarihi eserlerin en fazla bulunduğu ülke Amerika Birleşik Devletleri ( ABD). ABD'yi sırasıyla Almanya, Bulgaristan ve Danimarka izliyor. İngiltere, İrlanda Cumhuriyeti, İskoçya, İsrail, İtalya, Macaristan, Moldova, Polonya, Portekiz ve Rusya'da da geri getirmek üzere resmi işlemlerin başlatıldığı eserler bulunuyor.

TESPİT EDİLENLER İÇİN BAŞVURU YAPILDI

Kültür ve Turizm Bakanlığı'ndan elde ettiğimiz bilgilere göre binlerce kültür varlığının Anadolu toprakları dışında, çeşitli ülkelerde bulunduğu sanılıyor. Bakanlığın çıkardığı 17 ülkedeki 55 parça eser ise tespit edilen ve iadesi için resmi girişimlerin başlatıldığı eserler olarak ortaya çıkıyor. Türkiye'den çıkartılan varlıkların kesinleşmesi halinde başka eserler için de girişimler başlatılacak.

GERİ ALMA SÜRECİ NASIL İŞLİYOR?

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na göre kültür ve tabiat varlıkları devlet malı niteliğinde. Fotoğraflı envanter bilgileri mevcut olan eserlerin çalınması durumunda eser, Interpol Çalıntı Sanat Eserleri veri tabanına kaydettiriliyor. Bu şekilde iade süreci kolaylaşıyor. Buna en iyi örnek Kanatlı Denizatı Broşu'nun iadesi. Kaçak kazılarla yurtdışına çıkarılan eserlerinse envanter kaydı bulunmadığından, eserlerin niteliklerine ilişkin hazırlanan akademik raporlara dayanarak eseri elinde bulunduran kişi veya kurumlarla ikili görüşmeler başlatılıyor. Eserlerin iyi niyet çerçevesinde iadesi amaçlanıyor. Buna en iyi örnek de ABD, Penn Müzesi'nden iade edilen 24 adet Troya kökenli eser. Karşı tarafın eserin iadesine yanaşmaması durumunda ise dava açma yoluna gidiliyor. 2002 yılında İngiltere'den iade alınan ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde muhafaza edilen Dionissos Heykeli bu yöntemle alındı.

TÜRKİYE'YE GETİRİLEN ESERLERDEN BAZILARI

Türkiye, yurtdışında binlerce olarak ifade edilen eserlerden birçoğunu çeşitli tarihlerde geri getirmeyi başardı. Özellikle 1980'den sonra çok sayıda eser, ait olduğu topraklara, Anadolu'ya getirildi. 1980'den sonra dava ve ikili görüşmeler yoluyla Afrodisias eserleri, Herakles lahidi, Boğazköy tabletleri, Elmalı sikkeleri, Marsyas Heykeli, Eşrefoğlu Camii ana giriş kapısı süsleme panoları, Afrodisias ören yerinden çalınan yüksek kabartma baş Türkiye'ye getirildi. 1960'ta ABD'ye kaçırılan Karun Hazinesi'ne ait eserler arasında bulunan 'Kanatlı Denizatı Broşu' da 2013 yılında yurda getirildi.

İşte Türkiye'ye getirilmesi için resmi girişimlerin başlatıldığı eserler ve bulundukları ülkeler...

ALMANYA

- Konya Beyhekim Camii mihrabı (Berlin Pergamon Müzesi)

- Konya Beyhekim Camii pencere kanadı (Pergamon Müzesi)

- Konya Akşehir Hacı İbrahim Veli sandukası (Pergamon Müzesi)

- Afrodisias İhtiyar Balıkçı Heykeli gövdesi. (Eski Berlin Müzesi)

- İstanbul Piyale Paşa Camii çini alınlığı (Pergamon Müzesi)

- Duesseldorf Havalimanı'nda ele geçirilen eser

- Bir Türk vatandaşında ele geçirilen eserler (2015)

- Kocaeli Müzesi'nden çalınan renkli kabartma panolar (2014)

ABD

- İstanbul Piyale Paşa Camii çini alınlığı (Boston Güzel Sanatlar Müzesi)

- J. Paul Getty Müzesi'nde 10 parça eser

- Boubon heykelleri

- Kremna heykelleri

- Manisa bronz klinesi

- Zeugma mozaikleri (Bowling Green Üniversitesi)

- Kumluca eserleri (Dumbarton Oaks Müzesi)

- 6 adet adak ve mezar steli

- Kelenderis kökenli vazo (Brooklyn Müzesi)

- Walters Sanat Müzesi'nde bulunan el yazması eserler

- Bir koleksiyonerde bulunan Prometheus mozaiği

- Freer Sanat Galerisi & Arthur M. Sackler Galerisi'nde bulunan el yazması eserler

- Schimmel koleksiyonu (Metropolitan Sanat Müzesi)

BELÇİKA

- Gladyatör Steli (Kraliyet Müzesi)

- İskender Başı (Kraliyet Müzesi)

BULGARİSTAN

- Malko-Tırnova Sınır Kapısı'nda ele geçen eserler

- Kaptan Andreevo Sınır Kapısı'nda ele geçen eserler

- Lesovo Sınır Kapısı'nda ele geçen eserler

- Lesovo Sınır Kapısı'nda ele geçen eserler

- Kalotina Sınır Kapısı'nda ele geçen eserler

DANİMARKA

- Diyarbakır Sfenks Figürü (David Samling Müzesi)

- Akşehir Seydi Mahmut Hayrani Türbesi'ne ait sanduka (David Samling)

- Cizre Ulu Camii'ne ait kapı tokmağı (David Samling)

- Nuruosmaniye Kütüphanesi'ne ait Kuran-ı Kerim yaprakları (David Samling)

- Hacı Bayram Veli Türbesi şamdanı (David Samling)

- Eşrefoğlu Camii halısı (David Samling)

FRANSA

- Sultan II. Selim Türbesi çini panosu (Louvre Müzesi)

- Sultan I. Mahmut Kütüphanesi, Sultan III. Murad Türbesi ve II. Selim türbesi çinileri (Louvre Müzesi, Dekoratif Sanatlar Müzesi ve Sevr Müzesi

- İstanbul Piyale Paşa Camii çini alınlığı (Louvre Müzesi)

- Geyik Avı kabartması (Louvre Müzesi)

İNGİLTERE

- Eros başı (Victoria and Albert Müzesi)

- Samsat Steli (British Müzesi)

- Isparta'dan çalınan sütunlu lahit parçaları

AVUSTURYA

- Avusturya Gümrüğü'nde yakalanan iki mermer heykel başı

İRLANDA

- İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi'nden çalınan Kuran-ı Kerim yaprakları (Dublin Chester Beatty Kütüphanesi )

İSKOÇYA

- Altın Taç İSRAİL

- Urartu Şamdanı

İTALYA

- Lidya yazıtı

- Castel Viscardo Köyü'ndeki Osmanlı Sancağı

MACARİSTAN

- Bir Türk vatandaşından ele geçirilen eserler

MOLDOVA

- Sınırda ele geçirilen eserler

POLONYA

- Mezar stelleri (Varşova Ulusal Müzesi) (2013)

RUSYA

- Trabzon'dan Rusya'ya götürülen el yazmaları

PORTEKİZ

- İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi'nden çalınan Kuran-ı Kerim yaprakları (Gülbenkyan Müzesi)

- İstanbul Piyale Paşa Camii çini alınlığı (Gülbenkyan Müzesi)

AFRODİSİAS İHTİYAR BALIKÇI HEYKELİ

Afrodisias Antik Kenti'nde olduğu bilinen ama sadece kol ve bacak kısımları bulunan İhtiyar Balıkçı Heykeli'nin ana parçası Berlin Müzesi'nde. 1904'te Afrodisias'tan kaçırılan heykel 112 yıldır gövdesine kavuşmayı bekliyor.

ZEUGMA MOZAİKLERİ

1960'lı yıllarda Zeugma ve çevresinde yapılan kaçak kazılar sırasında yurtdışına kaçırıldığı tespit edildi. MS 2-3. yüzyıllara tarihlenen 12 parça mozaik, Amerika'nın Ohia Eyaleti'ndeki Bowling Green State Üniversitesi'nde.

KUMLUCA ESERLERİ

Antalya'nın Kumluca İlçesi sınırları içinde yer alan Korydalla Antik Kenti'nde 1963 yılında bulunan ve 6. yüzyıla tarihlenen altın ve gümüşten yapılmış eserler, çeşitli tarihlerde yurtdışına kaçırıldı.

PİYALE PAŞA CAMİİ ÇİNİ ALINLIĞI

Louvre Müzesi'nde 22 Eylül 2012'de açılan İslam Sanatları Bölümü'nde sergilenen çiniler, Sultan 2. Selim'in damatlarından Kaptan-ı Derya Piyale Paşa tarafından 1573 yılında yaptırılan camiden çalınıp ABD'ye götürüldü.

KREMNA HEYKELLERİ

46 yıldır ABD'de vatan hasreti çeken Kremna Heykeli'nin ait olduğu Pisidia toprakları ve Burdur Müzesi onu bekliyor.

GEYİK AVI KABARTMASI

Fransa'nın başkenti Paris'teki Louvre Müzesi'nde sergilenen 'Geyik Avı Kabartması'nın Arslantepe'den 1891 yılında götürüldüğü biliniyor, bu eserin Malatya'ya dönmesi için çalışmalar sürüyor.

AKŞEHİRLİ HACI İBRAHİM VELİ SANDUKASI

Konya Akşehir Hacı İbrahim Veli Türbesi'nden kaçırılan 14. yüzyıl sandukası, Berlin'deki Pergamon Müzesi'nde. Ceviz ağacının gövdesinden oyma tekniğiyle yapılmış işlemeli sanduka, 1905 yılında çalınıp Almanya'ya götürüldü.

BEYHEKİM MESCİDİ MİHRABI

Konya'nın Selçuklu İlçesi'ndeki Beyhekim Camii'nin çini mozaikli mihrabı, 1907'de yurtdışına kaçırıldı. Eser, Berlin'de İslam Eserleri bölümünde sergileniyor.

DİYARBAKIR SFENKSİ

Diyarbakır Müzesi'nden 1979 yılında çalınan bronz figür Danimarka'daki David Samling Müzesi'nde sergileniyor.

SULTAN II. SELİM TÜRBESİ ÇİNİ PANOSU

16. yüzyılın en güzel çini örneklerinden. Giriş kapısının iki yanına, beyaz zemin üzerine mor, kırmızı, yeşil, mavi çiçek desenli çini panolar 1895'te Fransa'ya götürüldü.

EROS BAŞI

1700 yıllık Sidamara Lahdi'nden koparılarak kaçırıldı ve İngiltere'deki Victoria-Albert Müzesi'nin deposunda tutuluyor. Victoria-Albert Müzesi'yle anlaşmaya varılabilirse, 'Eros Başı', ait olduğu Sidamara Lahdi'yle yeniden birleştirilerek İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nde sergilenebilecek.

HABERTÜRK
ÜMRAN AVCI