Evrenin her zerresinde hakikati arayan bir isim “Rainer Maria Rilke”

"Kör et gözlerimi; yine de görürürüm seni,
kapat kulaklarımı: Duyabilirim seni,
ayaklarım olmadan da gelebilirim sana,
çağırabilirim seni ağzım olmadan da.
Koparsan da kollarımı, tutarım seni,
yüreğimle, ellerimle olduğu gibi,
kapatsan da yüreğimi, beynim çarpacak
ve beynime salsan da alevler,
kanımın her damlasında taşırım seni."

Babası Josef Rilke (1838-1906) Alman kökenli bir demiryolu memuru, annesi ise Praglı zengin bir aileye mensuptu. Çok hırslı ve kaρrisli bir kadın olan annesi oğlunu kendi özlemleri doğrultusunda yetiştirmek istedi. Altı yaşına gelinceye kadar kız çocuğu gibi giydirilen Rilke, zayıf ve ince ruhu nedeniyle annesinin bu tutumundan etkilenerek başta kadınlar olmak üzere insanlarla iletişim kuramaz hale geldi. Şiirlerinde çocukluk yıllarını bir yandan içtenlikle bir yandan da korku çağrışımlarıyla anlatmasının en büyük nedeni de budur.

Dokuz yaşına geldiğinde annesi ile babası boşanmış ve Rilke annesinin yanında Viyana'ya gitmek zorunda kaldı. Babasının toplumda elde edemediği saygın yeri edinmek amacıyla 1886'dan sonra St. Pölten'e ve Bohemya'daki Maehrisch-Weisskirchen'de askeri okullara devam etti. Beş yıl sonra Linz Ticaret Akademisi'ne kaydını yaρtırdı. Rilke'nin eğitimi bununla da bitmedi. Özel derslerin yanı sıra Prag'da edebiyat ve sanat tarihi de okudu. İlk şiirleri Yaşam ve Şiirler'in yayınlanması bu yıllarda oldu.

LOU ANDREAS SALOME VE RİLKE

Nietzsche'nin âşık olduğu bu kadının Rilke'nin sanatçı kişiliğinin gelişmesinde büyük rol oynadığı belirtilir.

"Sensin yalnızlığımın tek sebebi. Tek seni karıştırabilirim.
Bir süre sensin o, sonra yine uğultu
ya da iz bırakmayan bir koku.
Ah, kaybettim hepsini kollarımda,
bir tek sensin, sen, tekrar tekrar doğan
sana hiçbir zaman sarılamadığımdan, vazgeçemiyorum senden."

1896ve 1899 yılları arasında öğrenimini Münih ve Berlin'de sürdüren Rilke, Münih'te yaşayan kadın şair Lou Andreas Salome ile tanıştı. Daha önceki yıllarda Nietzsche'nin âşık olduğu bu kadının Rilke'nin sanatçı kişiliğinin gelişmesinde büyük rol oynadığı belirtilir. Salome ile birlikte 1897'de Berlin'e, 1898'de Floransa'ya bir yıl sonra da Rusya'ya giden yazar, Rusya'da Tolstoy tarafından karşılanıp dönemin ünlü ressamı Pasternak ile tanışınca büyük mutluluk duydu. Kremlin'de tanık olduğu Ortodoks Paskalya Yortusu ve Rus halkının dindarlığı yazar üzerinde önemli etkiler bıraktı. İki yıl sonra yine Lou Andreas'la birlikte ikinci kez Rusya'ya giden Rilke, ülkenin güney bölümünü de dolaşarak yeniden Tolstoy'la buluştu. Bu geziden sonra ruh sağlığı bozulan yazarı terk edenler arasında Salome'de bulunuyordu.

KİŞİLİĞİ İLE RİLKE'NİN YAŞAMINDA ADETA DÖNÜM NOKTASI OLAN RODIN

"Seviyorum benliğimin karanlık saatlerini
İçinde duygularımın derinleşip gittiği;
Bulunur orada eski mektuplardaki gibi
Günlük yaşamımın yaşanıp bitmiş bir hikâyesi,
Uzaklaşılmış ve asılmış bir efsane gibi…"

Ressam Heinrich VogeIer'in çağrısına uyan RiIke, Worpswede'ye yerIeşti ve 1901 yıIında evIendi. Ancak bu evIiIik sadece bir yıI devam etti. Boşanmasından bir süre sonra Rodin'in yaşamını yazmak amacıyIa Paris'e gitti. Bir süre sonra da Rodin'in özeI sekreterIiğini yaρmaya başIadı. Hem Paris'teki yaşamı hem de Rodin'in kişiIiği RiIke'nin yaşamında adeta dönüm noktasını oIuşturdu. Rodin üzerinde araştırma yaρmaktan çok onun sanatı ışığında Paris'teki yaşamını diIe getirdiği Auguste Rodin, yazarın düzyazı türündeki iIk önemIi yaρıtıdır. MaIte Laurids Brigge'nin NotIarı adIı romanını tamamIadıktan sonra bir yıI boyunca Kuzey Afrika'yı doIaşan yazar, 1912'de Kontes Marie von Thurn und Taxis adIı bir soyIunun Trieste yakınIarındaki Duino Şatosu'na yerIeşti.

1909'da Paris'te tanıştığı Kontes, Lou'dan sonra RiIke'nin sanatını beIirIeyen ikinci güçIü kadın oIdu ve yazar bu tarihten sonra yeni bir yaratıcıIık sürecine girdi. Duino AğıtIarını da burada yazdı. Birinci Dünya Savaşı yıIIarını geneIIikIe Münih'te geςirdi. Bir ara Viyana'daki savaş arşivinde çaIışan yazar 1919'da İsviçre'ye, üç yıI sonra da WaIIis Kontu'na ait oIan ortaçağdan kaIma Muzot Şatosu'na yerIeşti. Orpheus'a SoneIer'i burada yazdı.

1923 yıIında Lösemiye yakaIandı ve sağIığı giderek bozuIdu. 51'inci doğum gününü kutIadıktan birkaç hafta sonra 29 AraIık 1926'da Montreux yakınIarındaki VaImont'ta hayata gözIerini kaρattı.

SANATINDA BÜYÜK DEĞİŞİMLERE YOL AÇAN OLAYLAR

Tanrı'yı bu dünyanın dışında değil, evrenin her zerresinde bulur.

"Ben senin en önemsiz kullarından biriyim,
küçücük bir hücreden hayata bakan
ve insanlara nesnelerden daha uzak olan
çekinen olup bitenleri tartmaya…"

Şiirlerinin yanı sıra çağdaş Alman romanının öncüsü sayılan MaIte Laurids Brigge'nin Notları adlı eseriyle de ün kazanan Rilke, ekonomik bunalımların ve kapitalist gelişmelerin belirlediği sanattan uzak bir çağın iςinde yetişmiş, gerek yaşamı gerek yapıtlarıyla hayatı mekanik, cansız bir hale getiren duygulardan yoksun modern çağa, insanların birbirine ve kendi kendisine yabancılaştıran, yalnızlığa iten yaşama biçimine karşı gelmeye çalışır. Yazarın yaşamını belirleyen olaylar, onun sanatında da büyük değişimlere yol açmıştır. İlk dönem şiirlerinde görülen gelişmede sevgilisi Lou'nun ve birlikte yaptıkları Rusya gezisinin payı büyüktür.

"Kim duyar, ses etsem, beni melekler katından?
Onlardan biri beni ansızın bassa bile bağrına,"

Dilin duygulara seslenen ses özelliklerine büyük bir duyarlılıkla yaklaştığı Dua Saatleri Kitabı, Rilke'nin Rusya yaşantısını ve Paris yıllarının etkilerini yansıtır. Kitap üç bölümden oluşsa bile sanki uzayıp giden bir şiir havasını taşımaktadır. Rilke'nin nesnelere ve dış dünyaya bakış acısından kaynaklanan yeni bir Tanrı imgesi, özellikle ilk bölümün temelini oluşturur. Tanrı'yı bu dünyanın dışında değil, evrenin her zerresinde bulur; art arda sıraladığı imgelerde, Tanrı'nın varlığını yaşar. İlk baskısı Saatleri Kitabı'ndan önceye rastlayan çağı ve konusu bakımından olduğu kadar yazarın sanatındaki gelişmeyi yansıtması açısından da geçiş niteliği taşır.

Rilke'nin ikinci baskıya eklediği 37 şiirde Paris yaşantısının etkisi büyüktür. Güz Günü ve Akşam gibi tanınmış şiirler, bu baskıya eklenenler arasında olup yeni bir döneme geçişin izlerini yansıtır. Sanatsal yaşamının ikinci döneminin başlıca iki yapıtından biri olan, Rodin ve Paris kentinin etkilerini taşıyan Yeni Şiirler adlı kitaptır. Burada artık Tanrı, aşk, ölüm gibi konulardan dış dünyaya nesnelerin dünyasına geçiş söz konusudur.

Panter ve Roma Çeşmesi adlı şiirlerinde nesnelerin kendisinden yola çıkan Rilke, kişisel duygularına ve izlenimlerine yer vermeksizin salt nesneyi tanımlar. Dış dünyaya bakışının değişmesindeki en büyük etkiyi ise yıllarca yanında yaşadığı Rodin sayesinde elde etmiştir. Yeni Şiirler ile Alman edebiyatında "nesne şiiri" adı verilen yeni bir tür oluşturan Rilke'nin yaratımları, Rodin'in yapıtlarında olduğu gibi plastik nesneler olmayıp "yazılı nesnelerdir".

"Ey zaman, uzaklaşmaktasın benden şimdi.
Yaralanıyorum her kanat çırpışınla.
Ama kalınca yalnız, söyle, neye yarar ki
dudaklarım, gecem ve gündüzüm tek başına ?
Yok bir sevgilim, bir dört duvar,
ne de bir iklim, gönlümce.
Bütün kendimi adadıklarım, ömrümce,
ansızın zenginleşip beni harcamaktalar…"

Bu şiirlerinin temelinde yatan ve Rilke'nin "görmeyi öğrenmek" olarak nitelendirdiği dış dünyaya bakış ilkesi, Malte Laurids Brigge'nin Notları adlı romanı için de geçerlidir. Kişinin kendisine ve çevresine yabancılaşması, büyük kent insanının yalnızlığı, insanın varlığını oluşturan ölüm korkusu gibi konuları geleneksel roman kalıplarının dışına çıkarak işleyen bu yapıt, genç bir Danimarkalı şairin Paris yaşantısını anlatan bir günce biçimindedir. Romanda Rilke'nin Prag'Ia ilgili çocukluk anıları, Rusya ve İskandinavya yolculukları, özellikle de onu derinden etkileyen Paris yaşantısının etkileri görünmektedir.