Emirgan’ın simgesi

Boyacıköy Caddesi ile Doğru Muvakkithane Sokağı'nın köşesinde, Emirgan iskelesinin karşısında yer alır. Yapı, ana kapısı üzerindeki kitabeye göre 1779–1780 yıllarında I. Abdülhamit tarafından, şehzadelerinden Mehmet ve onun annesi Hümaşah Hatun için yaptırılmıştır. 1838'de II. Mahmut tarafından onartılan cami, kesme taştan, tek minareli, kiremit örtülü bir yapıdır. Caminin bitişiğindeki Hünkâr Dairesi karşısında,1783 yılına ait Emirgan Çeşmesi bulunmaktadır.

17.yüzyıla kadar Feridun Paşa Bahçesi diye adlandırılan, bugünkü caminin üzerinde bulunduğu arsayı, Sultan IV.Murat, Revan Seferi'nden sonra Emirgüneoğlu Yusuf Paşa'ya vermiş; o da buraya bir köşk inşaa etmiştir. O günden sonra da bölgeye " Emirgün", "Mirgün", " Emirgan" denmiştir.150 yıl kadar sonra köşk harap olunca, Sultan I. Abdülhamit köşkü yıktırıp, eşi Hümaşah Hatun ve oğlu Mehmet için, kendi adıyla anılacak bu camiyi yaptırmıştır.

BAROK MİMARİ ÜSLUBUNDAN ÇOK AMPİR ÜSLUBUNU YANSITMAKTADIR

Cami, bugün hala ayakta olan bir meydan çeşmesiyle, günümüze ulaşmayan hamam, fırın, değirmen gibi yapılarla bir külliye şeklinde inşaa edilmiştir. Ama bugün burada mevcut olan cami, sol taraftaki avlu kapısı üzerinde bulunan Yesarizade Mustafa imzalı kitabeye göre, II. Mahmut döneminden kalmadır.

Yapının mimari üslubu ve süslemeleri, I. Abdülhamit döneminin barok mimari üslubundan çok, II. Mahmut döneminin ampir üslubunu yansıtmaktadır. Bugünkü camide, I. Abdülhamit döneminden, saygı ifadesi olarak kullanılan yapım kitabesi dışında bir şey kalmamıştır.

Bir avlu içerisinde yer alan cami, kesme taştan, kare planlı, ahşap çatılı olarak inşaa edilmiştir Dışarıdan iki katlı görülen yapının, güney ve batı cephelerinde arazi eğiminden dolayı depo olarak kullanılan yarım bir bodrum katı bulunmaktadır Güney ve batı cepheler, küçük detaylar dışında birbirinin aynısı olup, silmelerle enine bölünmüş olan yüzeyleri, plastırlarla hareketlilik kazanmıştır.

Plastırlar arasında kalan pencerelerden alt katta olanlar dikdörtgen, üst katta olanlar ise yuvarlak kemerlidir.

Yapının kuzeye bakan giriş cephesi ise daha yalın bir görünüme sahip olup, burada bulunan üst kat pencereleri de dikdörtgen biçimlidir.

DEĞİŞİK SÜSLER İLE HAREKET KAZANDIRILAN MİNARE

Mihrap eksenindeki I. Abdülhamit dönemi kitabesini taşıyan kapı, hafif dışa taşkındır. Caminin alçak kare pabuç üzerinde, silindirik gövdeli, tek şerefeli narin minaresi giriş cephesinin sağ köşesinde yükselmektedir. Akantus yaprağı ve değişik süsler ile hareket kazandırılan minare, muhtemelen 19. yüzyılda onarım geçirmiştir.

Caminin Muvakkithane caddesine bakan doğu cephesine bitişik olarak yapılan ve bütün cepheye yayılan Hünkâr kasrı da iki katlıdır. Müstakil bir girişi olan kasrın, güneyden ve kuzeyden merdivenlerle ulaşılan giriş kapısında, altı sütun tarafından taşınan ve üst katta dışarı doğru çıkma yapan, sultanın dinlenme odası olarak kullandığı bölüm yer almaktadır. Bu bölüm dışında, odaların ve her iki katın plan olarak pek bir farkı yoktur.

Dönemin sivil mimarisini yansıtan Hünkâr kasrının üst katına, çift kollu ahşap bir merdivenle ulaşılır. Günümüzde sadece çok kalabalık günlerde ibadete açılan Hünkâr kasrı, camiye, alt ve üst katlarda yer alan kapılarla bağlanmaktadır Bu bağlantıya imkân veren galeri ise, ikisi duvara gömülü, sekiz sütun tarafından taşınmaktadır ve güney ucunda, madeni şebekelerle camiden kısmen soyutlanmış, Hünkâr mahfili yer almaktadır.

SULTAN MAHMUT GÜNEŞİ OLARAK ADLANDIRILAN IŞINSAL MOTİFLER

Mahfil bölümü "L" şeklinde, üst katta doğu ve kuzey kanatlarla devam etmektedir. Son cemaat yerinin üst katı, camiye doğrudan açılan, iki uçtan merdivenlerle ulaşılan mahfil şeklinde değerlendirilmiştir. Harem kapısının üst kısmı, kavisli bir balkon şeklinde caminin içine uzanmaktadır ve müezzin mahfili olarak kullanılmaktadır.

Caminin içinde, doğu ve kuzey kanatlarda kullanılmış olan sütunlar, batı ve güney kanatlarda üst kat pencereleri arasında, yüzeysel sütunlar halinde devam etmektedir. Bu sütunların üstleri yeşil porfir ya da dalgalı mermer tonlarında boyanmıştır. Mahfili taşıyan sütunlarda ise akantus yapraklı, üst kattakilerde ise kompozit başlıklar kullanılmıştır.

Hünkâr mahfilinde sütunların arasındaki açıklıklara yerleştirilmiş olan, ampir üslupta, bitkisel bezemeli, yaldız kaplı üç adet madeni şebekesi, II Mahmut döneminin tipik süsleme öğelerinden olan ve "Sultan Mahmut Güneşi" olarak adlandırılan ışınsal motiflerle taçlandırılmıştır. Yıldız şeklindeki yuvarlak çerçeveli ahşap, ajurlu mahfil korkulukları, kesintisiz olarak, batı ve güney cephelerde, alt ve üst kat pencerelerini ayırarak devam etmektedir.

ZİNCİRLERLE TUTTURULMUŞ BİR KANDİL MOTİFİ

Dıştan, herhangi bir çıkması olmayan mihrap, içerde kalem işlemeleriyle zenginleştirilmiştir. Stilize çiçek, yaprak ve kıvrık dal motifleriyle hareketlendirilmiş olan mihrap nişinin ortasında, zincirlerle tutturulmuş bir kandil motifi yer almaktadır. Minber ve vaaz kürsüsü ahşap, beyaz boyalı olup, üzeri zengin bezemelerle tezyin edilmiştir.

Caminin düz ahşap tavanının ortasında, altın yaldızla yapılmış ampir üslubunun karakteristik öğeleriyle oluşturulmuş bir göbek bulunmaktadır.

Günümüzde cami avlusunun kuzeyinde, zaman içerisinde pek çok değişiklik geçirmiş binalar, Emirgan karakolu (Çocuk polisi),tuvaletler ve şadırvan bulunmaktadır. Üzerindeki sülüs hatlı iki satırlık manzum kitabeden şadırvanının, Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nın haremi Mümtaz kadın efendinin kalfalarından Rebgigül hanım tarafından yaptırıldığı öğrenilmektedir.

Cami avlusu içerisinde, şadırvana yakın bir konumda bulunan Muhtarlık ise buradan taşınarak, Çınaraltı çay bahçelerinin bulunduğu alana taşınmıştır.