Tüm insanlığın ortak unsuru: “İsim Verme Geleneği”

Yeryüzünde ad verme olgusundan yoksun tek topluluk veya toplumu görmek olası değil. Tabiattaki her şeyin bir adı var. Ad verme olgusu insanla doğdu, onunla beraber yaşantısını sürdürdü, tarih boyunca da evrimleşerek basit bir ad verme olgusu durumundan çıktı. Her topluluk ve toplum yapısı ve anlayışına uygun birçok şekilde çok aşamalı ve her aşaması sayısız gelenek, görenek ve uygulamalardan kocaman bir folklor olayına evrildi.

"Türk ad verme" geleneklerinin kaynağı, Türk dünyasının kurulduğu yer Orta Asya'dır. Anayurttan asırlar boyunca dünyanın dört bucağına, büyük ırmak gibi akıp gelen Türk kültürü, başka kültürlerden etkilenmiş, onlardan da etkilenmişti.

İNSANIN ASLINDA KAÇ İSMİ VAR?

Göbek adı

Bebeğin göbeğinin kesilmesi sırasında çocuğa verilen ilk isimdir. İnanca göre insan, ahirette göbek adıyla çağırılırmış.

Ezan adı

Bebeğin sağ kulağına ezan okunurken verilen isimdir. Ezan adına aynı zamanda kütük, has adı da denir.

İğreti ad

Çocuğun doğumundan üç ay sonra takılan birinci ada denir.

Asıl ad

Çocuk delikanlı olup, yay basıp, ok atacak duruma gelince verilen isimdir. Böylece, çocuğa verilmiş iğreti ismin yerini alır.

Kader adı

İlerde çocuğun talihli bir kimse olması için ona verilen ek isimdir

Takma ad

Bazı kişilere esas adlarının dışında, onların bedensel, sosyal ve kültürel yaşamıyla ilgili verilen isimdir. Aynı ismi taşıyan kardeşler veya kardeş olmayanların birbirinden ayırmak için, isimlerinin başına konulan büyük, küçük, sarı gibi sıfatlardan her biri takma isimdir.

ÇOCUĞA VERİLECEK İSİM NE ZAMAN SEÇİLİR?

Üç farklı zamanda çocuğun ismi seçilir. Bazı Türkler çocuk doğmadan verilecek ismi seçer. Bursa, Balıkesir, İçel bu bölgelere örnek olur. Tokat, Sivas, Samsun gibi bölgelerde çocuğun adı doğum sırasında seçilir. Konya ve Oğuz Türklerinde çocuğun ismi doğumdan sonra kararlaştırılır.

Anne ve baba isimde anlaşmaya varamazlarsa;
a) Anlaşmazlık konusu olan isimler ufak kağıtlara yazılır bir torbaya atılıp seçilir. İlk çekilen isim bebeğin adı olur.
b) Kur'an'dan sayfalar bir insan adına rastlanana kadar çevrilir. Bebek sonrasında bu isimle anılır.

ÇOCUĞA NE ZAMAN İSİM VERİLİR?

Çocuğa belli günlerde isim verilmez. Bazı tutucu aileler kutsal saydıkları pazartesi ve cuma günleri çocuklarına isim verirler. Salı ve cumartesi günleri bebeklere isim takılmaz.

Çocuğa güneş doğmadan önce, doğumundan 24 saat sonra, birkaç gün sonra, üç gün içinde bir hafta sonra, on gün sonra, on beş gün sonra, üç hafta sonra, kırk gün sonra, kırk gün sonra üç ay sonra, altı ay sonra, bir yıl sonra (Oğuz Türkleri), yıllar sonra (Kırgız Türkleri) ad verilir. Bazı geleneklerde çocuk büyüyüp yiğitlik yapmadan adlandırılmaz. Eskişehir halk inancına göre de çocuğa ne kadar geç isim verilirse bebek o kadar öfkeli olur.

Türk Medeni Yasası'nın 39. maddesine göre bebek 1 ay içerisinde nüfusa kaydedilmek zorundadır. İslam'da ashabdan 'Enes'e göre çocuğa ad, doğumunun üçüncü günü, 'Semra'ya göre yedinci günü takılmalıdır. Halbuki 'Beyhaki' ise çocuğa adın doğduğu gün verilmesini söyler. Peygamberimiz çocuğuna doğduğu gün İbrahim adını vermişti. Fıkıh kitaplarında da çocukların doğumlarından sonra en geç yedi gün içinde ad verilmesinin gerektiği yazılır.

ÇOCUĞUN İSMİNİ KİM TAKAR?

Çocuğun ismini babası, büyükbabası, baba tarafı, ananesi, ailede iyi tahsil görmüş biri, ebesi, erkek çocuklarınınki yaşlı erkekler, kız çocuklarınınkini yaşlı kadınlar koyar. Orta Asya Türklerinde çocuğun adını babası, konuklardan en yaşlı erkek, ad verme törenine en erken gelen kimse, Korkut Ata, Ak sakallı ihtiyar verir. Medeni Kanun'un 264. maddesine göre anne ve baba arasında isim anlaşmazlığı çıkarsa anayasanın maddesi uyarınca doğan çocuğa at koyma yetkisi babadadır. İslami kültürün egemen olduğu bölgelerde çocuğun adını hoca, hafız, müezzin ya da abdestli bir kişi koyar.

ÇOCUĞA KİMLERİN ADI VERİLİR?

Çocuğa ölü büyükbaba ya da büyükannelerinin; ölü akrabalarının; güzel, bilgin ve güzel sesli kimselerin; saygınlık kazanmış bir kimsenin; ad verme sırasında eve gelen ilk kişinin; peygamberler, peygamber eş ve çocukları, dört halife, tarikat kurucusu ve üyesinin isimleri verilebilir.

ÇOCUĞA NEYİN ADI VERİLİR?

Çocuğa doğduğu yerin; Çocuğun bindiği atın renginin; düşmanın yenilmesi, kurt baskını ya da güneşin doğuşu gibi olayların; törenlerde ilk adı geçen balta, kılıç gibi nesnelerin; ad verme esnasında ilk görülen eşyanın, doğum sırasında yapılan işlerin; bebeğin doğduğu ay ve günlerin adı verilir.

AD VERME İŞLEMİ NASIL GERÇEKLEŞİR?

Türk kültürünün değişik bölgelerinde ezan ile isim verme geleneği yaygın. Güneş doğduktan sonra, ailenin en büyük erkeği başı sağda, yüzü kıbleye dönük olan bebeği kucağına alır, yavaş sesle ezan okur. Sonra bebeğin kulağına üç kez adını bağırır.

AD VERME TÖRENLERİ

Düğün Töreni

Köy imamı, köyün ileri gelenleri, akrabalar ve komşular törene çağırılır. Akşam yemeği zamanından önce yemekler yenir. Hoca yemek duası yapar, namaz kılınır ve çocuğa isim verilir. Bebeğe isim takıldıktan sonra bir kadın "Çocuğa diş veriniz." der ve misafirler hediyelerini bebeğin beşiğine asar. Erkek çocuklarının törenleri daha gösterişli olur.

Beşik Töreni

Ad verme töreninin özel bir şeklidir. Beşik daveti de denir. Törene dostlar, komşular, akrabalar hediyeleriyle katılır. Hep beraber yer içilir. Çocuk ailesi bayram gibi temiz kıyafetler giyer. Kur'an ve dua okunmaz.

Adaşlık Töreni

Adları aynı olan iki insan adaş sayılmazlar. Onlar için özel yemekli tören düzenlenmelidir. Adaşlar ilişkileri yönünden kardeş gibidirler. Birbirlerine karşılıklı yükümlülükleri vardır. Adaşlar bu yükümlülükleri yerine getirmek zorundalar.

ÇOĞUN İSMİ DEĞİŞTİRİLİR Mİ?

Rüyada çocuğa yaramadığı görülen isim değiştirilir. Adlarının ağırlığı nedeniyle hastalanan, zayıflayan hatta akıl hastalığına tutulduğuna inanılan çocukların isimleri törenle değiştirilir.

AD DEĞİŞTİRME NASIL YAPILIR?

Üç lokma pide hamuru hazırlanır. Bunlardan birine değiştirilmek istenen çocuğun adı, ikincisine kız adları, üçüncüsüne erkek adları verilir. Üç hamurdan hangisi önce kabarırsa çocuğa o lokmanın adı verilir.

Perşembe akşamı evin bahçesine gidilerek üç çiçek seçilir. Çiçeklerin uçları aynı uzunlukta kesilir. Çiçeklerden birine çocuğun, diğer ikisine başa başka adlar takılır. Ertesi cuma sabahı bahçeye gidilir. Çiçeklerden hangisi daha çok uzamışsa çocuğa o isim verilir. Aynı işlem bazı Türk kültürlerinde saz üzerinden yapılır.

ADLARIN TARİHSEL GELİŞİMİ

Bilindiği gibi İslamiyet öncesinde Asya'da kurulan ilk Türk Devleti Büyük Hun Devleti'ydi. Hun devleti içerisindeki Türk boylarının kişi adlarına ait belgelere bakıldığında İsimlerin çoğu Çincedir. Bunların yanında Tümen, Bahadır, Oğuz, Kutbeg, Kutku, Caner gibi Türkçe isimlere de rastlıyoruz. Türkler için kutsal sayılan gün, ay yıldız, dağ, gök deniz isimleri de veriliyordu. İslamiyet'in etkisiyle Arapça ve Farsça kelimeler de isimlerde yerini aldı. Mihri, Şah, Mirza, Mihriban, Dilara …

19'uncu yüzyılın sonu ve yirminci yüzyılın başlarında dünya çapında başlatılan milli kurtuluş hareketleri ve demokrasi mücadelelerinin estirdiği yenileşme rüzgarlarının etkisiyle diğer milletlerde olduğu gibi Türkler arasında da milli ruh yeniden uyanmış ve Türklük şuuru dalga dalga bütün Türk coğrafyasına yayılmıştı.

(Derlenmiştir.)