Osmanlıca dersleri-II
Türkler, İslamiyet'i kabul ettikten sonra zamanla kullanmaya başladığı Arap alfabesine birkaç harf daha ekleyerek 'Osmanlı alfabesi'ni oluşturdu. Bu alfabe, bin yıla yakın bir süre kullanılarak bir medeniyet dili haline geldi. Bu uzun tarih boyunca, Osmanlıca ile yazılmış pek çok el yazması ve matbu eserler gerek kendi kütüphanelerimizde gerek de dünyanın çeşitli yerlerindeki kütüphanelerde bulunur. Kıymetli eserlerin gün yüzüne çıkması ve insanların tarihinin farkına varması ancak bu eserlerin okunmasıyla mümkündür. Bu hazineleri gün yüzüne çıkarmak amacıyla Fikriyat.com olarak başlattığımız, Osmanlıca derslerimizin ikinci bölümüyle devam ediyoruz. Bu dersimizde Osmanlıca harflerin özelliklerini ve nasıl bitişeceğini örnek Osmanlıca kelimelerle gösteriyoruz.
Harf devriminden sonra gelen yeni nesil, atalarından miras kalan kitabı, parayı, bir çeşme kitabesini, tarihî çarşı girişinde yazılı olan levhayı kısacası hayatın her anında karşısına çıkan Osmanlıca metnini okuyamadığı gibi bu sanat yapıtlarından estetik zevk alma imkânından da mahrum kalıyor.
Osmanlı İmparatorluğu, 600 yıl dünyaya hükmetti, üç kıtaya yayıldı ve dev bir imparatorluk haline geldi. Osmanlı alfabesinin esasını oluşturan Arap yazısının kökeni Fenike yazısına bağlıdır. Bu alfabe bir koluyla Doğuda Arami ve Nabati yazılarını bir koluyla da Latin temelli alfabelerin temelini oluşturur.
Cihan imparatorluğunda kullanılan Osmanlı alfabesi bugün kullandığımız Latin kökenli alfabeden farklı olarak sağdan sola doğru yazılır. Yazım sırasında harflerin çoğu önceki ve sonraki harfle bitişirken bazı harfler kendisinden sonrakiyle bitişmez.
BİTİŞEN HARFLER
Bu harfler kelime içerisinde yazılırken kendinden sonraki harflerle bitişir. Başta ve ortada değişikliğe uğrar sonda ise yalın biçimiyle yazılır. Bu harfler şunlardır:
ب پ ت ث ج چ ح خ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك ل م ن ه ى
BİTİŞMEYEN HARFLER
Bu harfler kelime içerisinde yazılırken kendinden önce ve sonraki harflerle bitişmez. Bu harfler şunlardır:
ا د ذ ر ز ر ژ و
HARFLERİN BİTİŞMESİ
Osmanlı alfabesindeki harfler, birkaç harf dışında, kendisinden sonraki harfle bitiştirilerek yazılır. Bu harflerin başta, ortada ve sonda şekilleri ayrı ayrıdır.
- Genellikle başta ve ortadaki harflerin sadece üst yani baş tarafları bulunulup alt tarafları gövdeleri yazılmaz. Sonda bulundukları zaman ise gövdesi yazılır.
- El yazısında harflerdeki iki nokta düz çizgi, üç nokta çengel şeklinde gösterilir. Matbu dediğimiz kitap yazısında bazı harflerin üzerindeki bulunan üç noktanın biri yukarıda ikisi aşağıda (je, te); altta bulunan üç noktanın ikisi yukarıda biri aşağıda (pe, çim) olduğu halde, el yazısında tek nokta kavisin daima yukarısında bulunur.
- Bazı harfler kendinden sonra gelen harfle bitişmez. Bu harfler elif, dal, zel, ra, za, je, vav dır.
- Kitap yazısı ile matbu yazı arasında en önemli farklardan biri cim grubu denilen cim ( ج ), çim ( چ ), ha( ح ), hı ( خ ) harfleri baş tarafları el yazmasında kapalı olur. Fakat el yazmasında belirtilen çizgilerle birleşirler.
- Sın ( س ) ve şın (ش ) harfleri el yazmalarında dişsiz olarak düz şekilde yazılırlar. Dal (د ) ve zel (ذ ) harfleri matbu eserlerde dar, el yazmasında geniş açılı ve yuvarlak bir şekle sahip olurlar.
HARLERİN BİTİŞME ÖRNEKLERİ:
Burada elif (ا) , be(ب), te(ت), se(ث), pe(پ), cim(ج ) çim(چ) ha (ح) harflerinin bitişmesi örnekleriyle gözüküyor. Her harf başta, ortada ve sonda farklı şekillere uğrar. Uygulamanın daha iyi anlaşılması içim harflerin her şekline birer örnek kelime ve bu kelimenin okunuşuyla beraber verildi.
Burada hı (خ), dal (د), zel(ذ), ra(ر ), za(ز) ve je(ﮊ) harflerinin bitişmesi örnekleriyle gözüküyor. Her harf başta, ortada ve sonda farklı şekillere uğrar. Uygulamanın daha iyi anlaşılması içim harflerin her şekline birer örnek kelime ve bu kelimenin okunuşuyla beraber verildi.
Burada sın (س), şın (ش), sad (ص), dat (ض ),tı (ز) , ayn (ع ), gayn(غ ) ve fe (ف) harflerinin bitişmesi örnekleriyle gözüküyor. Her harf başta, ortada ve sonda farklı şekillere uğrar. Uygulamanın daha iyi anlaşılması içim harflerin her şekline birer örnek kelime ve bu kelimenin okunuşuyla beraber verildi.
Burada kaf (ق), kef ,(ك), lam (ل), mim (م ), nun (ن), vav (و ) ve he (ه ) harflerinin bitişmesi örnekleriyle gözüküyor. Her harf başta, ortada ve sonda farklı şekillere uğrar. Uygulamanın daha iyi anlaşılması içim harflerin her şekline birer örnek kelime ve bu kelimenin okunuşuyla beraber verildi.