Kandırmak için sözden büyük ne var? Spin-Doctor

Spin, gerçek ortaya çıkıncaya kadar onları çarptırma, etraflarında dolaşma sanatıdır.

Wikipedia'da spin terimi 'Significant Progress in the News- Haberde Belirgin Seyir' kelimelerinin baş harflerinden oluşan kısaltma şeklinde tanımlanmıştır.

Terimin fiil olarak tanımı; eğirmek, bükmek, ağ örmek, çevirmek, döndürmek anlamlarına; isim olarak ise fırıl fırıl dönme, gezme ve diklemesine düşüş anlamlarına gelir. Terim; basketbol, beyzbol, bilardo, golf, kriket, tenis gibi spor dallarında kullanılan topların gidiş yönünün kontrolü anlamında da kullanılır.

Willam Safire'ye göre ise terimin anlamı döndürmek fillinde yatıyor. Ona göre, terimin kökeni döndürmek kelimesinin iplik eğirmek deyimindeki gibi aldatmak anlamına geldiği 1950 yıllarına kadar gidiyor. Safire ve arkadaşları terimin, spor terminolojisinde kullanılan topun belli bir yöne gitmesi ve falso vermek eylemi ile olan açık bağlantısında da anlaşmaya vardılar.

SPİN YENİ BİR TANIM MIYDI?

Literatürde, spin teriminin radyodan televizyondan, hatta yazıdan da eski olduğu belirtilir. Yunanlılar ve Romalılar gerçeğin tek başına yeterli olmadığını anlamış, gerçeği paketleyip sunarak topluma vermeye başlamış böylece retorik sanatı (güzel söz söyleme, hitabet sanatı, söz sanatlarını inceleyen bilgi dalı) ortaya çıkmıştı.

Aristotales, sözün anlaşabilmeye yönelebilmesi için akıl ve duyguyu bir arada tutan bir konuşma biçimi öğretisinin gerekli olduğunu savunmuş, bir siyasal toplulukta, uzlaşmaya varmayı kolaylaştırıcı, mantıksal bütünlüğü olan ve kazanılan yaşam deneyimlerinden beslenen konuşma tarzlarının geliştirilmesi gerekliliğini dile getirmişti.

Platon, kurallarla yapılandırılmış, iyilikle ve doğrulukla ilişkilendirilmiş bir konuşmanın siyasal topluluğun bir aradalığını sağlayabileceği görüşünü savunmuş olmakla birlikte Diyaloglar'ında sözlerle uğraşan söylevcileri, kandırma işini kendini kaptıranlar olarak nitelemekten de kendini alıkoyamamıştı.

"Mahkemelerde yargıçları, kurultayda üyeleri, halk toplantısında ya da buna benzer siyasi toplantılarda vatandaşı kandırmak için sözden büyük ne var? Sözün gücünü edindin mi, hekim de, beden eğitimcisi de senin buyruğuna girer, zenginlikler topladığını söylediğin sarraf da o zenginlikleri kendi için değil, konuşmayı, kalabalığı kandırmayı bilen senin için toplamıştır"

Dil filozoflarına göre dilin birden fazla amacı vardır ve farklı bağlamlarda farklı kullanılır. Wittgenstein, batı felsefesindeki bütün hataların suçunu "dil tarafından büyülenme" dediği şeyde buluyordu. Bundan kastettiği, sözcüklerin bizi kandırıp "şeyleri" yanlış kategorilere sokmamıza yol açabileceğiydi ki spin bunu amaçlar.

Lenin, kendi gazetesinde 'ekmek, barış ve toprak' söz öbeğini kullanmıştır. İngiliz hemşire Florence Nightingale savaşta yaralılara daha fazla maddi destek alabilmek için medyayı kullanmıştı.

FARKINDA OLMADAN ORTAYA ÇIKTI

Başlangıçta farkında olunmadan yapılan spin, terim olarak ise ilk kez; 1980'lerin ortalarında, Amerika'da pratik olmamakla suçlanan Stratejik Savunma İnisiyatifi (Strategic Defence Initiative-SDI) adlı bir askeri kurumun halkla ilişkiler uzmanlarının suçlamalara karşı oluşturdukları bir halkla ilişkiler olgusu olarak kullanıldı. Bu kurum savunmasını kurumun ilerleme kaydettiğini gösteren basın bültenleri yayınlaması şeklinde yaptı.

SDI'deki halkla ilişkiler uzmanları hazırladıkları basın bültenlerinde, kurumun çıkarlarına uygun olan bilgileri aktarabilmek için gerçekleri seçtiler, filtre etti ya da çerçevelediler. Bunların yanında mevcut söylemlerin içinde kurumun çıkarlarına uygun olan iktibasları bültende yazdılar veya basına açıklamalarında söylediler. Ayrıca cümle yapaylarını kanıtlanmamış gerçekler üzerine kurdular, gerekiyorsa kuruma yapılan yalanlamaları yalanladılar, sert sözcüklerin yerine daha yumuşaklarını seçerek kullandılar ve basın bülteni ile gündem oluşturmak gibi teknikler kullanarak spin yaptılar.

SPİNİN YANINDAKİ DOCTOR

Bütünün öteki parçası olan 'doctor' terimi, görece olarak olumlu bir durumu düzelebilir/ değişebilir/uyarlanabilir bir durumdan, üzerinde değiştirme/bozma yaparak tehlikeli bir duruma ve hatta sahtesini hazırlayıp yalan bildiride bulunma durumuna kadar götürebilen uygulayıcıya denir. Literatürde ise doctor terimi yamacı, parçacı, tahrifatı kelimeleri ile benzer anlamlarına da rastlanılmış, spin-doctor özellikle spini planlayarak, kasıtlı icra edenler için kullanılmıştır.

SPİN-DOCTOR

Günümüzde tanınmış spin-doctor'lar gölge başkan, "akıl hocası" olarak da bilinir.

Spin doctor, temsil ettiği kişi ya da kurum hakkında hedef kitleye erişebilecek olumsuz eleştirileri önlemeye çalışan, ancak önleyememişse de bu olumsuzlukları lehine döndürmeye çalışandır. Ayrıca bu kimseler içerisinde medyanın gücünü tersine kullanmayı akıl edebilen ve buna uygun ortamı sağlayan bir anarşist/machiallevist bir grup da bulunur.

Örneğin; ünlü "Prens" kitabının yazarı olan Machiavelli(1469-1527) siyasette başarı elde edebilmek için her yolun mübah olduğunu, kralın çıkarları doğrultusunda yalan söylemenin, dolandırmanın, sözünü tutmamanın, yalan haber yaymanın meşru olduğunu savunmuştu.

Bir olguya ya da ifadeye en iyi bükümü ya da eğimi veren spin-doctor; dürüstçe iletişime girmektense bilgiyi eğri büğrü etmeyi, biçimini bozmayı/çarptırmayı/saptırmayı/değiştirmeyi tercih eder, bu nedenle de hedef kitlesi olan dinleyici/izleyici/seyirciyi aldatır.

George W. Bush'un Teksas Valiliği dönemlerinden beri arkasında olan ve Bush'un başkanlık seçimlerinden ikidir zaferle çıkmasını sağlayan baş stratejisti Karl Rove akıl hocası olarak tanınır. Rove'un CIA ajanının kimliğinin kamuoyuna deşifre edilmesi olayında parmağı olduğunun ortaya çakması, Amerikan medyasında çok yankılanmıştı (BBC News: Ekim 2005).

İngiltere'nin tanınmış spin-doctor'u ise Başkan Tony Blair'in 1994-2003 yılları arasında danışmanlığını yapmış olan Alastair Campbell'dir. Campbell, İngiliz Gizli Servisi'nin Saddam Hüseyin'in kimyasal silah gücünü araştırdığı raporunda, 'Irak'ın elinde bulundurduğu iddia edilen kitle imha silahlarını 45 dakika içinde devreye sokup kullanabilir' şeklindeki ifadesini, 'Irak elinde bulundurduğu kitle imha silahlarını 45 dakika içinde kullanacaktır' bilgi çarpıtması haline getirmişti.

Türkiye'de ise spin-doctor terimi için halkla ilişkiler mesleğinin duayenlerinden Betül Mardin, siyasette de rol oynamaları nedeniyle bazen halkla ilişkiler uygulayıcılarına spin-doctor denildiğini belirtmiştir ve terim için Türkçe karşılık olarak 'topaç doktorları'ı önermişti.

SPİN DOCTOR NE ZAMANDIR TERİM?

Spin-doctor terimi ilk olarak 1984'de William Safire'in Political Dictionary adlı kitabında yer almıştı. Safire, Başkan Reagan'ın yeniden başkan seçilmesi için yapılan seçim kampanyasını anlatan New York Times'ın editör köşesindeki -terimin basılı olarak ilk iktibası- satırlara yer vermişti.

1984 Amerikan Başkanlık seçimlerinde Reagan-Mondale tartışmasını anlatan yazıda spin-doctor, "ipek giyisiler içinde bir düzine kadın ve erkek, gazetecilerin arasında kendinden emin bir şekilde dolaşır ve bilgileri -bazen de paylaşılmaması gerekenleri- aktarır. Onlar yalnızca uygun bir spin ile rutin bir basın bülteni hazırlayan basın ajansı değildir. Adayların kıdemli danışmanlıklarını yapan spin- doctor'dır" şeklinde tanımlanmıştı.

Terim ikinci kez, Michigan'da Sault Ste Marie kasabasındaki Lake Yüksek Eyalet Üniversitesi'nin Çok Sık Kullanılan Kelimeler ve Sözcük Öbekleri-1989 adlı yıllığında yer almıştı. Matt Groening ise medyayı- dolayısıyla da toplumu etkileyebilecek- sıra dışı potansiyeli ve dâhice bir iletişim terimini tanımlaması gerekçesi ile terimin yasak kelimeler listesine alınması gerektiğini savunur.

Terim, İngiltere'de de 1980'lerin ortalarında kullanılmaya başlanmıştı. İngiltere'de başarılı spin-doctor'lar daha çok medyada uzun dönem çalışmış politika muhabirlerinden oluşuyor. Dönemin başbakanı Blair'in 81 özel danışmanı olup, bunların 11'i medya ilişkileri uzmanı olarak görev yapmıştı.

Spin-doctor terimi 1980'lerin ortalarında literatüre yeni bir terim olarak eklendikten sonra 10 yıl içinde hızla kendi dünyasını kurdu. Terimden, bireysel spin, karşı spin, spin savaşları, spin şehri- aynı anda birden fazla spin-doctor'ın uygulama yapmasıyla meydana gelen kaza anlamına gelen- spin kilitlenmesi gibi terimler türetildi. Türetilen terimler arasında özellikle spin efendileri ve spin sultanlarının ise politikacıların eleştirilerine hedef olduğu dikkat çeker.

SPİN GEÇİDİ TERİMİ

Burada spin-doctor uygulamasının üç evresini açıklayan spin geçidi terimini anlatmak yararlı olacaktır. Spin geçidine göre; spin ilk 1984-1990'larýn başlarında oyunun bir parçası, 1996-2002 yılları arasında spin bir yalan, 2003'den günümüze kadar ise spin saçma, çürümüş ve alçaltıcıdır anlamlarına dönüştü.

Tüm bu verilerin ışığında spin, başlangıçta politik kampanya danışmanlarının etik olmayan yaratıcı taktikleri olarak görülür. Şu günlerde tüm ilgi spin-doctor olgusu, haber ve bilgi terziliği, üzerine yoğunlaştı. Özellikle siyasal faaliyetlerde halk üzerinde yetkili kurumlara yönelik olumlu bir ışık bırakılması istenmişti. Bu brifingleri barındıran Beyaz Saray Ofisi Basın Sekreteri, (The White House Office of the Press Secretary) (adil olmayarak) hükümet spinini basit bir kuruluş olarak görür. Fakat terim eski bir oyun için yeni bir isimden daha fazlası... Olayların ve doğrunun sürümünü kabul etmeleri konusunda insanları ikna etmek (yarışmadaki diğer sürümlerinde) retoriğin diyalogsal kalbindedir.

Buna göre spin'in başlangıçtaki anlamı politik kampanya danışmanlarının etik olmayan yanıltıcı taktiklerini içermekteydi. Terim, medya tarafından 1990'larýn ortalarından itibaren halka ilişkiler uzmanlarının bir etkinliğe ya da konuya pozitif anlamda çeki düzen vermeleri şeklinde tarif edilmeye başlandı.

İNSANLAR ARASINDAKİ SPİN

Günümüzde uğraşısı insan ile olan herkes -medya mensupları, politikacılar, halkla ilişkiler uzmanları- ilişki içinde olduğu hedef kitle ile güvene ve iknaya dayanan dürüst, uzun soluklu, karşılıklı anlayışa dayanan ilişkiler kurmak, onlara doğru mesajlar vermek gerektiğini bilir.

Ancak bir yandan da iletişimde, gerçek/detay/ifade ya da öykünün anlamı, içeriği ya da gidiş yönü üzerinde kontrolü elde tutarak, onu belli bir açıdan gördürme çabası bulunur. İletişimde bu çabaya spin adı verilir.

Spin ile kaynak ve alıcı arasındaki mesaja farklı bir görüntü ya da bakış açısı verilmeye çalışılır. Bunu için iletişim döngüsünde mesaj, kendi doğal yolundan çıkarılıp yan yola saptırılır ve böylece mesajın içeriğine belli bir görüş noktası ya da ideoloji katılmış olur.

POLİTİK SPİN-DOCTOR

Genel olarak kabul edilen politik spin tanımı Safire'in "politik tepkileri kontrol etmek amacıyla haber algılarının kasıtlı gölgelenmesi" tanımıdır. Specter da politikada yapılan spin'i 'gerçeğin belini bükme sanatı' olarak betimler.

İngiltere Hükümet Başkanları'ndan Peter Mandelson'ın "görevimiz gerçeği yeniden kurmaktır" retoriği politikadaki spin'e bir örnek olarak verilebilir. Mandelson'ın tanımandaki gerçeğin içinde gizli bozulma filinin retorikte ve politikada güçlü bir dinamiği bulunduğuna işaret etmekte.

George Orwell politik bozulmayı dilin bozulması ile başlatmıştı. "Dilimiz çirkin ve kusurlu çünkü düşüncelerimiz saçma; dilin kısır olması da saçma düşüncelere sahip olmamıza neden oluyor" satırlarını ise Orwell, kitle iletişim teknolojilerinin kamuoyu üzerinde gelişmiş manipülasyonlarından çok önce yazmıştı.

Bugün politikacıların -hangi konu haber olur, hangi konu haber olmaz, haber olanların ise haber oluş biçimleri nedir? gibi- gündemi yakalamayı hayati bir iş olarak görmeleri, spin-doctor uygulamasının politikada ne kadar önemli olduğuna bir kanıt olarak gösterilebilir.

Günümüzde, özellikle seçim kampanyaları ve sonrasında politikacı, imajını güçlendirmek için bu işin profesyoneline ihtiyaç duymakta; kendisinin güçlü yanlarının rakibinin ise güçsüz yanlarının altını çizmek istemekte.

Spin-doctor, politikada bir gölge başkan gibi çalışırken yalnızca medyada başkanın sözcüsü olarak kameraların karşısına geçer.

HALKIN BAKIŞLARI SPİNE GÖRE DEĞİŞİR

Halkla ilişkilerde genellikle olumsuz bir terim olarak algılanan spin; bir olay veya bir durumun kişinin kendi çıkarı doğrultusunda şekillenmesini sağlamak için, tek taraflı ve kendi lehine yorumlarla yönlendirilmesi olarak kullanılır. Halkla ilişkiler alanının spin-doctor fenomeniyle uzlaşma gereksinimi duyup duymadığı literatürde de halen tartışılıyor.

Halkla ilişkiler uzmanları arasında spin-doctor'larının kendilerinin bir parçası olduğunu iddia edenler de bulunmaktadır. Spin-doctor'larının repertuvarından işe yarayanlarını seçmek ve onu geleneksel halkla ilişkiler modeliyle bütünleştirmek isteyen halka ilişkiler uzmanları da mevcut.

DEVLETİN MEKANİZMASI VE SPİN-DOCTOR

Siyaset, toplumun tümünü ilgilendiren veya toplumu oluşturan birimler arasındaki ilişkileri son aşamada meşru zora dayanarak düzenleyen eylemler bütünü biçiminde tanımlanabilir. Aynı zamanda siyasal otorite ile ilgili kurumların ve bu kurumların oluşmasında ve işlemesinde rol oynayan davranışların bilimidir.

Siyasal iletişim büyük ölçüde medya aracılığıyla gerçekleşebileceği için, siyasetçinin, hedef kitlelerine ulaşabilmesi, amaçlarına en uygun izleyici profiline hitap eden medya örgütlerinin gündemine girebilmesini gerektirir. Bu noktada halkla ilişkiler uzmanlarına başvuran siyasiler, stratejik ve çoğu zaman spine dayalı iletişim planları ve iyi bir iletişim yönetimi ile amaçları doğrultusunda ilerleyebilmektedirler.

Politika'da spin ilk kez; ABD'de 1960'larda Richard Nixon'ın başkanlık dönemindeki Beyaz Saray İletişim Ofisi'nin çalışmalarında uygulanmıştı. Başkan Ronald Reagan'ın spin-doctor'ları ise, daha çok televizyon ve radyo yayınlarına yoğunlaşmışlar, televizyonların gece haberlerinde Reagan'ın konuşmalarını ilgi çeken bir ses tonu ile yapabilmesi için çaba göstermişlerdi.

Her şeyden önce siyaset, zaman ve mekan bakımından evrensellik ve süreklilik niteliklerine sahip. Siyasetin özü, toplumdaki değerlerin dağıtımı ile ilgili bir görüş ve çıkar çatışması, bir iktidar mücadelesidir. Spin-doctor'ların faaliyetleri için de geçerli olan süreklilik ilkesi siyasal başarının sağlanması adına önemlidir. Nihayetinde reforma uğrayan bilgi- haber(spin haber) amaca ulaşana dek aynı şekilde hedef kitleye sunulmalı, akıllarda kafa karıştırıcı unsurlar bırakmamalıdır.

Spin-doctor'lar kimi zaman gündemi belirleyici kimi zaman da gündemi belirleyen medya mensuplarını araç olarak kullanan kimseler olarak karşımıza çıkar. Bu noktada spin-doctor kavramını "Gündem Belirleme" ve "Eşik Bekçiliği" kuramları ile ilişkilendirmek mümkün.

GÜNDEM BELİRLEME KAVRAMI

Gündem, bir ucuyla geçmişe dayanabildiği ya da bazı atıflarla geleceğe yönelebildiği gibi, çoğunlukla günübirlik konuları içerir. Bir gündem konusu bir süre sonra tekrar hatırlanacak olsa da kısa bir süre konuşulup tartışıldıktan, geçici bir hareketliliğe yol açtıktan sonra üzeri kapatılmaya, hatta tamamen unutulmaya mahkûmdur. Spin aracılığıyla yaratılan geçici hareketliliklerde de amaç bir önceki gündemin değiştirilmesi olduğu için spin ve gündem kavramları birbirleri ile ilintili olarak ilerler.

Körfez ve Irak savaşları

Körfez ve Irak Savaşları'nda savaş mühendisliğinin ulaştığı en son nokta görülmekte. Anti- spin aktivisti olarak adlandırılan John Stauber'in "Halkla İlişkiler Endüstrisi Körfez Savaşı'nı Amerika'ya Nasıl Sattı: Bütün Müşterilerin Anısı" adlı makalesinde Ortadoğu'da savaşın Amerikalılara nasıl satıldığı anlatılıyor. Körfez Savaşı ile ilgili olarak Kuveyt'e 20 halkla ilişkiler, hukuk ve lobicilik şirketleriyle anlaşılmış ve Saddam Hüseyin'e karşı Amerikan halkını harekete geçirmeye çalışmıştı.

Pentagon'un Afganistan saldırısı

Pentagon, Afganistan'ı bombalamasını kamuoyu önünde haklı göstermek için 397.000 dolar karşılığında Rendon Group ile anlaşır. Rendon Group'un müşterileri arasında Kuvait Petroleum Corparation ve Kuveyt Hükümeti de bulunur. 1990'ların başında CIA ile anlaşma yapan Rendon Group, medyanın Irak Ulusal Kongre'sini Saddam Hüseyin'e karşı desteklemesini sağlar. Sonuç olarak 79 ülkede Afganistan'a saldırmak için kamuoyu oluşturulur. Bu süreçte focus gruplar, web sayfaları vb. kullanılmıştı.

Domuz gribi salgını

27 Nisan 2009 tarihinde Meksikalı yetkililerce salgın bir hastalık ilanı yapılmıştı. 4 yaşındaki bir çocuğun ilk vaka olarak gösterildiği salgın Domuz Gribi olarak tarihe geçmişti. Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nün de ciddiye aldığı yansıtılan bu salgın Türkiye'de de etkilerini hissettirmişti.

14 Ocak 2010 tarihinde Avrupa Konseyi'nde bir rapor kabul edilmiş, bu raporda domuz gribi salgını, domuz gribi için lisanslı aşı ve ilaç üreten bazı ilaç firmalarının sistemli propagandasının dünya çapında hükümetlerce de kabul görmesi sonucu oluşturulan sanal bir korku olarak yüzyılın sağlık skandalı olarak değerlendirilmişti ve inceleme başlatılması gerektiği belirtilmişti.

FETÖ ve Ekonomik tetikçilerin kullandığı taktiklerden birisi

Ülkemiz son dönemlerde dış güçler tarafından hem ekonomik hem siyasi açıdan yoğun bir saldırı altındayken spin-doctor yöntemi bu süreçte aktif olarak kullanılan argümanlardan birisi. FETÖ ve onun ipini ellerinde tutan dış güçler spin-doctor yöntemiyle Türk kamuoyunu ve uluslararası camiayı yanıltmaya çalışıyorlar. Özellikle kendi medya organları ve sosyal medya platformları aracılığıyla bu bilgi kirliliği kampanyasını yürütüyorlar. Gezi Olayları süreci ve FETÖ terör örgütünün baş rolde olduğu hükümeti devirmeye yönelik 17- 25 Aralık Operasyonları da spin-doctor argümanının da çok sıklıkla kullanıldığı siyasi vakalar oldu.

ABD de 15 Temmuz'da aynı yönteme başvurdu

ABD yönetimi 15 Temmuz Darbe girişimine benzer olayların üstünü örtmek için ya da başkasının üzerine yıkmak için "spin doctor" denen iletişim uzmanları kullanıyor.

İşte ABD tarafından yapılan güncel bir "spin doctor" faaliyeti. Amerikan gizli servisi CIA'nin "gölge kuruluşu" olarak bilinen Rand Corporation isimli think-tank kuruluşunun bir çalışması. ABD'nin nasıl ortalığı karıştırdığını saklamak için 3 olayla Türkiye üzerinden Rusya'yı hedef gösteriyor. Rand raporuna göre ABD ile Türkiye arasını açan Rusya. Buna göre Rus medyası, karşılıklı şüpheciliği arttırarak ve politika farklılıklarını vurgulayarak, ABD ve Avrupa ile Türkiye'nin ve güvenlik işbirliğini zayıflatmaya çalışıyor. 15 Temmuz FETÖ'cü hain darbe girişiminin arkasında olduğu ortaya çıkan ABD'nin "spin doctor" operasyonu Rand Corporation'un araştırmasıyla daha net anlaşılıyor. Raporda, 3 kritik olaydan söz edilerek Türkiye'nin NATO'dan ve Batı'dan kopmasında Rus medyası suçlanıyor.

İnsanları kendi bilgileri dışında veya istemedikleri hâlde etkileme ya da yönlendirme çabası içerisinde olan spin-doctorlar bu etkileme ve yönlendirme sonucu, insanlarda davranış ya da kanaat değişikliği sağlamaktalar. Çeşitli taktiklerle bezenen spin uygulamaları gizlilik ve süreklilik esasına dayanarak özellikle halkla ilişkiler faaliyetleri kapsamında sürdürülmekte, mesleği tehlikeli bir konuma itmektedir. Son dönemlerde artan rekabet koşulları, yoğun teknolojik gelişmeler ve giderek artan müşteri bilinci kurumları farklı boyutlarda aynı anda yarışmaya zorluyor. Bu durum doğruluk, güvenilirlik, anlaşılabilirlik, etik gibi prensipleri bünyesinde toplayan halkla ilişkiler uzmanlarının yanı sıra başarıyı elde etmek adına her yolu doğru kabul eden spin-doctorların etik olmayan faaliyetlerini meşrulaştırdı.