Daha sağlıklı yaşlanmak nasıl mümkün olur?

Nasıl ve neden yaşlandığımızla ilgili belirgin bir açıklama henüz olmasa da buna ait birçok teori söz konusudur. En fazla kabul gören yaşlanma teorisi telomer kuramıdır. Bu teoriye göre kromozomların ucunda yer alan, herhangi bir genetik bilgi taşımayan, hücre bölünmesi sırasında kromozomların aşınmasını önleyen telomerler, her hücre bölünmesinde bir parça eksilir ve böylelikle hücre yaşlandıkça kısalırlar. Bunlar tükenince de hücre kuruyup büzülür ve ölür.

Yaşlandıkça vücuttaki telomerler kısalır, kısaldıkça da altta yatan mekanizma ile yaşlanmanın getirdiği tüm hastalıklara daha kolay yakalanma ortaya çıkar.

Hücreler başka sebeplerle de işlevini kaybeder veya erken ölür. Ayrıca insanın yaşlanmasına katkıda bulunan biraz sonra sıralayacağımız diğer faktörler de söz konusudur. Fakat telomer aşınmasının yaşlanma sürecinde belirgin ve erken ortaya çıkan bir payı vardır.

Zaten insan yaşlanması birçok parçadan oluşan ve henüz çözülememiş bir bulmaca gibidir.

TELOMER NEDİR?

Her kromozomun DNA'sında, koruyucu işleve sahip özel bir protein kılıfıyla kaplı DNA zincirlerinden oluşan uç kısımlar vardır. Kromozomun sonunda yer alan bu bölümlere telomer denir. Telomerler hücrelerimizin DNA'sının on binde birinden azını oluştururlar. Telomerler, kromozomun küçük ama hayati derecede önemli bir parçasıdır.

TELOMERLERİN KISALMASINI NASIL GECİKTİREBİLİRİZ?

Hayat tarzımız telomerlerin hücresel yaşlanma sürecinin yavaşlamasını sağlayabilir. Yediklerimiz, duygusal ve sosyal zorluklara tahammülümüz ve karşılama tarzımız, ne kadar egzersiz yaptığımız, çocukluk stresine maruz kalmamız ve hatta mahallemizin komşuluk ve yaşanabilirlik seviyesi dâhil birçok faktör telomerlerimizi etkiler ve hücre seviyesindeki erken yaşlanmayı geciktirebilir.

Genlerimiz telomerlerimizi etkiler; fakat sıraladığımız bazı faktörler telomerlerin kısalmasını kontrol edebileceğimizi göstermektedir. Çünkü kısa telomerler, ağır işleyen bir bağışıklık sistemi oluşturur ve hastalıklara karşı savunmasız bırakır. Kısa telomerler iltihaba yol açar ve iltihabın artması dokularımızın bozulmasına ve yaşlanma kaynaklı hastalıklara yol açar:

*İçinde bulunduğumuz zorlu koşullara yaklaşımımızın daha olumlu bir çerçeveye oturması yararlı olur.

*Stresi azaltan zihin-beden egzersizleri (meditasyon, dua, relaksasyon teknikleri gibi) iyi gelir.

*Kalp ve damar sağlığını ilgilendiren egzersizler (özellikle fiziksel kondisyonu artırıcı idmanlar) fayda verir.

*Sosis, salam, konserve, paketlenmiş market besinleri benzeri işlenmiş gıdalar kötü, öte yandan taze ve işlenmemiş gıdalar iyi gelir.

*Şekeri kesmek, beslenme alışkanlığımızda yapacağımız en faydalı değişikliktir.

*Yeşilliğe, sanat eserlerine, estetik güzelliklere önem vermelidir.

*Sosyal dayanışma açısından güçlü ortam (sıcak ve ilgili aile, sağlam dostluk ve arkadaşlıklar) iyidir. Üstelik her gelir seviyesi için böyledir.

*Çeşitli olumsuz yaşam tecrübeleri yaşayan çocukların telomerleri diğerlerine oranla daha kısadır.

*Ebeveynlerin yumurtasındaki ve spermindeki kromozomlarda bulunan telomerler doğrudan bebeğe transfer olur.

*Ağır ve yıpratıcı strese maruz kalmak telomerleri kısaltabilir.

*Strese dikkat etmek, olaylara bakışımızı tanımak gerekir. Olumlu, iyimser ve esnek düşünmek, karamsarlıktan ve kötümserlikten kaçınmaya özen göstermelidir.

*Gülümsemek ve mizahı önemsemek farklı etki yapar.

*Minnet ve takdir göstermek, teşekküre hayatımızda daha çok yer vermek, yardımsever ve merhametli olmak, empati yapmak, iyiliksever olmak telomerlerin kısalmasını geciktirir.

*Dokunmak, sarılmak oksitosin hormonu salgılatarak yarar verir.

*Yine dengeli ve yeterli uyku önemlidir. Uykuya sakin ve rahat geçiş sağlanmalı, bu dönemde akıllı telefonlardan, tablet ve başka ekranlardan uzak durmalıdır.

Prof. Dr. Sefa Saygılı