Uzaktaki kardeşimiz: Mağcan Cumabayoğlu

UZAKTAKİ KARDEŞLERİMİZ ◾ Uzaktaki kardeşlerimizden olan Kazak Türkleri, Anadolu'daki karındaşlarına en zor anlarında yalnız olmadıklarını, sözün yadsınamaz gücü ile gösterirler. ◾ I. Dünya Savaşı'nda Anadolu'da yaşanan acıları 'Uzaktaki Bavırıma' şiiri ile anlatan Kazak şair Mağcan Cumabayoğlu, gönüllere taht kurar. Kazak Edebiyatı'nın zirvesi: Abay Kunanbayoğlu 'SASIK GÖL'ÜN EVLADI MAĞCAN ◾ Halkının özgürlüğü için canını hiçe sayan Bayev, Kazakistan'ın Sasık Göl civarında (Kuzey Kazakistan) 25 Haziran 1893 tarihinde dünyaya gelir. ◾ İleride, halkının vereceği en büyük mücadelenin tohumu olacak olan Alaş Orda grubuna katılacak ve ömrü boyuncada milletini aşağı çekmek ve topraklarını işgal etmek isteyen düşmanlara karşı yekvücut duracaktır. TÜRK AYDINININ GÜÇLÜ KALEMİ ◾ Kazak topraklarında 45 yıllık bir hayat süren Mağcan, halkı için önce kalemi ile daha sonrada kendini feda ederek korumuş Türk kahramanıdır. ◾ İlk eğitimini ailesinin yanında alan Cumabayoğlu, yüksek öğrenimini Türk Cumhuriyetlerinden biri olan Başkurdistan'ın başkenti Ufa'da alır. Kazak Türkçesi sözlüğü İLK KİTABI: ÇOLPAN ◾ Rusya sınırları içerisindeki ilk Müslüman Üniversitesi kabul edilen ve Ufa'da yer alan Galiye Medresesi'nde İstanbul ve Mısır gibi önemli kentlerde yetişmiş hocalardan dersler alır. ◾ Mağcan'ın yeteneklerini bu medresede hocası Alimcan İbrahimov keşfeder. Yazmaya olan başarısını gören hocası, 1912'de Tataristan Cumhuriyeti'nin başkenti Kazan'da kaleme aldığı 'Çolpan' adlı kitabının basılmasına büyük katkı sağlar. TÜM TÜRKLERİ TEK ÇATI ALTINDA TOPLAYAN FİKİR DERYASI ◾ Medresede eğitim alırken oradaki öğrencilerin Kazak, Kırgız, Tatar, Özbek diye ayrılmasından oldukça rahatsızlık duyan Mağcan, tüm Türklerin tek çatı altında birleşmeleri ve kendi topraklarını dışardan gelecek herhangi bir düşman saldırısına karşın birlikte müdafa etmeleri gerektiği düşünmektedir. ◾ Bu düşünceden yola çıkarak Kazakistan merkezli kurulan Alaş Hareketi'ni, bu davada aynı fikirde ve yanında olan arkadaşları ile kurmuş olur. TÜRKİSTAN TÜRKLERİNİN ÖZGÜRLÜK HAREKETİ: ALAŞ ORDA ◾ Kazakistan'ın resmî açıklamasına göre Alaş adı, Kazakların efsanevi atası Alaş Han'dan alır. Alaş Han, Orda Han'ın diğer bir ismidir. Alaş kelimesi ilerleyen zamanda Kazak Türkleri arasında şifre olarak kullanılır. ◾ Alaş Orda, 1917 Sovyet Rus Devrimi'ni takip eden günlerde çekirdek kadrosunu Kazak gazetesi etrafında toplanan Kazak aydınlarının oluşturduğu milli bir hareket ve bu hareketin kurduğu milli muhtar hükûmettir. ALAŞ ORDA KAHRAMANLARI ◾ Rusya'nın Ruslaştırma Politikasına karşı, başta Kazakistan olmak üzere Türkistan bir yumruk olur. Tüm engellemelere rağmen Kazak Alaş Orda üyeleri Türk dünyası üzerinde planlanan oyunları bozmak için milli ve birleştirici bir yol izler. ◾ Alaş hareketi, Mağcan Cumabayoğlu, A. Bökeyhanov, A. Baytursunov, M. Dulatov, H. Dosmuhamedov, J. Dosmuhamedov, İ. Jaynakov, B. Alibekov, A. Turlubayev gibi isimler öncülüğünde kurulur. Kadim Türkistan'da 'Ya Ramazan' geleneği ÇOK YÖNLÜ BİR KİŞİLİK ◾ 1913 ve 1916 yılları arasında Omsk'ta Öğretmen Okulu'nu bitirir. Yine o dönemler çıkan özgürlükçü 'Birlik' ve 'Alqa' gibi fikirlere destek verir. Genç yaştan itibaren Kazakistan'ın pek çok yerinde öğretmenlik, redaktörlük ve gazetecilik yapar. ◾ 1917 yılında gerçekleşen Rus Devrimi'nden sonra Özerk bir Kazak hükûmetinin kurulması yönünde faaliyetlere katılır ve uzun yıllar bu uğurda mücadele verir. CUMABAYOĞLU'NUN KALEMİNİ BESLEYEN UNSURLAR ◾ Onun kalemini kolektifleştirme, kıtlık, alfabe değişim ve durmak bilmeyen Rus baskıları besler. Rusya'da pek çok alanda eğitim alan Mağcan; edebiyat ve gazetecilik alanlarında kendini iyiden iyiye geliştirir. ◾ Fakat hükûmete ters düşen fikirleri ve düşünceleri savunmaktadır. En büyük suçu ise Rus rejimini eleştirmektir. Kazak milli şaire, suçlu olduğu iddia edilerek ceza alması için bir kampanya başlatılır. Orta Asya değil Türkistan VERMEK İSTEDİĞİ MESAJ ◾ Kalemiyle Türk topluluklarının sesi olmayı hedefleyen ve bunu da başaran Mağcan; Ural Dağı, Künşığıs, Qoylıbaydın Qobızı, Ötirik Ertek gibi şiirleri ile vermek istediği mesajı duyurur. ◾ Şiirlerinde insanları 'Doğulu' ve 'Batılı' olarak ikiye ayırır. Doğulu olanları yani Türkleri yüceltirken Batılı kesmi yani Türk topluluklarını sömüren devletleri ciddi manada eleştirir. 'BÜYÜK TERÖR'ÜN KURBANI ◾ Pek çok meslek deneyimi olan Cumabayoğlu, en son öğretmenlik yaptığı dönemlerde Sovyet karşıtı bir örgüte üye olduğu gerekçesiyle suçlanır ve 10 yıllık sürgüne mahkum edilir. Rus edebiyatının devlerinden olan Gorki onu kurtarsa bile rejim her daim peşindedir. ◾ Tüm her şeyi geride bırakıp Almatı'ya gider ve burada çeviri ve yayıncılık işleri ile meşgul olur. Fakat eli kanlı bir lider olan Stalin, Mağcan'ı büyük bir tehdit olarak görür ve pek çok Türk aydının başına gelen onu da bulur. ◾ Kazak edebiyatının Abay Kunanbayoğlu'ndan sonraki en önemli ismi, 19 Mart 1938 yılında kurşuna dizilerek şehit edilir. ◾ Mağcan Cumabayoğlu ile adeta bütünleşen 'Alıstagı Bavırım' yani 'Uzaktaki Kardeşim' şiiri ile büyük ses getirmiştir. Başta Türkiye Türklerini konu alan bu şiir; vatan, millet, kardeşlik duygularını barındırır. Şairin bu şiiri tam 12 kıtadan oluşur. Alıstagı Bavırıma (Uzaktaki Kardeşime) Kardeşim sen o yanda, ben bu yanda Kaygıdan kan yutuyoruz, bizim adımıza Layık mı kul olup durmak? Gel gidelim Altay'a, ata mirası altın tahta Mağcan Cumabayoğlu Son kıtası*