Edebiyatta bir çığır: Bilinç akışı

BİLİNÇ AKIŞININ TARİHÇESİ ◾ Bilinç akışı tekniği, Sigmund Freud'un ortaya attığı psikanaliz ve serbest çağrışım metoduna dayanır. Freud bu metot ve kurama modern toplum insanının psikolojisini araştırmak ve sanatçının üretim eylemini açıklamak için başvurur. Bilinç akışı kavramı, ilk kez William James tarafından kullanılır. Sigmund Freud kimdir? Psikoloji biliminin alt dallarından biri olan psikanaliz kuramının kurucusu nörolog. William James kimdir? Psikolojide işlevselcilik ve pragmaztizmin öncüsü olan psikolog. Yazı yazmanın olumlu etkileri ◾ Freud'un bu metodu, edebiyata bilinç akışı tekniği olarak yansır. Psikoloji romanlarının gelişimi, psikanalizde başvurulan serbest çağrışım yöntemine dayanır. ◾ Bilinç akışı tekniği, edebiyatta bir anlatım biçimi olarak karşımıza çıkar. Bu tekniğe başvurulma sebepleri farklılık gösterir. Metine olay örgüsü, anlatım, zaman, kurgu ve karakterlerin ruh tahlilleri açısından katkılar sağlar. ◾ Bilinç akışı tekniği; roman, öykü gibi kurmaca anlatılarda önemli bir yeniliktir. Anlatım tekniği olarak 'Bilinç akışı' (stream of consciousness) adlandırmasının sebebi insan zihninden geçen her şeyin süreğen bir ırmağa benzetilmesinden kaynaklanır. ◾ Edebiyatta bilinç akışı karakterin zihninden geçenleri ve hissettiklerini olduğu gibi yansıtma çabasıdır. Anlatım biçiminin, dil bilgisi kurallarının önemsenmediği, düzensiz bir anlatım yöntemidir. Yazı yazmak için ipuçları ◾ Bilinç akışı tekniğinde karakterin zihni doğrudan yansıtılır ve bu şekilde anlatıcı ortadan kaldırılır. İç konuşma ile bilinç akışı tekniği sık sık karıştırılır ve bazen birbiri yerine de kullanılır. İç konuşma ile bilinç akışı ayrımı ◾ İç konuşma, bilinç akışına göre dil bilgisi bakımından daha düzgün cümlelerle yapılan sessiz bir konuşmadır ve düşünceler birbiriyle anlamsal olarak bağlıdır. ◾ İç monologtan farklı olarak bilinç akışında çağrışımlar ön plana çıkar. Bireyin zihni çağrışımlar sebebiyle dikkati bir yerden (konu, olay, zaman, mekân veya kişiler gibi) başka bir yere yönelir. ◾ Özellikle de çağrışımların çokluğu, kahramanın düşünme sırasında konudan konuya atlaması, anlatımdaki bozukluk, konular arasındaki mantıksallığın ve neden-sonuç ilişkisinin kurulmamış olmasıyla gösterilir. Anlatımdaki çağrışımlar metindeki zamanın akışında bozulmalara sebebiyet verir. Bu durum okur için anlaşılma zorluğu oluşturur. ◾ İç monolog bilinç akışı gibi yazı dilinden uzak lakin konuşma diline yakın bir niteliktedir. Bundan dolayı bilinç akışına göre daha anlaşılırdır. Bireyin zihnindekiler olduğu gibi metne yansıtıldığında bilinç akışı ile iç monolog iç içe girebilir ve bazen ikisi arasındaki ayırım da güçleşebilir. Meşhur yazarların hiç bilinmeyen yönleri ◾ Bilinç akışı, anlatıcı bir teknik olarak gelişmiştir. Bu tekniğe uygun yazılan eserlerde dikkat çeken nokta karakterlerin sürekli bir düşünme süreci içinde olmalarıdır. ◾ Olay, duygu ve düşünceler kahramanın bakış açısıyla anlatılır. Anlatıcının karşısında kimse yoktur. Zaman sıçramaları, hayaller, rüyalar ve çağrışımlar ile metin ilerler. BİLİNÇ AKIŞI TEKNİĞİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR? ➡ Düşünceler, seri bir şekilde, belirli bir sıralama olmaksızın aktarılır. ➡ Düşünceler aktarılırken imla ve dil bilgisi kurallarına dikkat edilmez. ➡ İfadeler uzun, karışık ve devrik biçimdedir. ➡ Soyut anlatım hakimdir. Kitap okuma alışkanlığı kazanmak için 10 öneri ➡ Kahramanın hissettikleri, iç dünyası ve düşünceleri gerçekçi olarak aktarılır. ➡ Kahraman ile okuyucu arasında doğrudan ve samimi bir bağ kurulmasını sağlar. ➡ İfadelerin akışında mantıksal bir anlam bulunmaz. BİLİNÇ AKIŞI TEKNİĞİNİ KULLANAN BAZI YAZARLAR VE ROMANLARI ➡ James Joyce - Ulysses ➡ Virginia Woolf - Deniz Feneri, Dalgalar ve Mrs. Dalloway ➡ Oğuz Atay - Tutunamayanlar ve Tehlikeli Oyunlar ➡ William Faulkner - Ses ve Öfke, Döşeğimde Ölürken ➡ Orhan Pamuk - Sessiz Ev ➡ Yusuf Atılgan - Anayurt Oteli ve Aylak Adam ➡ Recaizade Mahmut Ekrem - Araba Sevdası ➡ Leyla Erbil - Cüce ➡ Dostoyevski - Yer Altından Notlar Oğuz Atay'ın Tehlikeli Oyunlarından Alıntılar BİLİNÇ AKIŞI TEKNİĞİNİ YANSITAN ÖRNEKLER: 'Canım Selim; hep oynayabilseydik bu oyunları. Biraz olsun dinleseydin arada. Durmak bilmeyen kafanı rahat bırakıp kuvvet toplasaydın biraz. Kim dayanabilmiş ki sürekli? Bu sayfalarda yaşadığını görüp, öldüğüne nasıl katlanabileceğim? Bu acıya dayanmak için bir yol göster bana.' Tutunamayanlar - Oğuz Atay 'Stephen öne eğilerek ona tutulan, kavisli bir çatlakla ikiye ayrılmış aynaya dikkatle baktı, tüyleri diken diken oldu.O da, başkaları da böyle görüyor beni. Kim seçti bu yüzü bana? Bu kurtulunası tiksinç çömez. O da sormakta bana.' James Joyce - Ulysses Suç ve Ceza'dan insana dair alıntılar 'Sırtını kapıya dayayıp çevresine baktı. Kadının bıraktığı gibi duruyordu her şey: yatağın ayakucuna doğru atılmış yorgan, 'Kolları ıtrışahilerle dolu olan Mrs. Dalloway vitrine yaklaştı, dışarıya baktı, ufak pembe suratı meraktan kırışmıştı.