Eski dönem edebiyatımızın şiir defterleri: Mecmualar

Mecmua, içinde seçme yazıların bulunduğu el yazması eser; cem olunmuş, toplanmış bir araya getirilmiş şey, top olarak tanımlandığı gibi toplanıp biriktirilmiş, tertip ve tanzim edilmiş şeylerin hepsi, seçilmiş yazılardan meydana getirilen yazma kitap, dergi; aynı veya farklı türden seçilmiş çeşitli hacimlerdeki metinlerin ve risalelerin ortak adı olarak da tanımlanıyor. Mecmuaların edebiyatımızdaki yerinden ilk bahseden isim Ali Canip Yöntem'di. Yöntem, mecmuaların araştırmacıları acele, şahsi, hükümler vermekten menettiğinin, mecmualarda bu eserin en eski metnine ulaşılabildiği için bu eserlerin önemli olduğunu belirtir. Ayrıca, tezkirelerde yer alan bir şair hakkındaki abartılı övgülerin bizi yanıltacağını, o şiir hakkında doğru fikir edinebilmek için onun devrinde kaleme alınmış mecmuaların incelenmesi gerektiğini söyler. O, bu kanaatiyle mecmuaların, yazıldıkları dönemin edebi beğenisinin ve şairlerin ve şiirlerinin popülaritesini yansıtma gibi bir işleve sahip olduğuna da dikkat çeker. Türk şiir tarihi açısından değerli kaynaklar olan şiir mecmuaları sayesinde, edebiyat tarihlerindeki bir kısım bilgiyi netleştirmek ve zaman zaman da düzeltmek, yeni yeni bilgiler eklemek mümkün olabilir. Derleyeni ve yılı tam olarak bilinmese de bir mecmuanın derleniş tarihi, içindeki metinlerden yaklaşık olarak tespit edilebildiği için, döneminin şiir zevkini, beğenilen şairlerini ve hatta toplanan şiirlere göre de yazıldığı dönemin en beğenilen şiirlerini belirleme imkanı verir. Yine mecmualarda divan sahibi olmayan, hatta divanı bulunduğu halde şiiri divanında bulunmayan şahsiyetlere, bilinmeyen eserlere rastlanabilir. Kısaca, Türk şiirinin gelişimini, değişimini ve geçirdiği merhaleleri tespitte mecmualar, özellikle seçme şiir mecmuları ve nazire mecmualarının önemi küçümsenemez. Mecmuayı 'farklı kişilere ait metinlerin / metin parçalarının bir araya getirildiği eserler bütünü' olarak tarif etmek mümkün. Mecmuada bir araya getirilen metinler arasında çoğunlukla benzer veya ortak olan taraflar var. Söz gelimi 'mecmû'atü'r-resâ'il'leri (risaleler mecmuası), bir araya getirilmiş hacimce küçük eserler oluşturur. Bu eserler arasında çoğunlukla konu yakınlığı da bulunmakla birlikte esas müştereklik -kısmen- hacimsiz eserler derlemesi oluşudur. Bununla birlikte hacimli eserlerin toplanmasından oluşan mücessem mecmualar da yok değil. Aynı konudaki metinlerin toplandığı mecmualar, içerikleriyle anılmakta. İçindeki bütün manzumelerin 'ilâhî'lerden oluştuğu mecmualara 'mecmû'a-i ilâhiyât', fetvaların toplanmasıyla meydana gelmiş mecmualara 'mecmû'a-i fetâvâ', kasidelerin derlenmesiyle oluşturulan mecmualara 'mecmû'a-i kasâ'id' denmesi gibi. Mecmuaların içeriğinde birçok farklı türde ve biçimde eser bulunduğu gibi, tek bir tür ve şekle münhasır mecmualar da bulunuyor. Şiir mecmuaları, risale mecmuaları, hadis mecmuaları, fetva mecmuaları, dua mecmuaları, tarih manzumelerini içeren mecmualar, fevâid mecmuaları, hutbe mecmuaları, tıpla ilgili mecmualar, gizli ilimlerden bahseden mecmualar, letaif mecmuaları, zikir ve evrâd mecmuaları, hikâye mecmuaları, münşe'ât mecmuaları, müzikle ilgili mecmualar, mektup mecmuaları, müsvedde mecmuaları, ilâm mecmuaları, söz, deyiş mecmuaları, hadis ve tefsir benzeri kaynaklardan edinilen dinî bilgilerin yer aldığı mecmualar bunlardan bazılarıdır. Özellikle klâsik şiirimize ait türler ve nazım şekillerine mahsus manzumelerin toplandığı mecmualar da bulunmaktadır: Kaside mecmuaları, naat mecmuaları, gazel mecmuaları, nazire mecmuaları, rubai mecmuaları, terkib-i bent mecmuaları, terci-i bent mecmuaları, sadece müstakil beyitler bulunan mecmualar, birden çok şairin divanlarını barındıran mecmualar gibi. Ayrıca bazı mecmuaların derleyicilerinin adıyla anıldığı, bazılarının özel adları olduğu görülür. Tarihi ve edebi malzemelere kaynaklık etmek amacıyla aynı veya farklı özelliklere ait malzemelerin toplanmasından oluşan mecmualar, farklı ölçütlere göre tasnif edilir. 1. Nazire Mecmuaları: Mecmuatü'n-nezâir, Câmiü'n Nezâir, Mecmaü'n nezâir, Pervane Bey Mecmuası, Metâliü'nnezâir. 2. Seçme Şiir Mecmuları: Mecmua-i eş'ar (Mecmuatü'l-eş'ar), Mecmua-i devavin (Mecmuatü'd-devavin). 3. Aynı Konu ile İlgili Eserlerin Bir Araya Gelmesi ile Oluşan Mecmualar: Eş'arnâme-i müstezad, Mecmua-i tevârih, Menâhicü'l-inşa, Mecmua-ı münşeatü's-selâtin. 4. Karışık Mecmualar: Câmiü'l-meâni. 5. Tanınmış Kişilerce veya Derleyeni Belli Kişilerce Hazırlanmış Mecmualar: Müstakimzâde mecmuası, Ayvansarayî mecmuası, Süleyman Faik Efendi mecmuası, Fasih Ahmed Dede mecmuası, Hattat Hüseyin ve Salih Namık mecmuası.'' Pek çoğu bir tür el kitabı mahiyetinde olduğundan fazla rağbet gören, ayrıca iddiasız bir isim taşıdığı için kitap yazmaktan kaçınan müellifler tarafından tercih edilen mecmua, bundan dolayı Osmanlı dünyasında çok yaygınlaşmış ve bazı türlere ayrılmıştı. Bunların başlıcaları şunlardır: Tefsir, hadis, fıkıh-hukuk, fetva, ferâiz, sak, kavânin, muâhedât, kelâm-akaid, tasavvuf, dua, hutbe-vaaz: divan, şiir, nazîre, kaside-gazel, na't, methiye, mersiye, muamma, lugaz, rubâî, letâif, destan, lugat-ıstılah; tarih, münşeat-inşâ, vefeyât, hatt-ı hümâyun ve telhisler gibi resmî yazılar, biyografi (terâcim); risâle; fevâid; mûsiki; tıp; havas; astronomi. Arapça, Farsça veya Türkçe olmak üzere tek bir dille kaleme alınan mecmuaların yanı sıra, bu dillerin ikisinin veya üçünün birlikte kullanıldığı mecmualara da rastlamak mümkün. Genellikle ilmî ve dinî konularda derlenmiş mecmualar mensur ve Arapça, edebiyat ve sanat konularında derlenmiş olanlar ise manzum ve Farsça-Türkçe olarak karşımıza çıkıyor. Herhangi bir nazım türü veya nazım şekli birliği / müşterekliği aranmaksızın derlenmiş manzum metinlerden oluşan toplamalara şiir mecmuası diyoruz. Bu eserler, kütüphanelerde 'Şiir Mecmuası' adı altında kayıtlı olabileceği gibi genellikle Mecmû'a-i eş'âr veya Mecmû'atü'l-eş'âr olarak kayıtlıdır. On dokuzuncu yüzyıl sonları veya yirminci yüzyıl başlarında, bir defterde toplanmış şiirlerin kütüphanelerde 'şiir defteri' olarak kaydedildiği de görülür. Esas olarak bunlar da elbette şiir mecmuasıdır ve öyle kabul edilmelidir. Şiir mecmualarındaki en büyük etken derleyicinin zevkidir. Şairler değişik yüzyıllardan, farklı mezhep ve meşreplerden; şiirlerse değişik nazım şekillerinden, muhtelif uzunluklarda hatta Türkçenin yanı sıra Farsça veya Arapça olabilir. Kimi şiir mecmualarını derleyicilerinin kendileri de şairdir ve mecmuaya kendi şiirlerinden örnekler de alırlar. Şiir mecmualarının bazılarının baştan veya sondan, bazılarının da hem baştan, hem sondan eksik olduğu görülür. Yaprakları düşmüş, koparılmış veya kesilmiş olan mecmualara da sık rastlanır. Bu tür eksiklikler elbette kayda değer olmakla birlikte, her şiir bağımsız bir metin olduğu için müstakil bir eserdeki eksiklik kadar önemli sayılmaz. Cildi, tezhip vd. süslemeleri, cetvelleriyle sanatsal bakımdan değerli olanlar, özenle düzenlenenler de vardır ama şiir mecmualarının önemli kısmının yazı ölçüleri, satır, sütun sayısı gibi yazma eserlerin nüsha tavsifiyle ilgili hususlarda kendi içinde bir standardı yoktur. Şiir mecmualarının çoğunda kime ait olduğu ve ne zaman derlendiğine dair bilgi bulunmaz. Bunun sebebi, bugün bizim için son derece önemli kaynaklar arasında yer alan mecmuaların, derleyen kişilerin tabir caizse tamamen 'zevklerine göre' tuttuğu defterler kabilinden olmasıdır. Aynı nedenle mecmuaların derlendiği tarihin tespiti de çok kolay değildir. Ancak tarihin tespitinde mecmuada şiiri bulunan şairlerin yaşadıkları dönemden, mecmuanın fizikî durumundan (kâğıt, cilt vs.) hareketle en azından tahminde bulunmak mümkündür. Mecmua derleyicisinin düştüğü kimi tarih notları da (varsa) bu hususta işimizi kolaylaştırabilir. Şiir mecmualarında sadece şiirler bulunmaz. Mecmuanın boş sayfalarına, derkenarlara çeşitli dualar, tılsımlar, ilaç terkip ve tarifleri, bazı din büyüklerinin duaları, padişahların cülus veya ölüm tarihleri, türlü mektup suretleri, şecere kayıtları, mecmua sahibi / sahipleri tarafından eklenen -aile efradı veya diğer yakınlarının doğum ve ölüm tarihleri vb. gibi- bazı bilgi notları ve kayıtlar da yer alır. Bu türden notların önemli bir yekûn tuttuğu şiir mecmuaları, kütüphane kataloglarında 'mecmû'a-i eş'âr ve fevâyid' adıyla da kayıtlı olabilir. Farklı zamanlarda birbirine ilave edilmek suretiyle oluşturulduğundan farklı renk ve türlerde kâğıtların kullanıldığı mecmualar, yine aynı sebepten farklı renkte mürekkep ve yazı türlerinin bulunduğu görülür. Kâğıt ve mürekkep farklılığının sebebi mecmuanın farklı zamanlarda yazılması olabileceği gibi uzun bir süreçte farklı kimselerin elinden geçmesi, yani eserin aslında birden çok derleyicisinin bulunması da olabilir. Edebiyat araştırmalarında şiir mecmuaları, genel olarak tanıtım, içerik dökümü, makaleye konu etme, divan veya mukayeseli metin neşirlerinde nüsha olarak kullanma, bilinmeyen şairleri ve şiirleri gün yüzüne çıkarma ve kimi şairlerin divanlarında yer almayan şiirlerini belirleme, devirlerin edebî yapısını tespit ve tasvir etme gibi konularda değerlendirilmişti. Akademik anlamda kullanım alanı geniş olan mecmuaların müstakil neşirleri ise henüz yaygınlık kazanmadı. Şiir mecmualarının değerlendirilme alanları da oldukça geniş. Şiir mecmuaları üzerine yapılan çalışmalar tespit ve tasnif edildiğinde önümüze, müstakil mecmua neşirleri; neşredilmiş mecmualara yapılan eleştiri ve katkılar; mecmuaların tanıtımı ve muhtevası ile ilgili çalışmalar; metin neşrinde ve şair/şiir tespitinde ve üslup değerlendirmelerinde mecmualardan yararlanmaya ilişkin çalışmalar; mecmualardan istifadeyle yapılan edebiyat tarihine katkılar, halk kültürüne ait unsurlar gibi muhtelif değerlendirmeler; araştırma projeleri; üniversitede yapılan tezler çıkıyor. Divan neşirlerinde, şairlerin kimliğini, edebî şahsiyetini değerlendirmede ve şiirlerini tespit etmede mecmualar sıklıkla kullanılmıştı. Divan ve tezkire gibi temel kaynaklar kadar önemli olan şiir mecmuaları klâsik metin neşrinde muhtevasına göre kimi zaman ele alınan eserin bir nüshası olarak kabul edilmiş, kimi zaman da gerekli kısımlarda istifade kaynağı oldu. Mecmualar her türlü edebî mahsulü içerebildiği için ilgilisine zengin veriler sunar. Araştırmacılar da mecmuaların bu özelliğini değerlendirerek farklı çalışmalara imza atmışlardır. Yazıldığı dönem ve içerdiği konular açısından devrin edebî ve sosyal durumunu yorumlama, mevcut edebî kaynaklarda yer almayıp sadece mecmualarda geçen şairlerin edebî şahsiyetlerini değerlendirme ve şiirlerini tespit etme yoluyla edebiyat tarihine katkı salama ve bir inceleme alanında literatür oluşturma gibi konularda yapılan çalışmalar öne çıkıyor. Son dönemde üniversitelerimizde yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin yayınlanmasıyla beraber mecmuaların neşrinde artış oluyor/olacak. Dokuz civarında örneğinin bulunduğu söylenen nazire mecmuaları, edebî değer yönünden diğer mecmualardan daha ziyade rağbet görmesine rağmen hâlihazırda sadece bir örneği neşredilmiş. Diğer mecmualar ise yüksek lisans ve doktora tezi olarak hazırlanmış ve henüz yayınlanmamış. Mevcut edebî ve akademik çalışmalar içerisinde şiir mecmualarının en yoğun olarak çalışıldığı alan tezlerdir. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi Elektronik Tez Arşivi Projesi sisteminden hareketle yapılan taramada 2011 yılı itibarıyla Türkiye üniversitelerinde şiir mecmuaları üzerine yapılan lisans üstü tezlerin sayısı 82 olarak görünüyor. Mecmuaların muhtevasına ilişkin çalışmaların ve mecmualardan istifadeyle yapılan değerlendirmelerin çokluğuna rağmen müstakil mecmua neşirlerinin sayısı sınırlı. Bunun sebepleri; -Muhteva: Mecmualar ilim, edebiyat, tıp, botanik, halk kültürü gibi birçok alandaki muhtelif malzemeyi barındırdığı için muhteva zenginliğine/dağınıklığına sahip. Bu durum mecmuların müstakil neşrinden ziyade konu merkezli incelemelerin üretilmesi sonucunu veriyor. -Hacim: Mecmuaların hacmi neşirlerini geciktiren bir başka husus… Kimi örnekleri bireysel çaba ve çalışmaları aşan mecmuaların neşri de zorlaşıyor. -Özgünlük / Nitelik: Edebiyat tarihi açısından son derece önemli olan mecmualarla beraber muhtevalarının karmaşıklaştığı kimi mecmua örneklerine de rastlanıyor. Bu husus bazı mecmuaların niteliğini tartışılır hâle getirmekte ve müstakil neşrini zorlaştırıyor. Ayrıca mecmua mürettibinin özensizliği ve seçtiği şiir örnekleri de neşir açısından dikkate alınan/alınması gereken diğer ölçütler. Nazire bir şairin takdir ettiği bir başka şairin şiirine vezin, kafiye ve konu itibarıyla benzeri olarak söylediği şiirlere denir. Nazire söylerken şairin kendi üslubunu ortaya koyma ve orijinal şiirden daha güzelini yazma amacı vardır. Şair nazire şiirinde kendi tarzını, şahsiyetini yansıttığı oranda şairlik gücünü ispatlamış olur. Muhteva ve şeklin önceden belirli olduğu divan şiirinde şairler yeni muhteva arama ihtiyacı hissetmeden mevcut olanı değişik bir tarzda kendi üsluplarını katarak ifade etmeye çalışmışlar, bunun için nazire yönteminden faydalanmışlardı. Nazire geleneği Divan edebiyatının kuruluşundan, Cumhuriyet dönemine kadar devam etmiş bir gelenek. Bu gelenekle yazılmış olan şiirler meraklılarınca toplanarak eser haline getirilmesiyle nazire mecmuaları oluştu. Anadolu'da yazılmış, derleyicisi belli ve elde mevcut bilinen beş nazire mecmuası vardır. Mevcut bilgilerimize göre Türk edebiyatında yazılmış ilk nazire mecmuası Ömer b. Mezîd'in Mecmû'atü'n-nezâ'ir'idir. Orijinal nüshası Londra'da School of Oriental and African Studies Library, 27, 689'da bulunan eserin bu nüshadan istinsah edilmiş bir nüshası da Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, Yazma A 101'de kayıtlı. Aynı zamanda Latin harflerine çevrilerek yayımlanmış olan tek nazire mecmuası olan bu eser, 1436/37'de derlenmiş. Derleyici 6 bahre ayırdığı şiirleri, uyak düzenine göre ayrıca bir sıra içerisinde düzene koymuş. Yapıtta 84 şairden 397 şiir bulunuyor. Kısa bir önsözden sonra başlayan nazireler bölümünde ilk şiirin sahibi olan şairi çığır açıcı sayarak o şiirlere 'Ahmedî-râ-st, Şeyhî-râst...' başlıklarını koyan derleyici, nazire şiirlere de 'Nazîre-i Ezherî, Nazîre-i Mukbil...' gibi başlıklar koymuş. Bu mecmua, ihtiva ettiği şairler bakımından edebiyat tarihimizin aydınlanması için önemli bir rol oynuyor. Nesîmî, Ahmedî, Şeyhî gibi klâsik şiirimizin ilk ustaları olarak bilinen şairlerin nasıl bir şiir ikliminde yetiştikleri, etkilendikleri ve etkiledikleri şairler bakımından önemli izler taşıdığı gibi bulunduğu güne nazaran varlığından habersiz olunan birçok önemli şairin edebiyat tarihimize kazandırılması gibi önemli bir rol de oynar. On altıncı yüzyılın ilk nazire mecmuası Eğridirli Hacı Kemal'in derlemiş olduğu Câmi'u'n-nezâ'ir'dir. Mevcut bilgilerimize göre iki nüshası olan eserin hacimli nüshası Beyazıt Kütüphanesi, Nu: 5781'de yer alıyor. 1512/13 derlenen 454 yapraklık bu mecmuada derleyicinin kendi ifadesine göre kendisiyle birlikte 266 şairin 3140 şiiri bulunuyor. Derleyicinin önsözde belirttiğine göre eserde 232 kaside, 34 murabba, 9 muhammes, 1 müseddes, 13 müstezat, 4 bahr-i tavil, 2 muaşşer, 13 münacat ve 2832 gazel var. Bu durumda mecmuada 3140 şiir bulunmakta. Hâlbuki elimizdeki nüshanın birçok varağı eksik. Meselâ 'sad', 'dad' harfleri gibi hiç şiir olmayan harfler olduğu gibi kimi harflerle biten kafiyelerde de önemli eksikliklerin olduğu fark ediliyor. Derleyici, 266 şairin 3140 şiirinden bahsederken, bizim tespitlerimize göre eserdeki şiir sayısı 2824'dür. Gazel dışındaki nazım şekilleriyle kaleme alınan şiirlerin başlıklarında nazım şekli özellikle vurgulanmış. Dehhanî, Daî, Melihî, Cemalî, Habîbî gibi şiirleri diğer mecmûalarda hiç bulunmayan veya çok az bulunan şâirlerin eserlerini ihtiva etmesi, Câmiü'n-nezâir'in değerini arttırıyor. 17'nci yüzyılda derlenen nazire mecmualarından ilki Budinli Hisalî'nin derlemiş olduğu Matâli'u'n-nezâ'ir'dir. Şiirlerin sadece matla beyitlerini içeren bu eserin orijinal nüshası, 2 cilt halinde Nuruosmaniye Kütüphanesi 4252 ve 4253'de kayıtlı. Bu mecmua derleyeni belli nazire mecmualarımızdan, yalnızca matlaları ihtiva etmesi, beyitleri bir araya getirirken zemin şiirin belirtilmemesi gibi yönleriyle diğer nazire mecmualarından farklı. Hisâlî'nin, matlaları derleyerek meydana getirdiği eserinde Divan şiirindeki genel özellikleri görmek mümkün. Şair matlaları sıralarken ilk olarak Besmele ile başlamış, sırasıyla Allah'ın isimlerini, sıfatlarını anlatan beyitleri, Hz. Muhammed'le ilgili beyitleri, daha sonra da Divan edebiyatının genelinde işlenen sevgilinin güzelliği, cefası, âşığa yüz vermemesi, dünyanın fâniliği, dünyaya fazla bağlanılmaması gerekliliği gibi değişik konuları ihtiva eden matlaları derlemiş. Beyitlerin bu şekilde sıralanması klasik bir Divan tertibini hatıra getirmekte ve Hisâlî'nin Metâliü'n-nezâir'i tertip ederken konu birliğine önem verdiğini göstermektedir. Toplam 670 varaktır. Mecmuanın başındaki eserin çoğunluğu Türkçe matlalardan oluşuyor; yer yer Arapça ve Farsça matlalar da bulunuyor. Pervane Bey Mecmuası, 'elifba' sırasına göre düzenlenmiş. Elifba sıralamasında -lamelif de bir harf olarak kabul edilerek - 29 harfe yer verilmiş. Bu sıralama dışında vezin, redif, revî harf gibi herhangi bir sıralama unsuru gözetilmemiş. Pervane Bey Mecmuasının diğer mecmualardan farklı bir özelliği, bir zeminden diğer zemine geçeceği zaman arada zemin şiire yazılmış bir nazire olmadığı anlaşılan şiirlere yer verilmiş olmasıdır. Araştırmacılar bu şiirleri 'geçiş şiirleri' şeklinde adlandırdı. Bu geçiş şiirleri genellikle zeminlerden sonra birer tane verilmiş, bazı zeminlerden sonra ise iki ya da üç tane verilmiş.Mecmuada 550 şaire ait 7345 zemin şiir ve nazire, 74 şaire ait 827 geçiş şiiri olmak üzere toplam 8172 şiir bulunuyor. 74 şairden 59'unun aynı zamanda zemin ve nazire şiirleri de bulunuyor. Böylece sadece geçiş şiiri bulunan şairler ve hem zemin şiiri/naziresi, hem de geçiş şiiri bulunan şairlerle beraber mecmua 565 şairin 8172 şiirini ihtiva etmekte. Mecmuada tespit edilemeyen iki şairle beraber toplam 142 şairin 747 zemin şiiri bulunuyor. En çok zemin şiir sahibi şairler 102 şiirle Necati, 70 şiirle Ahmet Paşa, 40 şiirle Zati'dir. Bu şairleri 27 şiirle Hayalî, 25 şiirle Şeyhi, 21'er şiirle Nizami ve Hafi takip etmektedir. Zemin şiirlerine yazılan nazirelerin çokluğuna baktığımızda ilk sırada Ahmet Paşa geliyor. Ahmet Paşa'nın zemin şiirlerine yazılan nazire sayısı 1008. Bu sayı nazirelerin yaklaşık altıda birine tekabül etmektedir. Ahmed Paşa'yı kendisine yazılan 859 nazireyle Necati, 371 nazireyle Ahmedî, 346 nazireyle Nizami ve 318 nazireyle Şeyhi takip ediyor. Edirneli Nazmi'nin Mecmaü'n-nezâir'i, 1533-34'de yazılmış. Mecmuada 357 şairin 5527 şiiri yer alıyor. Eser on dört, on beş ve on altıncı yüzyıla ait zengin malzemeyi ihtiva eder. Edebiyatımızda nazire mecmualarının dışında da mecmualar meydana getirildi. Mecmuanın orijinal nüshası, İngiltere British Library Or. 4129 numarada Nuh b. Mustafa Konevi 'Mecmûa-i Gazeliyyât' adıyla kayıtlı. Eserin orijinal nüshasını inceleme imkânımız maalesef bulunmuyor. Ancak temin edilen dijital kopyasından eserin fiziki niteliği ve muhtevasıyla ilgili şu bilgilere ulaşılabiliyor. Mecmua 120 varaktan oluşuyor. Baştan iki ve sondan üç sayfa boş. Mecmua, hareketli nesih ile çift sütun halinde ve 13 satır olarak yazılmış. Müstensihi ve istinsah tarihi belli değil. Mecmuada 16 adet minyatür bulunuyor. Bu mecmua, düzenleyeni ya da müstensihi bilinmemekle birlikte antoloji niteliğinde bir seçme şiirler mecmuasıdır. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi (Üniversite) A.26'da kayıtlı olan mecmua 33 yapraktan oluşuyor. Yaprak ölçüsü 182x110 milimetre olup yazı ölçüleri ve sütunları düzensiz. Suyolu filigranlı kâğıt üzerine Ani Çelebi'nin divanî ile yazılmış gazeli dışındaki şiirler talikle yazılmış. Mecmua sırtı meşin, deffeleri ebru kaplı mukavva bir ciltle kaplı olup, sağ deffenin üst köşesi kopuktur. Eserin başında, okunamayan bir imza ile sonradan yazılmış şu not var: 'Şiir Mecmuası. Bu mecmua bir müntahabat-ı eşʿār ise de vasat taraflarında Şemsi̇ ̄ isminde gayr-ı maruf bir şairin bağ, çemen ve ezhar methinde müteaddit gazelleri vardır. Gül, karanfil, sümbül, vasfında ve fakat kasi de şeklinde tek tük de gazel tarzında şiirler meşhur ise de böyle birbiri ardınca ve gazel vadisinde çiçeklere dair topluca bir eser malum değildir ve ben de görmedim. 24 Temmuz 925.' Mecmuada kimlikleri tespit edilebilen şairler göz önünde bulundurulduğunda genellikle on beşinci ve on altıncı yüzyılda yaşamış 23 şairin şiiri yer alıyor. Bu şairler, Necati, Figânî, Hayreti, İshak Çelebi, Selîkî, Za'fî-i Gülşenî, Fuzuli, Hayalî, Hayalî-i Gülşenî, Emri, Şemsî, Ulvî, Makâlî, Âşık Çelebi, Muhibbi, Bâkî, Sıdkî, Günâhî, Revânî, Sezâyî, Mâtemî, Ahmedî ve Ânî Çelebi'dir. Bu mecmuayı önemli kılan, Şemsî Ahmed Paşa'ya ait, eski Türk edebiyatında tabiata ait unsurların şiire yansımasına örnek teşkil eden bahar, bağ, çemen, serv, çınar, gonca, gül, sümbül, lale, nergis, benefşe, karanfil, yasemin ve zambak redifli 14 gazelin birbiri ardınca yer alması. Mecmuadaki şiir sayısına gelince; 50 gazel, 3 mesnevi kafiyeli manzume, 1'i Farsça 3 muhammes, 1 tahmis, 1'i Farsça 2 kıta, 9 matla ve 4 fert olmak üzere 73'tür. Aynı kafiye, redif ve vezinle yazılmış, aralarında hayal ve ruh birlikteliği olan şiirlerin kafiye harfine göre sıralandığı eser, bu özellikleriyle nazire mecmuası özelliği gösteriyor. Bununla birlikte Bursa nüshasında şiirlerin başlıklarındaki şair tanıtımlarında ve bazı şiirlerde yer alan kimi ifadelerde eserin letaif türüne kayan özelliklere sahip olduğu görülüyor. Mecmuada 252 şaire ait 1429 şiir yer almaktadır Mecmû'atü'l-Letâ'if ve Sandûkatü'l-Ma'ârif'te yer alan şiirlerin içeriklerinden ve başlıklarından şairlerin aynı edebî muhite mensup şairler olduğu, şiirlerin bir kısmını şakalaşma ve hiciv amacıyla birbirlerine yazdıkları anlaşılır. Şairlerin büyük bir çoğunluğunun danişment zümresinden olması, derleyicinin ve şairlerin ilmiye sınıfından olduğunu göstermekte… Başlıklardaki ve şiirlerdeki teklifsiz, kaba saba söyleyişler, derleyicinin ve şairlerin birbirlerini muhtemelen eğitim gördükleri dönemden itibaren tanıdıklarını düşündürüyor. Bazı şiirlerde bu şakalaşmaların çok ileri boyutlara ulaştığı; hatta hicvin sınırlarını aşarak aşağılama ve küfre kadar vardığı dikkati çeker. Derleyicinin Fuzûli gibi büyük şairlere bir şiirlik yer ayırması bunun yanı sıra ikinci, üçüncü sınıf şairlere fazlaca yer vermesi bu tezi destekler. Ispartalı Yâverîzâde Kâbilî tarafından derlenmiş olan 'Sultân-ı Hûbâna Münâsib Eş'âr' adlı şiir mecmuası, çoğunluğu on altıncı yüzyıla ait Türk ve Fars 722 şairden seçilmiş 5515 beyitten oluşuyor. Beyitlerden 1046 tanesi Farsça, diğerleri Türkçedir. Eser, şekil özellikleri itibarıyla matlalar mecmuası, içerik özellikleri itibarıyla da tematik bir mecmua niteliğinde. Nüshada eserin istinsah tarihine ilişkin bir kayıt yer almıyor. Bununla birlikte içerisine alınan şairlerin 16'ncı yüzyıla ait olması, mecmuanın bu dönemde derlendiğini düşündürüyor. NA'T VE Mİ'RÂCİYYE MECMÛASI Mecmuayı tertip edenin kim olduğu hakkında eserde herhangi bir açık kayıt yok. Buna rağmen eserdeki kimi hususlar bu mecmuanın, na'tlarıyla meşhur Süleyman Nahifi tarafından tertip edildiğini düşündürüyor. Umumiyetle 17'nci yüzyıl şairlerine ait na't örneklerinin derlendiği bu mecmuada 16 şaire ait 45 şiir yer alıyor. Eserde Nahifi'nin 17 şiiri (1 mesnevî, 3 kaside, 13 gazel), Nev'i-zâde Atâyî'nin 5 şiiri (4 mesnevî, 1 kasîde), Nadirî'nin 4 şiiri (2 kasîde, 2 gazel), Dânişî'nin 3 şiiri (1 kasîde, 2 gazel), Sâbit'in 3 kasidesi, Şehrî'nin 2 şiiri (1 tercî'-i bend, 1 kasîde), Riyâzî, Şeyhülislâm Azîz Efendi, Mezâkî, Haylî, İsmetî, Fehîm, Neşâtî ve Rızâyî'nin 1'er şiiri bulunmaktadır. Mecmuada nazım şekli olarak 1'i muvaşşah 21 kaside, 15 gazel, 5 mesnevî, 2 mütekerrir murabba', 1 terkîb-i bend ve 1 tercî'-i bend bulunuyor. Nazım türü açısından bakıldığında mecmûada 34 na't, 4 mi'râciyye, 4 na't-mi'râciyye, 2 münâcât-na't ve 1 Ramazâniyye-na't bulunmakta.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Eski dönem edebiyatımızın şiir defterleri: Mecmualar

CEM EDİLMİŞ ESERLER