Fıkıh alimi şair Nevizade Atai

Nevizade Atai, 17. yüzyıl divan edebiyatı şairi, tarihçi ve Hanefi mezhebi fıkıh alimi. Asıl adı Ataullah olan şair, 1583 senesinde İstanbul Anadoluhisarı'nda dünyaya geldi. Atâi'nin dedesi, Halvetî tarikatı şeyhlerinden Pir Ali bin Nasuh Efendi'dir. Babası ise meşhur şâir ve müderris Nev'î Yahyâ Efendi'dir. Bu sebepten Nev'izade diye tanınmıştır. Her iki tarafı da soylu bir aileden gelen Nevizade Atai'nin ailesi, Moğol istilası (Cengiz Han) zamanında İran'dan Anadolu'ya geçmiş, İstanbul çevresinde Rodosçuk civarında İnecik'e bağlı İvaz Fakih kasabasına yerleşmiş bir ailedir. Atai, küçük yaşta ilim tahsiline başlayıp, ilk tahsilini babasından aldı. Babasının yolundan giderek iyi bir eğitim tahsil etti. Sonra, Kafzade Feyzullah Efendiden ilim öğrendi. Ahizade Abdülhalim Efendiden akli ve nakli ilimleri tahsil edip, yüksek ilmi dereceye yükseldi. Atai, devam ettiği medresede Baki'nin de hocalığını yapmış olan müderristen ders alırken bu öğrenciler içerisinde şair olacak olan diğer on dört şairden biri olacaktır. Atai'nin sınıf arkadaşları arasında Sultan Murat'ın hocası Hoca Sadeddin, Baki, Vâlihî, Muhyiddin Karamânî, Cevrî, Mecdî gibi devrin ileri gelen şâir ve âlimler vardır. Babası ve dedesinin sağladığı böyle bir edebi ve ilmi ortamda yetişen Atai'nin oldukça iyi bir eğitim almış olduğunu tahmin etmek zor değildir elbette. Atâyi, Babası Nev'î Efendi'nin 1599 yılında vefat etmesiyle on yedi yaşında yetim kalır. Fıkıh ilminin önemi... Nev'î, okumuş olduğu Hücrât medresesinde 1601 yılında Ahizade Abdülhalim Efendiden akli ve nakli ilimleri tahsil edip Mülazım olarak tahsilini tamamlamıştır. Atâyi'nin ilk resmî görevi, İstanbul Canbaziye Medresesinde Düvüm Mehmet Efendi Yerine 1605 yılında başladığı müderrisliktir. Müderrislikte derece derece yükselen Atai Efendi 1590'da Bağdat kadılığına, III. Murat zamanında şehzade hocalığına tayin edilmiş ve Mustafa, Bâyezid, Osman, Abdullah gibi şehzadelere hocalık etmiştir. İstanbul kadısı Zekeriya Yahya Bey'in yardımla 1605 yılında Canbaziye Medresesine müderris olmuştur. 1605 senesinde Canbaziye Medresesi müderrisliğine tayin edildi. 1608 senesinde müderrislikten ayrılıp kadılık mesleğini seçti ve Lofça'ya kadı tayin edildi. 1610 senesinden sonra sıra ile; Babaeski, Varna, Rusçuk, Silistre, Tekfur Dağı, Hezargrand, Tırnova, Tırhala, Manastır ve Üsküp kadılıklarında bulundu. 1634 senesinde kadılıktan alınınca İstanbul'a döndü. 1635 senesinde yeni bir kadılık görevi beklerken İstanbul'da vefat etti. Şeyh Vefa Tekkesi bahçesinde, babasının yanına defnedildi. Osmanlı'da saray dili halktan kopuk muydu? Nevizade Ataullah Efendi, güler yüzlü hoş sohbetti. Ayrıca güzel konuşan, nükteli ve alaycı bir insandır. Kadılık yaptığı sürede doğruluktan, adaletten ayrılmadı. Şair, alim ve fazıl bir zat olup, evliyanın büyüklerinden Üsküdar'da medfun Aziz Mahmud Hüdayi'den manevi feyz aldı. Orta dereceli bir Divan şairi olarak şiirleri ile pek fazla tanınmamıştır. Eserlerinde özgün konular işlemiş hamsesindeki mesnevileri özgün ve az bilinen hatta hiç kullanılmayan konulardan yazmaya özen göstermiştir. Mahalli hayata dair sahneler, halkın yaşayışı, töreleri, İstanbul'un değişik manzaraları bu mesnevilerde yer alır. Osmanlı sokaklarının simgesi; sakalar Mesnevilerinde yer alan hikâyelerdeki bazı olayların gerçek olduğu fark edilir. Mesnevilerinde yerli unsurlar kullanarak mesnevideki İran geleneğini yıkmaya çalışmıştır. Mesnevilerine ait yazmalarının çokluğu mesnevilerinin sevilerek okunduğunun göstergesidir. Pek çok kütüphanede mesnevilerinin tezhipli, hatlı hatta minyatürlü nüshalarına rastlanmaktadır. Atai, bilhassa Nizami Gencevi, Fuzuli ve Baki tesiri altındadır. Mesnevi sahasında bir hamse meydana getirmiş şairlerimizden birisidir. Mesnevi tarzını İranlı şairlerin kuralları dışın çıkarmaya çalışmış, divan şiirinde mesnevi alanında mahalli bir tarz yaratmaya gayret etmiştir. Mesnevilerinde Nizami etkisinde olduğu pek kabul edilebilecek bir iddia değildir. Mesnevilerinde Nizaminin eserlerinin adını kullanmışsa da içerik olarak etkisinde kaldığına dair önemli belirtiler bulunmamaktadır. Gazellerinde ise Baki ve babası Nev'i nin etkileri görülür. Bazı mesnevilerinde konu İstanbul'da geçer. Bazı mesnevilerinin Kahramanları İstanbul'da yaşayan kişilerdir. Mesnevileri mahalli hayattan sahneler sunması bakımından önemlidir. Osmanlı'da mahalle yapısı nasıldı? 1. Hadaik-ül-Hakayık fi Tekmilet-iş Şakayık: Eserlerinin en önemlisi ve en meşhur olanıdır. Kanuni Sultan Süleyman Handan yaşadığı zamana kadar yetişen ulema ve meşayihin hal tercümelerini anlatır. Hadaikü'l–hakaik biyografik bir eserdir. Taşköprüzade'nin (1495–1561) Eş-Şakayıku'n-Numaniyye'sine ek olarak hazırladığı bu eser, 1558–1634 yılları arasında yaşamış Osmanlı sultanlarının, vezirlerinin, âlimlerinin ve şeyhlerinin biyografilerini içermektedir. Bu eserde 1575–1580 yılları arasında İstanbul'da faaliyet gösteren gözlemevinin kurucusu Takiyyüddin'in de biyografisi bulunmaktadır. Bu eser Atai'nin en önemli eseridir. Türk ilim tarihinin en önemli ana kaynaklarından biri kabul edilmektedir. Eser Taşköprîzâde'nin Şerhü Ahlâkı Adudiyye adlı eserinin zeylini de içererek yetmiş yılda yetişen Osmanlı aydınları, alimleri ve sadrazamları hakkında bilgiler vermektedir. 2. El-Kavl-ül-Hasen fi Cevab-il Kavl li-Men: Fıkıh kitabıdır. 3. Divan: Yahya Efendiye ithaf etmiş olduğu bu eserinde, kaside, gazel ve diğer nazım türlerinde şiirleri vardır. Orta büyüklükte bir divandır. Mensur bir dibaçeden sonra 31 kaside, 303 gazel, iki mersiye, dört muhammes, dört müseddes, bir muaşşer, elli kıta, on üç rubai, yirmi sekiz tarih ve yetmiş beyit görülür. HAMSE Nizami'yi örnek alarak yazdığı eseridir. Bilinen konulu mesnevilerden ziyade pek kullanılmamış konulara yönelmiştir. Hamsesini oluşturan mesnevilerinde mahalli unsurları kullanmaya çalışmış, Farisilerin mesnevide hala önde olduklarına dair tartışmalardan sonra mesnevide İranlı şairlerin üstün olduklarına dair kanıları ortadan kaldırmak için bu hamseyi yazmaya koyulduğunu ifade etmiştir. Hamsesinin sadece İstanbul kütüphanelerinde kırktan fazla nüshası vardır. 1) Alemnüma (Saki-name): En sevilen mesnevisidir. Sadece İstanbul'da kırktan fazla nüshası bulunmuştur. Nizami'nin Mahzen'ül Esrar adlı mesnevisine nazire olarak yazılmıştır. 3200 beyitten oluşur. 2) Nefhatü'l Ezhar: Dini ahlaki öğretici bir eserdir. Arasına bazı küçük hikâyeler de serpiştirilmiştir. 3) Sohbet-ül-Ebkar: 3450 beyittir. Kırk sohbet halinde düzenlenmiştir. 28. sohbette Nasrettin Hoca Hikayeleri bulunur. 4) Heft Han: 2784 beyitlik bir eserdir. Hamsenin en tanınmış eseridir. İstanbul'da bir periye aşık olan bir maşuğun derdini hafifletmek amacıyla dostları tarafından teselli maksatlı anlatılan yedi ayrı hikayeden oluşur. Eseri Prof. Turgut Karacan günümüz Türkçesine çevirmiştir. 5) Hilyetü'l-Efkar: Adında beş eseri vardır ve bunlar bir hamse meydana getirirler. Bu kayıp eseri A. Sırrı Levent bulmuş sonradan başka nüshaları da ortaya çıkmıştır. Bu mesnevide Hüsrev ü Şirin'in konu edildiği söylenmektedir. Alaylı bir dille kaleme alınmış nazım türüdür. Kaba şakalara, taşlamalara ve sövgülere de yer verilebilen Divan edebiyatında Nefi'nin meşhur olduğu hicivlerle benzerlikler gösteren bir şiir türü olan Hezeliyat adlı tür ile hiciv türünün her ikisinde de alay ve yergi söz konusudur. Nevizade Atai'nin Bahayi-i Küfri adlı eseri divan edebiyatımız açısından hezeliyat türünde önemli bir eserdir. Bu eserlerinden başka yarım kalmış bir siyer kitabı ile mektuplarından oluşan Münşeat adlı bir eseri daha vardır. Kaçup gamdan diyar-ı aşk sergerdanıyuz cânâ, Kul eylersin zarurî Ademi lûtf-ı hitabınla

Fıkıh alimi şair Nevizade Atai

Nevizade Atai kimdir?