Henri Bergson'un edebiyatçılarımızı etkileyen görüşleri

20. yüzyılın ilk yarısında etkili olan Henri Bergson, gerçekliği kavramada sezginin akılcılık ve bilimden daha etkili olduğunu savundu. 📌Bergson bilimin asıl bilgi kaynağı olduğunu reddetti ve sezginin daha önemli olduğunu savundu. Bilimin, yaşamın dinamik özüne ulaşamayacağını söyledi. Ünlü filozofların hayatlarına dair ilginç bilgiler 📌Bergson'un 1907'de yayımlanan Yaratıcı Evrim adlı eseri hem felsefe hem de edebiyatta büyük etkiler oluşturdu. Zaman konusundaki fikirleri ünlü romancı Marcel Proust sayesinde daha da fazla tanındı. 📌Ülkemizde de Bergson isminin duyulması, tanınması yine edebiyatçıların zaman konusundaki etkileri sayesinde gerçekleşti. Bergson'un 'saf süre' anlayışı 📌Bergson'un felsefesini oluşturan ana fikir 'saf süre' anlayışıdır. 📌Bu anlayışa göre iki çeşit zaman vardır. Dış dünyaya ait olan ölçülebilir matematiksel zaman ve iç dünyaya ait olan bilinçle şekillenen 'heterojen' psikolojik zamandır. 'Bu iki farklı zaman biçiminden birincisi Bergson tarafından 'soyut zaman' , 'matematik zaman', gibi kavramlarla ifade edilirken asıl zaman olan ikincisi 'süre' , 'saf süre', 'gerçekte yaşanan zaman' , 'somut zaman' gibi kavramlarla ifade edilir. 📌Bergson psikolojik zamanı asıl zaman olarak kabul eder. Kısaca Bergson'un süre anlayışına göre zaman; günlük yaşantımızda algıladığımız biçimde geçmiş , bugün, yarın çizgisinde değil bir 'bütün' olarak algılanmaktadır. Tanpınar'ın da ifade ettiği gibi, 'yekpare' ve daima bir 'oluş' halindedir. 📌Bireyin gerçek zamana ulaşabilmesi için geçmiş zaman ve şimdiki zaman arasında bir 'devamlılık' oluşturması gerekir. Bu sebeple zamanı 'dün, bugün, yarın' şeklinde matematiksel olarak bölmeden 'kesintisiz bir akış' halinde kavraması önemli bir unsurdur. 📌Bergson, asıl süreyi kavrayabilmenin yolunun 'sezgi' ile olabileceğini düşünmüştür. Bu sebeple psikolojik zamanı önemsemiştir. Felsefe ile ilgilenenlerin bilmesi gereken 20 terim 📌Bergson felsefesinin Türk edebiyatındaki ilk yansımaları, Dergah dergisi etrafında oldu. Dergah yazarlarının Bergson felsefesini benimsemesinin en büyük nedeni; dönemde 'pozitivizme duyulan ortak red cephesi'ydi. Çünkü Bergson felsefesinde önemli olan 'akıl'dan ziyade 'sezgi'ydi. Pozitivizm: Geçerli bilgiyi olguların bilgisinden ibaret gören ve metafizikle dinî bilgiyi geçersiz sayan felsefe akımı. 📌Bergson edebiyatçılarımız arasında genel itibariyle sezgicilik ve 'zaman' felsefesine dair düşünceleriyle etki oluşturan isim oldu. Bergson hakkında yazılar kaleme alan ilk isim Mustafa Şekip Tunç'tu. Tunç, Henry Bergson üzerine eserleriyle tanınan psikolog ve felsefeciydi. 📌Ziya Gökalp'in pozitivist sosyolojisine karşı derginin Bergsoncu çizgisinin belirginleşmesinde, Tunç'un kaleme aldığı elliye yakın yazının önemli bir payı vardı. Bu yazılarında maddî ölçülere karşı mâneviyatın, niceliğe karşı niteliğin ve bir diriliş anını ifade eden hayat hamlesinin sonucu olarak gördüğü Millî Mücadele'yi destekledi. Bergson tesiri Dergah dergisinin kurucusu ve yazarı olan Yahya Kemal'i de fazlasıyla etkiledi. Fransız filozof Bergson'un 'süreklilik' fikri etkisi, 'Kökü mazide olan bir atiyim...' diyen Yahya Kemal'de 'imtidad' kavramıyla tezahür etti. İmtidad: Sözlüğe göre 'imtidâd' kelimesi Arapça 'medd' (yaymak, döşemek, uzatmak) kavramından gelmekte olup, uzama, uzanma, uzayıp gitme, uzun sürme anlamındadır. Bir diğer anlamı ise 'mekân, uzam'dır. Yahya Kemal ise imtidadı tarihi süreklilik içinde ele almak olarak açıklar. 📌Bergson felsefesinin Yahya Kemal'i etkileyen noktası duree yani 'süre' fikridir. 'Yahya Kemal'de öne çıkan 'imtidat' (süreklilik) kavramı Beşir Ayvazoğlu'na göre onun düşüncesinin Bergsonist tarafının ip ucunu verir. 📌Şairin dağarcığında kesintisiz değişim içinde değişmeyenin devam etmesi bağlamında kullanılan imtidat ile Bergson'un 'süre' fikri arasında dikkate değer bir benzerlik ve etkilenme vardır. Yahya Kemal'in 'Aziz' İstanbul'u 📌Yahya Kemal, bilhassa Aziz İstanbul kitabında geçmişteki iyilik, güzellik veren şeyleri sevdiğimizi, geçmişi bir 'kütle' gibi kabul etmediğimizi ve bu durumun bugün ve gelecek için de aynı şekilde olacağını belirtir. 📌Yahya Kemal'in mazi karşısındaki tutumu seçicidir. Ona göre imtidad, geçmişte yaşadığımız güzel olayların bugüne aktarılıp gelecekte de devam etmesi fikridir. 📌Değişen içinde değişmeyeni aramak Yahya Kemal'deki Bergson etkisinin en önemli izleğidir. 📌Ahmet Hamdi Tanpınar'ın estetik ve düşünce yapısında Bergson'un tesiri büyüktür. Tanpınar Antalyalı 'Genç Kıza Mektupta'ta Bergson etkisinin sanatında büyük bir tesiri olduğunu dile getirmiştir: 'Şiir ve sanat anlayışımda Bergson'un zaman telakkisinin mühim bir yeri vardır. Pek az okumakla beraber, o da borçlu olduğum insanlardandır.' 📌Tanpınar'a göre zaman, 'yekpâre geniş bir an' ve 'parçalanmaz bir bütün'dür. Bergson'un süre kavramından etkilenen Tanpınar, akıp giden zamanın yerine yaşanan zamanı koyar; Tanpınar'ın estetiği bölünmez bir bütün olan zamanın arayışına dayanır. Ahmet Hamdi Tanpınar romanlarının gizli kahramanı: Zaman 'Ne içindeyim zamanın, Huzur romanında bu etki apaçık görünür: 'Yalnız insanoğlunda idi ki yekpare ve mutlak zaman, iki hadde ayrılıyor, içimizde bu küçük idare lambası, bu isli aydınlık çırpındığı, çok basit şeylere kendi mûdil riyaziyesini soktuğu için, süreyi toprağa düşen gölgemizle ölçtüğümüz için, ölüm ve hayatı birbirinden ayırıyor ve kendi yarattığımız bu iki kutbun arasında düşüncemiz bir saat rakkası gibi gidip geliyordu. İnsanoğlu, zamanın bu mahpusu, onun dışına fırlamaya çalışan bir biçare idi. Onun içinde kaybolacağı yerde, onu dışarıdan seyre çalışıyordu. Onun için bir ıstırap makinesi olmuştu.' ✅Huzur'da iki farklı zamandan bahsetmek mümkündür. Olay zamanı yani aktüel zaman, olay kişileri geçmiş zamandaki yaşananları hatırlayarak aktüel zamanı genişletir. ✅İkinci zaman ise Mümtaz'ın iç dünyasını bilinç akışı ve iç konuşma tekniğiyle aksettirilen göreceli zamandır. Huzur romanında nesnel zaman, Dünya Savaşı'nın başlamasından bir gün öncedir. Savaşın başladığı haberinden sonra roman biter. ✅Tanpınar'ın diğer bütün eserlerinde de Bergson etkisi türlü şekillerde karşımıza çıkar. Bergson tesirinin en canlı biçimde görüldüğü yazarlardan biri de ünlü mütefekkir Nurettin Topçu'ydu. Topçu, Bergson'la ilgili hazırlamış olduğu teziyle felsefe doçenti unvanını aldı. 📌İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Hilmi Ziya Ülken'in kürsüsündeki eylemsiz doçentliği sırasında Sezginin Değeri ismiyle hazırlamış olduğu doçentlik tezidir. Bergson ismiyle basılan tez üç bölümden oluşmaktadır. Tez daha sonrasında Bergson adıyla kitap olarak yayımlandı. Nurettin Topçu'nun kitapları ✅Tezin birinci bölümde; Bergson'un felsefesi, düşüncesinin çevresi, eserleri ve felsefe anlayışı gibi konular ele alınmaktadır. ✅İkinci bölümde sezginin ne olduğu, değişik anlamları, Bergson'un sezgiciliği, Bergson'un sezgiciliğine yapılan eleştiriler vb. konular işlenmektedir. ✅Üçüncü bölümde ise, realitelerin sezgisi, sanatta sezgi, sezgi ahlâkı, sezgi ve din gibi konulara açıklık getirmektedir. Bergson felsefesinin ülkemizde tanıtılması açısından eser, büyük bir öneme sahiptir. Topçu'nun bu eseri ilk olarak 1968 yılında Hareket Yayınları tarafından basılmıştır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız

Henri Bergson'un edebiyatçılarımızı etkileyen görüşleri

AKLIN KARŞISINA SEZGİYİ KOYDU