İlk çocuk dergisi: Mümeyyiz

📌Dünyadaki ilk çocuk dergisi 1751 yılında İngiltere'de 'The Lilliputian Magazine' adıyla yayımlandı ve böylece çocuk dergiciliği başlamış oldu. 📌Dünyada hızla yayılan çocuk dergileri, basım yayın hayatının gelişmesiyle birlikte çok geçmeden Osmanlı'da da yayımlanmaya başlandı. Tarihte toplumu dönüştürme ve kültürel hegemonya aracı olarak mizah dergileri 📌Osmanlı'da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi'nin yayınlanmasıyla birlikte, çocuklara yönelik süreli yayınlar da ortaya çıktı. Bu nizamname ile eğitim, devlet işi olarak kabul edildi ve çocuk dergileri de bu süreçte eğitimin önemli bir parçası olarak kullanıldı. 📌Nizamname doğrultusunda yayınlanan çocuk dergilerinin içeriği oldukça kapsamlıydı. Bilhassa dil öğretimine karşı önemli bir hassasiyet mevcuttu. 📌19. yüzyılda yayınlanan çocuk dergileri genel kültür ve ahlak başta olmak üzere pek çok konuda yayın yapmışlardı. 📌Peki, Osmanlı'da yayımlanan ilk çocuk dergisi hangisiydi? Osmanlı'da eğitimin eğlenceli dünyası 'Çocuk Dergileri' 📌Türkçe basılan çocuk dergilerinin geçmişi 15 Ekim 1869'da çıkan Mümeyyiz'e uzanır. Edebiyatımızdaki ilk çocuk dergisi her sayısı farklı renkle basılan ve 49 sayı yayımlanan Mümeyyiz'di. 📌Dergi, Mümeyyiz adlı bir gazetenin Cuma günü çıkarılan eki olarak yayınlanmıştı. 📌Kırımlı Türk eğitimci Sıdkı Efendi'nin çıkardığı dergi yalnızca başkent odaklı değildi, İstanbul'da basılıp Anadolu'ya dağıtılıyordu. 📌Derginin kadrosunu Sıdkı Efendi dışında Tevfîk, Emîn, Ahmed Fâik, Rıfat Efendi ve Süleyman Fâik gibi isimler oluşturmuştu. 📌Çocuklara yönelik olması dolayısıyla, derginin her sayısının çocukların ilgisini çekmek için birbirinden farklı renklerde basılmasına özen gösteriliyordu. Bu renkler; 'pembe, yeşil, turuncu, kahverengi, yavruağzı, sarı, mavi, mor' ve bunların değişik tonlarından ibaretti. 📌Derginin büyük harflerle yazılı isminin altında, 'Çocuklar için gazetedir.' ibaresi yer alıyordu. 📌Mümeyyiz ilk çocuk dergisi olmasına rağmen kendisinden sonraki dergilere göre uzun ömürlü oldu. Osmanlı'da çocuk dergileri ve dil eğitimine katkıları 📌Mümeyyiz'in amacı toplumun geleceği olan çocuklara iyi ahlak, terbiye ve tahsil konusunda onların anlayacağı dille bilgi vermekti. 📌Mümeyyiz gazetesinin eki olarak yayın hayatına başlayan Mümeyyiz dergisi 15 Teşrinievvel 1869 tarihli ilk sayısının 'Maksûd' başlığında çıkış amacını şöyle tanımladı: '(…) Çocuklara (…) hüsn-ü ahlak ve terbiyeye ve tahsil-i maarif ve kemâlât-ı insaniyeye dair büyüklerimizin te'lîfatlarında gördüğümüz bahisleri çocukların anlayabileceği ibarelerle yazmaktır(…)' 📌Çocukların nasıl davranması gerektiği hususuna da yer veren dergi, şu cümleleri de ekledi: 'Şimdi bir de şu sizin için çıkardığımız gazetede ne yapmalıyız, nasıl mektebe gitmeli, derse nasıl çalışmalı, nasıl okuyup yazmalı ve ana babamıza ve hoca efendilere nasıl itaat etmeli, onları yazacağız ve dünyada iyi ve herkesin beğeneceği huylar nedir ayıplayacağı şeyler nelerdir onları size bildireceğiz.' 7 güzel adamın çıkardığı Mavera dergisinin kuruluş hikayesi Bu dergi ile ilgili önemli bir diğer özellik hayal ürünü bir takım faydasız sözden ibaret olduğu gerekçesiyle şiire yer vermemesiydi. Bu tutumlarından hareketle derginin tamamen didaktik bir çizgide olduğunu kanısına varmak mümkündür. 📌Mümeyyiz dergisinin hedef kitlesi ilköğretim çağındaki çocuklardı. 📌Pedagojik açıdan çok önemli bir süreci kapsayan bu yaş aralığına en iyi eğitimi vermek amaçlanmıştı. Papirüs dergisinin çıkış öyküsü 📌Dergide zeka soruları ve cevapları, haber metinleri, fıkralar, okur mektupları, hikayeler, masallar, nasihatler yer alıyordu. Ahlaki içerikli metinlere ağırlıklı yer verilmişti 📌Mümeyyiz'de söz ettiğimiz gibi şiir yerine matematik, coğrafya öğrenimi çocuklara tavsiye ediliyordu. Ayrıca açık bir Türkçe ile yazılmış ahlak kitapları ile gerçek tarihi söz konusu eden eserlerin okunması ve yabancı dil öğrenilmesinin de üzerinde duruluyordu. Zeka sorularına bir örnek: 📌Dergide çocukların cevaplaması üzerine eğitici zeka soruları yer alıyordu. Bunlara bir örnek 33. sayısında yayımlanan 'yumurta' sorusuydu. 'Bir fakîr adamın oğlu babasının verdiği bir kûfe yumurtayı satmak için yolda giderken nasılsa bir adam çarpıp kûfeyi çocuğun sırtından yere düşürmüş. Yumurtaların hepsi kırılmış. Çocuk başlamış ağlamaya. Yumurtaların parasını vermek için; 'Kûfede ne kadar yumurta var idi?' diye çocuğa sormuşlar. 'Bilmem; fakat babam yumurtaları bana verirken ikişer ikişer saydı, bir tek geldi. Üçer üçer saydı, bir tek geldi. Dörder dörder saydı, bir tek geldi. Beşer beşer saydı, bir tek geldi. Altışar altışar saydı, bir tek geldi. Yedişer yedişer saydı, tek gelmeyip çift geldi.' demiş. Bu hâlde kûfenin içinde kaç yumurta varmış ki ikiden altıya kadar sayıldıkta bir fazla gelsin de yedişer yedişer sayıldıkta fazla gelmesin. ( Mümeyyiz, Sayı: 33) Ansiklopedik bilgiler 📌Mümeyyizde ayrıca ansiklopedik bilgilere de rastlanmaktadır. Ansiklopedik bilgiler çocukların ilgisini çekecek bir vaziyette ilginç bilgiler olarak verilmiştir. 📌Dergide yer alan ilginç bilgiler 'Ma'lûmât-ı Muhtasara' başlığıyla çocuklara sunulmuştur. İlginç bilgilere örnekler: 'Yer yüzünde yüz bin cins kadar ağaç ve dört bin cins kadar böcek bulunurmuş. Bir çocuğun nabzı, dakikada 180 ve son bülûğa vâsıl olanların seksen ve bir adamın yalnız altmış defa uruyormuş. Fil, iki yüz seneden dört yüz seneye ve insân dahi altmış seneden yüz ve nihâyet yüz yirmi seneye kadar ve ba'zen daha ziyâde yaşayabilirmiş. Sazan balığı bir sene zarfında elli binden iki yüz bine değin ve sardalye balığı yirmi binden otuz bine ve uskumru balığı dört yüz binden beş yüz bine kadar ve morina balığı iki yüz milyona kadar ve salamus ta'bîr olunan balık dahi sekiz milyondan on milyona kadar yumurta yaparmış. (Mümeyyiz, S:47)' 📌Geçtiğimiz yıllarda derginin bir nüshası Trabzon'da ortaya çıktı. Çocuk dergisinin Anadolu'nun bir köyünde bulunması o zamanki imkanlar çerçevesinde düşünüldüğünde Osmanlı'nın eğitime verdiği önemin en büyük göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

İlk çocuk dergisi: Mümeyyiz

ÇOCUK DERGİCİLİĞİ