İstanbul şairi Nedim'in biyografi ve eserleri

Divan şiirinin soyut güzelliğini parlak bir İstanbul Türkçesiyle dillendiren Nedim, bu şiir anlayışına yeni bir canlılık kazandırmıştır. Asıl adı Mehmed olan Nedim, medrese öğreniminden sonra müderris, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın sadrazamlığa atanmasından (1718) sonra ise Mahmud Paşa mahkemesine kadı oldu (1725). 1727'den ölümüne kadar İstanbul'un belli başlı medreselerinde müderrislik yaptı. Divan şiirinden büyük ustalarından biri olarak görüldü. Divan şiirinin soyut güzelliğini parlak bir İstanbul Türkçesiyle canlandırdı. Patrona Halil Ayaklanması sırasında öldü. Nedim'in Divan'ı bilimsel bir yöntemle ve tam olarak 1922'de Halil Nihat tarafından yayımlandı. Şiirlerinde İstanbul'u konu alan 10 divan şairi 'Lale Devri'nin bülbülü' olarak nitelendirilen Nedim, mahallileşme akımının önemli bir temsilcisi ve şarkı türünün gelişmesinde önemli katkıları olan bir şairdi. Şiirleri değilse bile nasıl öldüğü hakkındaki söylentiler dillerde dolaşır. İstanbul Türkçesinin ilk söz ustalarındandı. Necip Fazıl'ın övdüğü, önemsediği bir isimdi. Divan şiirinde kendi adıyla anılan bir tarz ortaya koydu. Kasideler sunarak birçok devlet adamının dostluğunu kazandı. Lale Devri'nin ünlü veziri Nevşehirli Damat İbrahim Paşa için çok sayıda kıta ve kaside yazdı. Nedim'i gözetip kollayan Paşa, zamanla kütüphanesini de Nedim'e emanet etti. Nedim'in şiirlerinde Türkçe'nin nabız atışlarını duyar, Osmanlı yaşama üslubunun ince estetik yapısını buluruz. Onun şiirlerinde önceki asırların şairlerinde görülen zihnî tasarruflara dayalı merak yoktur; sanki her şey kendiliğinden olmuş izlenimi vardır. Nedim'in asıl adı Ahmed'dir. İstanbul'da yaşadı. Babası Sultan İbrahim'in saltanat yıllarında kazaskerlik eden ve 'Mülakkab' diye anılan Muslihüddin Efendi'nin oğlu Mehmed Efendi, annesi ise Karaçelebizâde ailesinden (soyu Mevlana'ya dayanır) Sâliha Hatun'dur. Ahmet Nedim iyi bir eğitim görmüş, döneminin klasik ilimlerini, Arapça ve Farsça'yı bu dillerde şiir yazacak kadar öğrenmişti. Tahsilini tamamladıktan sonra Şeyhülislam Ebezade Abdullah Efendi'nin de bulunduğu bir jüri tarafından yapılan sınavda başarılı olarak müderris oldu. Önceleri Şehid Ali Paşa'ya kasideler sunduysa da beklediği karşılığı göremeyen şair, asıl hak ettiği ilgiyi Damat İbrahim Paşa'dan gördü. 1728'de Nişancı Paşa-yı Atik Medresesi'nde görev yapan Nedim, 1729'da Sahn Medreseleri müderrisliğine yükseldi. Sekban Ali Paşa Medresesi'nde müderris iken Patrona Halil İsyanı patlak verdi. Nedim'in ölüm sebebi hakkında değişik rivayetler dillerde dolaştı. Kaynaklarda şairin, Patrona Halil İsyanı'nı takip eden günlerde 'illet-i vehîme' (sürekli bir korku hali) nedeniyle titreme hastalığından dolayı öldüğüne dair bilgiler yer aldı. Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin ise Nedim'in ihtilâl esnasında korkudan evinin damına çıktığını ve oradan düşerek öldüğünü söyledi. Ancak kesin olan, şairin ihtilal sırasında öldüğüdür. Nedîm'in isyan sırasında yaşadığı ruh hali onu ölüme götürmüştür. Kabri Üsküdar Karacaahmet Mezarlığı'nın Miskinler Tekkesi kısmındadır. Nedim, 'Nedîmane' denilen yeni bir tarz geliştirmiştir. Bu tarzın esasını söyleyiş mükemmelliği, yerlilik arzusu ve şuh eda oluşturur. Kendisi de bir gazelinde, 'Ma'lûmdur benim sühanım mahlas istemez / Fark eyler anı şehrimizin nüktedanları' diyerek üslûp sahibi bir şair olduğunu ifade etmiştir. Nedim'in asıl kudreti dili kullanmadaki ustalığındadır. Konuşma dilinden gelen söyleyişleri kullanmadaki dehası ve ahengi sağlamadaki titiz işçiliği onu çağdaşlarından ayırır. Kafiye, redif ve vezinde başarılıdır. Ara sıra Türkçe kelime ve eklerle yaptığı kafiyelerdeki âhenk ve tabiilik daha önceki şairlerde az rastlanan bir husustur. Nedim aruzun musikisini yakalayan ve şiirinde adeta bir ahenk unsuru olarak kullanan divan şairlerinden biridir. Şiirlerinin bestelenmeye elverişli bir yapısı vardır. Onun için şairin yaşadığı dönemden başlayarak musammatları ve gazelleri bestelenmiştir. Enfî Hasan Ağa, Nedîm'in şiirlerine beste yapan bestekârlardan biridir. Musahipzâde Celâl'in Lâle Devri Opereti için bestelenen yirmi sekiz şiir de bunlardandır. Nedim'e asıl şöhretini kazandıran eseri, divanıdır. Nedim Divanı'nın bilinen en eski tarihli nüshası, 1149 yılında istinsah edildiği tahmin edilen ve Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Y.13 numarada kayıtlı olan nüshadır. Nedim Divanı'nın yurtiçi ve yurtdışındaki kütüphanelerde kırk beş kadar yazma nüshası var. Nedim Divanı'nın bilinen bütün nüshaları değerlendirilerek hazırlanan son baskıda; 43 kaside, 89 kıta, 3 mesnevi, 1 terkib-bent, 1 terci-bent, 2 mütekerrir müseddes, 1 tardiyye, 5 tahmis, 1 muhammes, 33 murabba, 2 koşma, 166 gazel, 2 müstezad, 11 rubai ve 23 müfred ve matla var. Ayrıca Nedîm Divanı'nda 5 Arapça, 39 Farsça şiir yer alıyor. Sahaifü'l-Ahbar Lale Devri'nde oluşturulan tercüme heyetlerinde görev alan Nedim, Müneccimbaşı Ahmet Âşıkî 'nin Camiü'd-Düvel adlı Arapça eserini Türkçe'ye çevirerek Sahaifü'l-Ahbar adını vermişti. Nedim'in on yılda tamamlayarak (1720-1730) İbrahim Paşa'ya sunduğu bu çeviri, 1285 yılında İstanbul'da basılmıştır. Aynî Tarihi Bedrettin Mahmut bin Ahmet (ö.1451) tarafından yazılan Ikdu'l-Cüman fi Tarihi Ehli'z-Zaman adlı yirmi dört ciltlik İslam tarihi, Nedim'in de içinde bulunduğu tercüme heyetince çevrilmişti. Fakat Nedim'in mütercimler arasında yer aldığı bilindiği halde hangi bölüm veya kısımları tercüme ettiği henüz bilinmemekte. Nedim'in bunlardan başka, Şehit Ali Paşa'ya yazdığı bir dilekçesi, İzzet Ali Paşa'nın şaka yollu mektubuna mensur cevabı, Safayî Tezkiresi'ne Takriz'i ve Münşeat-ı Aziziye'de yer alan ve kime yazıldığı belli olmayan bir mektubu var. Kafiye, redif ve vezin kullanımındaki başarısı, şiirlerinde ritmik akışkanlığın sağlanmasında etkili oldu. Redif ve kafiye kullanımında geleneğe bağlı olan şairin ara sıra Türkçe kelime ve eklerle yaptığı kafiyelerdeki doğallık, daha önceki şairlerde az rastlanan bir özellikti. Nedim tarzı, eski şiirde yenilik olarak kabul edilirken, onun eski mazmunları yeni tarz söyleyişine de Abdülbaki Gölpınarlı 'Nedimleştirme' adını verir. Nedimâne üslubu, konuşma diline ait deyişlerle yüklü, külfetsiz açık bir söyleyişe dayanan mahallî (folklorik) üslup; el değmemiş düşünceler ve kendine has yaratıcılıkla diğerlerinde farklı söyleme üslubu, gerçekçi, müstehcenliğe yakın açık söyleyiş, ses ve ahenge önem veren, tasannudan uzak, nükteli, açık ve zarif söyleyiş şeklinde gruplandırıldığını görmek mümkün. Nedimâne denilen tarzın önemli özelliklerinden bir diğeri, yerlilik merakıdır. Nedim, divan şiirinde Necati'yle belirginleşen, Baki ve Şeyhülislam Yahya gibi şairlerin eserlerinde mükemmelleşen mahallileşme deneyiminin on sekizinci yüzyıldaki en büyük temsilcisiydi. Onun, şiirlerinde halk edebiyatına yakınlaşması, İstanbul hayatından sahneler sunması, gerçek hayattan alınan unsurları kullanması, günlük dilden gelen konuşma kalıplarına ve deyimlere yer vermesi yerlilik arzusunu gösteren unsurlar olarak görülür. Bilindiği gibi on sekizinci yüzyılda halk ve divan şiiri arasında kısmen bir yakınlık söz konusuydu. Divanlarda heceyle yazılmış şiirler yer aldığı gibi, halk şairlerinin de divan şiirinin estetik ve hayal dünyasına yakın şiirler söyledikleri bilinir. Nedim'in; 'Sevdiğim cemâlin çünkim göremem Tutasın cihânı Sikender gibi 'Açılır elbet nesîm-i nevbahar essin hele Gülüm şöyle gülüm böyle demekdir yâra mu'tâdım Salındın şöyle kim yıkdın beni ey ar'ar-ı âzâd Senin lûtfun senin feyzinledir hep cümle ikbâlim Gel ey fasl-ı bahârân mâye-i ârâm u hâbımsın Ne hâletdir sana bakdıkça ey cû ömrüm eksilmez Açıl ey fasl-ı dey sen gülsitanlardan açılsın gül Dehân-ı gonceyi bâz et zebân-ı sûseni ter kıl Gülistândan nümâyan ol çü ma'nâ-yı bülend ey serv

İstanbul şairi Nedim'in biyografi ve eserleri

Divan şiirinin soyutluğunu İstanbul Türkçesiyle dillendirdi