Kürk Mantolu Madonna hakkında 20 bilinmeyen gerçek

Raif Efendi'nin içsel yolculuğunu okuyucuya sunan roman, ilk olarak 1940 yılında Hakikat gazetesinde 'Büyük Hikaye' başlığı altında 18 Aralık 1940/8 Şubat 1941 tarihleri arasında 48 bölüm olarak yayımlandı, sonra 1943 yılında Remzi Kitabevi tarafından basıldı. Arkadaşlarından Azarnet Arsever'in açıkladığına göre, Sabahattin Ali romanını Hakikat gazetesinin siparişi üzerine kaleme almış. Gazete ondan 'siyasete karışmayan, sürükleyici bir aşk romanı' yazmasını istemiş. Hatta, roman tefrika edilirken bu yolda baskı bile yapmış. Paraya ihtiyacı olduğundan yazar sesini çıkarmamış, ama çok kızmış. Gazete parasını ödemekte güçlük çıkarınca, o da romanını kısa kesmiş. Gazetenin sahibi Cemal Hakkı Selek'e Sabahattin Ali'nin 10 Kasım 1941 'de gönderdiği bir mektup bu açıklamayı doğuruluyor: 'Romanım gazetenizde, benim gibi bu meselelerde hassas olan bir adamı deli etmek için olacak, mütemadiyen şekil değiştirerek, kararsızlık içinde neşredildi. Yazı hayatımda ilk defa olarak, yazımının tutmadığı suratıma çarpıldı.' Gazetenin sahibi Cemal Hakkı Selek'e Sabahattin Ali'nin 10 Kasım 1941 'de gönderdiği bir mektupta: 'Verdiğim sözde durmadım mı? Hastaneden, 39 derece ile hasta yatarken evden, bir gün bile aksatmadan yazılarımı gönderdim. Parasını alamayan her muharririn yapması mutad olan yazı göndermemek tehdidini, yazdığım halde yapamadım. Ve muhtaç olduğum, hak etmiş olduğum bir parayı istemek için, izzetinefsimi ayaklar altına alarak, üst üste, yalvarırcasına mektuplar yazdım. On mektubuma bir cevap ve bir vaat aldım. Onun da yerine getirilmediğini görünce, haddimiz olmadığı halde, asabileştim.' Kürk Mantolu Madonna' nın adı önce Lüzumsuz Adam imiş. Sabahattin Ali Z ve S sesleri arasındındaki çatışmadan hoşlanmadığı için bu adını değiştirmiş. Ben on tefrikalık bölümünü gazeteye verdikten sonra, eserin geri kalanını günü gününe yazmış. 1948'de Saik Faik 'Lüzumsuz Adam'ı kendi eserine ad yapmış. Kürk Mantolu Madonna, Pertev Naili Boratav'ın yazdığına göre, başlangıçta 'Yirmi Sekiz' başlıklı bir hikaye taslağı imiş. Sabahattin Ali onu sonradan genişletmiş, belki de romana dönüştürmeyi tasarlamış. Fakat adı geçen gazete sahibiyle uyuşmazlığa düşünce, büyük hikayeden öteye gidememiş ya da gitmekten vazgeçmiş. Böylece, büyük hikayeyle roman arası bir eser ortaya çıkarmış. Kürk Mantolu Madonna romanında Maria Puder ve Raif Efendi'nin aşkını anlatan Sabahattin Ali, askerdeyken, kolu çatlak halde yazdı. Ali'nin kitabı yazarken yaşadığı acıyı giderebilmek için kolunu sık sık sıcak suya soktuğu biliniyor. Deyim yerindeyse Kürk Mantolu Madonna, Ali'nin dizinin üstünde yazdığı bir kitap. Sabahattin Ali'nin askerlik arkadaşlarından Niyazi Ağırnaslı ise Kürk Mantolu Madonna'nın yazdığı konusunda şu açıklamayı yapıyor: 'Kağıthane'den Eyüp' e, baharda Büyükdere'ye intikal ettik ve bentler yolunda, kibrit fabrikasının karşısındaki çamlığa doğru çadırlı ordugahımızı kurduk. ( ... ) Sabahattin Ali Kürk Mantolu Madonna'yı bu çadırda yazmaya başladı. Romanı yazdığı günlerde attan düşüp sağ kol bileği çatlayınca, kolunu tenekede ısıtılan suya koyup yazmaya devam etmiştir.' Sabahattin Ali 1929'da yazdığı bir eski şiirinde -'Mesnevi'de- Almanya'daki yaşamını arkadaşı Mustafa Seyit Sütüven'e anlatırken sarı saçlı kadın dostlarından söz açar. 6 Mart 1933'te yazılmasına karşın, Sabahattin Ali'nin ancak 1991 'de yayımlanan bir mektubu da bunu doğrulamaktadır. Sabahattin Ali'nin arkadaşlarından Muvaffak Şeref bana bir başka açıklamada bulundu: 'Eskiden Taksim'de Camlı Köşk'te bir Macar orkestrası vardı. Orkestra kadınlardan kurulu idi. Sabahattin bu kadınlardan biriyle arkadaş oldu. Kadın gri renkte bir kürk giyerdi. Sarışındı. Adı Lili. İyi keman çalardı. Liko Ammar onu konservatuvara almak istemişti. Sanıyorum ki Kürk Mandolu Madonna odur.' Sabahattin Ali'nin Almanya'daki öğrenim arkadaşlarından Melihat Togar aynı konuda şunları söyledi: 'İstanbul'a bir Macar orkestrası gelmişti. Toplulukta bir Yahudi kadın kemancı vardı. Sabahattin Ali onunla ilişki kurmuştu. Kürk Mantolu Madonna'nın kahramanının o kadın olduğunu bana sonradan açıkladı. Almanya'da iken Havel ırmağı kıyısında birlikte yaptığımız gezintilerden bazıları da romanda anlatılmıştır.' Yazarın eşi Aliye Hanım ise romandaki bazı konuşmaların kocasıyla kendisi arasında geçtiğini ve Raif Bey'in ailesinin Sabahattin Ali'nin dayısının karısı Müfide Hanım'ın ailesinden bazı izler taşıdığını ileri sürdü. Romanın erkek kahramanı: Raif, gerçekte yazarın bir akrabasıdır. Sabahattin Ali onu da 'olduğu gibi' vermemiş, ona kendi kişiliğinden bazı çizgiler katmış, bir 'bireşim'e varmıştır. 'Kürk Mantolu Madonna', 2016 yılı başında İngiliz yayıncı Penguin'in 'Modern Klasikler' serisi arasında yer aldı. Penguin Yayınevi'nin Modern Klasikler Serisi kapsamında Maureen Freely ve Alexander Dawe tarafından geçtiğimiz mayıs ayında çevrilen 'Kürk Mantolu Madonna', 73 yıl sonra ilk kez İngilizceye çevrilmiş oldu. 'Kürk Mantolu Madonna'nın ONK Ajans aracılığıyla bugüne dek İngilizce (Madonna in a Fur Coat), Almanca (Dörlemann), Fransızca (Le Serpent a Plumes), Rusça (Ad Marginem Press), Hırvatça (Hena Com), Arapça (Sphinx) ve Arnavutça (Shkupi) yayımlandı; İspanyolca (Salamandra), İtalyanca (Scritturapura), Hollandaca (Verlag Van Gennep) ve Gürcüce (Ustari) baskıları da yayına hazırlanıyor. Romanda, 20'li yaşlarında babasının isteği üzerine gittiği Berlin'de, sanata olan ilgisi sayesinde bir sanat galerisini ziyaret eden Raif Efendi, galerideki tablolar arasında bir sanatçının otoportresini görür ve tablodaki kadını hiç tanımamasına rağmen platonik olarak aşık olur. Bu tablo onda daha önce hiç hissetmediği duygular uyandırır. Raif Efendi tablodaki portrenin, Andrea Del Sarto tarafından yapılmış 'Madonna delle Arpie' isimli tablodaki Madonna'nın portresine benzediğini düşünür. Tabloya o kadar hayran olur ki fırsat buldukça tabloyu görmeye gider, fakat başka gözlerin onu takip ettiğini fark etmez. Artık ritüel halini alan bu tabloyu seyretme seansınlarından birinde bir kadın onun yanına gelir. Bu kadın, tablonun sahibi olan sanatçı Maria Puder'dir. Bir tablodan başlayan aşkı anlatan roman için Sabahattin Ali'nin Andrea Del Sarto imzalı 'Madonna delle Arpie' tablosundan ilham aldığı biliniyor. 1983'ten bu yana Yapı Kredi Yayınları'nın bastığı 'Kürk Mantolu Madonna', yayınevine geçtiği günden bu yana on binlerce sattı. Hala popülerliğini koruyan Türk edebiyatının başyapıtı, ayda ortalama 10-15 bin arasında satmaya devam ediyor. Kitap 1943 yılında basıldıktan sonra ilk eleştiri Nazım Hikmet'ten geldi. Nazım, Mayıs 1943'te Bursa Hapishanesi'nden gönderdiği mektupta Kürk Mantolu Madonna hakkında şunları yazdı: 'Kürk Mantolu Madonna, ben bu kitabı hem sevdim hem kızdım. Evvela niçin kızdığımı söyleyeyim. Kitabın birinci kısmı bir harikadır. Bu kısmın kendi yolunda inkişafı yani bir küçük burjuva ailesinin içyüzünü tahlili öyle bir haşmetle genişlemek istidadında ki, insan buradan ikinci kısma geçerken, elinde olmayarak, yazık olmuş, bu çok orijinal, çok mükemmel başlangıç ve imkan boşuna harcanmış, keşke bu başlangıç harcanmasaydı, diyor. Ben başlangıcı okurken yani Berlin'e kadar olan pasajı, senin benim anladığım manadaki realizmine hayran oldum. Beni dinlersen o başlangıcı almak ve kahramanın ölümünü kısaca tekrarlamak suretiyle o ailenin efradı ve eşhasının hayatları etrafında bir ikinci cilt, ayrı bir roman yapabilirsin, böylelikle de dinlemeye başladığımız harika musiki birdenbire kesilmiş olmaz. Gelelim ikinci kısmına, o kısım, başlı başına bir büyük hikaye olarak güzeldir ve böyle bir tecrübe gerek senin için gerekse Türk edebiyatı için lazımdı. Sen bu tecrübeyi başarıyla yaptın.' Sabahattin Ali, İlk aşkı olan Frolayn Puder hakkında Ayşe Sıtkı İlhan'a yazdığı mektupta şöyle der: 'Almanya'da Frolayn Puder isminde bir hatuna ziyadesiyle aşıktım. O zamanlarda ise Berlin'de şu meşhur deli şarkıcı filmi oynamıştı ve oradaki Sonny Boy şarkısı herkesin ağzında idi. Şimdi bunu mırıldanınca sisli ve yağmurlu teşrinievvel günlerinde 28 ile müzelere veya sinemaya gidişim aklıma gelir. Yolda mütemadiyen kızcağızın yüzüne dalar, önümü görmezdim, o da hafif bir tebessümle başını bana doğru çevirerek bu salaklığımı mazur gördüğünü anlatmak isterdi.' (Derlenmiştir.)