İlk müstakil deprem kitabı: Risale-i Zelzele

İLK MÜSTAKİL DEPREM KİTABI: RİSALE-İ ZELZELE ◾ İnsanoğlu dünyada var olduğu tarihten itibaren pek çok afet yaşamış ve acı tecrübeler kazanmıştır. Bunlardan biri de şüphesiz depremlerdir. ◾ Geçmişte vuku bulan depremler hakkında bilgi sahibi olmak için yazarların konuyla ilgili kaleme aldığı eserlere bakılması gerekmektedir. ◾ Baştan sona deprem hakkında bilgi veren ilk eser Risale-i Zelzele isimli kitaptır. Deprem kayıtlarında olmayıp edebiyata yansıyan depremler ◾ Risale-i Zelzele kaleme alınmadan önce depremi anlatan pek çok eser bulunur. Fakat Risale-i Zelzele depremi enine boyuna işler ve tarihi bir kaynak olarak kayıtlara geçer. ◾ Kitabın muhtevasında depremin şiddetine, etkisine, ölü sayısına ve yıkılan binalarına yer verilmez. Kısacası bilimsel veriler hakkında bilgi sahibi olamayız. ◾ Eserde yer alan bilgiler; depremin nasıl meydana geldiği ve neyin bu şiddetli sarsıntılara neden olduğu hususudur. ◾ Bu eser, 1719 yılında yaşanan büyük depremden sonra çıkan kaosu ve değişik söylentileri bastırmak için 1720 senesinde Ahmed b. Recep el-Kostantinî tarafından kaleme alınmıştır. AHMED B. RECEB EL- KOSTANTİNİ ◾Ahmed b. Receb, Osmanlı döneminde yaşamış alimlerdendir. Bu zat, Atik Ali Paşa Medresesi'nde müderrislik yaparak bilime önemli katkılar sağlar. ◾ 'Nüzhetü'l-Ahbâr fî Tercemeti Hilyeti'l-Ahyâr' adlı bir tarih kitabından Hz. İsa'nın (AS) ortaya çıkışından Hz. Muhammed'in (SAV) neseblerinin anlatıldığı kısma kadar olan yeri tercüme eder. Bu tercümeyi 'Nüzhetü'l-Ahyâr fî Şerhi Hilyeti'l-Muhtâr' adıyla 1705'te telif etmiştir. ◾ Osmanlı sarayında da görev alan Receb'i zirveye çıkaran tarih 1720 yılıdır. Bu tarihte dönemin padişahı III. Ahmed'e eserini sunar. ◾ Günümüzde fikir dünyasıyla tanınan bu bilim insanı, 1727 tarihinde İstanbul'da vefat eder. Bilimsel veriler içeren ilk deprem tarihi kitabı: İşaretnüma RİSALE-İ ZELZELE'NİN YAZILIŞ AMACI ◾ Ahmed b. Receb, kitabında halkın yaşanan deprem felaketi hakkında detaylı bilgiye vakıf olmadığından farklı yorumlar getirdiğini söyler. Söylentilere bir son vermek isteyen yazar, hiçbir talep olmamasına rağmen bu vebalden kurtulmak için eserini yazar. ◾ Kostantini, eserin bir diğer yazılış amacının Allah Teala'nın (CC) sonsuz kudretini anlatmak isteği olduğunu belirtir. ESERİN BÖLÜMLERİ ◾ Usta yazar, eserini iki bölüm ve bir de sonuç kısmından meydana getirmiştir. Birinci bölümde halkı korkuya ve kaosa sürükleyen nedenleri anlatır. ◾ Halk arasında dünyanın bir balığın veya öküzün üzerinde yaşadığına inanan insanları eleştirir ve bunların gerçeklikten tamamıyla uzak olduğunu beyan eder. ◾ İkinci kısmında ise depremlerin oluş sebebini bilimsellikten uzak bir şekilde anlatmaktadır. Bu şiddetli sarsıntıları eserinde ayet ve hadisler ile açıklar. Kırgızların Boz Üyleri ESERDE ARAPÇA TERİMLERİN TÜRKÇE KARŞILIKLARI ◾ Sonuç kısmıysa deprem anında evde bulunan kimselerin dışarıya çıkmalarının doğru/yanlışlığını tarttığı bölümdür. ◾ Eserin müellifi, Arapça yazdığı kitabın daha iyi anlaşılması ve Allah'ın (CC) sanatını her kesimden insanın iyi okumasını istediğinden Arapça kelimelerin Türkçe karşılıklarını da eklemiştir. ESERE KONU OLAN BÜYÜK DEPREM 1719 Depremi ◾ Risale-i Zelzele'nin konusu 1719 yılında yaşanan depremdir. Bu sarsıntı Osmanlı döneminde vuku bulur. Ülkemizin yaşadığı büyük depremlerden sadece biridir. 17 Ağustos 1999 tarihinde yaşanan deprem ile şiddet ve etki bakımından birçok benzerlik göstermektedir. ◾ Farklı kaynaklar ise İstanbul Depremi'nin merkez üssünün İzmit olduğunu söyler. Eserde, depremin başta İstanbul olmak üzere Yalova, Sapanca, İzmit ve Düzce'yi de etkilediği geçmektedir. ◾ Risale-i Zelzele'de yer alan şiddetli depremi anlatan bir başka isim de tarihçi Raşid Mehmed Efendi'dir. Raşid, 'Raşid Tarihi' adlı eserinde depremi destaylıca anlatır. ◾ 24 Mayıs 1719 tarihinde saat 17:00 saatlerindeki büyük sarsıntı, İstanbul'da da korku ve yıkıma sebep olur. Deprem, Topkapı Sarayı'nı, Edirnekapı Camii'nin duvarlarını ve Yedikule'den Ahırkapı'ya kadar olan yerleri yıkar. ◾ Depremin şiddeti ile ilgili bilgi vermeyen Raşid Efendi, sarsıntıların devam ettiğini ve bu sarsıntıların günlerce devam ettiğini aktarır. Depremde zarar görmeyen 5 bin yıllık Harput Mahallesi ◾ 1719 yılında yaşanan büyük depremi Fındıklı Silâhtar Mehmed Ağa 'Nusretnâme' isimli kitabında bu zelzeleyi şöyle aktarmaktadır: 'Galata Zindanı yanındaki hisarın duvarı yıkıldı. Duvarın dibindeki kebapçı dükkanında yıkıntılar altında dört kişi kaldı. Birisi kurtarıldı, diğerleri öldü. İzmit şehrinin beşte dördü yıkıldı. Yıkıntılar altında kalan 4.000 kadar insan helak oldu. Altı cami yıkılıp, yıkıntıları altında 600 kadar insan öldü. Eski devirden kalmış olan ve şehre su getiren kemerlerden beşi yıkıldı. Hatta 25 ziralık bir kısmının 10 adımlık bir yere atıldığını görenlerden işittim. Aynı şekilde benim Bahçekapısı'nda hisar duvarı üzerindeki evimin bir camının da yerinden kopup yirmi adım uzağa fırlamış olduğunu gördüm. Yalova kasabasının yarısı yıkıldı. Karamürsel kasabasının ise bütünü yıkıldı. Kazıklı kasabası yere geçti. Sabanca kasabası ve Düzce kasabası yıkılıp, halkının çoğunluğu öldü. Asıl yıkıntılar bu saydığımız yerlerde oldu; diğer Anadolu ve Rumeli taraflarında kesinlikle herhangi bir mahalle zarar ve ziyan olmadı.' Ziralık ne demek? Dönüm, arazi anlamına gelmektedir. ESERİN NÜSHALARI ◾ Eserin iki nüshası bulunmaktadır. En bilineni Süleymaniye Kütüphanesi'nde yer alan nüshasıdır. Konya Nüshası/ Risale-i Zelzele ◾ Müellifi Ahmed b. Recep el-Kostantinî nüshası 38 varak 11 satırdan meydana gelmiştir. Süleymaniye nüshası/ Zelzele Risalesi ◾ Bu nüshanın müellifi Ahmed b. Receb el- İstanbuli'dir. 26 varak 15 satırdan oluşan eser, Konya nüshasının kopyasıdır. Dünyada aydınlatılan ilk cadde