Söyleyecekleri asla tükenmeyen 'Klasikler' niçin okunmalı?

Klasikler yenilikçidir, her dönemde geçerli, döneminin kültürünü, yapısını detaylı bir şekilde dile getirir. İnsanlığın o dönemine, geleceğine dair özgün mesajlar verir. İnsanın ruhunu yansıtan, evrensel olan ve her şeyden de önemlisi, zamana karşı duran, zamana yıkılmayan ve zamanı kendine uyduran yapıtlardır. Klasikler eşsizdir. Başka bir örneği, benzeri yoktur. Sadece güzellik için yazılmaz, okuyucuya mantıksallığı, düşünme duygusunu aşılar. Her zaman çağının ötesindedir. Dönemine, gelecek dönemlere ışık tutar. Her okunuşunda, cümlelerinden farklı anlamlar çıkarttırır. İnsanlığın sorunlarıyla ilgilenir. Her çağda ki insanın sorduğu sorulara değinir. İnsanı okumadan önceki bulunduğu yerden daha ileri taşır. Önceki haliyle okuduktan sonraki hali arasında fark yaratır. Empati kurdurur, detaylara önem verir. Okurun o anki psikolojisine göre her seferinde farklı şeyler dile getirir. Diğer eserler gibi rahatça sinemaya uyarlanamaz. Çok çaba ister çünkü soyuta dayanır. Anlatacaklarını soyut olarak aktarır. Böylece her okuyucu da farklı izlenimler oluşturur. Klasik eser, bir solukta yazılabilen eserler değildir. Yazıldığı dönem içerisinde bile 'Bu eser klasiktir.' tanımına yakıştırılamaz. O eserin önemi ancak ve ancak üzerinden zaman geçtikten sonra belli olabilir. Eser belli bir aşamaya ulaştıktan sonra ancak değerlendirilebilir. Klasikler yalnızca 'hikâye' değildir. Onlardan hayatta kalmamızı sağlayacak bir sürü şey de öğreniriz. bütün klasikler, okuyucuya verdikleri edebi zevkin yanısıra, hayata dair ıvır zıvır bir sürü bilgiyle doludur. Hepsinden umulmadık bir sürü şey öğrenirsiniz. Hemingway'den, eğer 'ihtiyar bir adam'sanız balığa çıkarken mutlaka yanınıza yedek bir zıpkın almanız gerektiğini; Flaubert'den, çok pahalı kumaşlar almamayı ama yanılıp da aldıysanız o zaman kumaşçınıza olan borcunuzu vaktinde ödemenizin hayati bir önem taşıyabileceğini; Dostoyevski'den, diş ağrısından haz alınabileceğini; Gogol'den, kışın St. Petersburg'da asla paltosuz dolaşmamak gerektiğini; Faulkner'dan da, eğer yalnızca bir çift pabucunuz varsa onu kâğıda sarıp taşımak ve ancak şehre geldiğinizde giymek gerektiğini öğrenirsiniz. 'Stendhal'i severim, çünkü yalnızca onda bireysel ahlaki gerilim, tarihsel gerilim, yaşam atılımı bir bütün oluşturur: Romanın çizgisel gerilimidir bu. Puşkin'i severim, çünkü berraklık, ironi ve ciddilik demektir. Hemingway'i severim, çünkü yalınlık, abartısızlık, mutluluk arzusu, hüzün demektir. Stevenson'u severim, çünkü sanki uçar. Çehov'u severim, çünkü gittiğinden daha öteye gitmez. Conrad'ı severim, çünkü derin sularda seyreder ve batmaz. Tolstoy'u severim, çünkü kimi zaman 'hah, şimdi anlıyorum nasıl yaptığını' duygusuna kapılırım, oysa bir şey anladığım yoktur. Flaubert'i severim, çünkü ondan sonra artık onun gibi yapmayı düşünemez insan. Altın Böcek'in Poe'sunu severim. Huckleberry Finn'in Twain'ini severim. Cengel Kitapları'nın Kipling'ini severim. Nievo'yu severim, çünkü birçok kez yeniden okuyup ilk okumamda aldığım zevki aldım. Gogol'u severim, çünkü açıkça, kötülükle ve ölçüyle çarpıtır. Dostoyevski'yi severim, çünkü tutarlılıkla, öfkeyle ve ölçüsüzce çarpıtır. Balzac'ı severim, çünkü kâhindir. Kafka'yı severim, çünkü gerçekçidir. Maupassant'ı severim, çünkü yüzeyseldir. Mansfield'i severim, çünkü zekidir. Fitzgerald'ı severim, çünkü halinden memnun değildir. Radiguet'yi severim, çünkü gençlik geri gelmez bir daha. Svevo'yu severim, çünkü yaşlanmak da gerekir. 19'uncu yüzyılda, Paul Valéry'nin –denemeci Valéry'nin– kilit bir konumu vardır: Valéry, zihnin düzeniyle dünyanın karmaşıklığını karşı karşıya getirir. Bu çizgiye, içerik yoğunluğu artan sırayla olmak üzere Borges, Queneau, Nabokov ve Kawabata'yı yerleştireceğim...' 'Edebiyatta en eski kitapları, bilimde ise en yeni kitapları okumak gerekir.' Klasikler, haklarında asla 'okuyorum' sözünü değil, genellikle 'yeniden okuyorum' sözünü işittiğimiz kitaplardır. 'Okumak' fiilinin önündeki 'yeniden' sözü, ünlü bir kitabı okumadıklarını itiraf etmekten utananların küçük bir ikiyüzlülüğü olabilir. Onları rahatlatmak için şunu belirtmek yeterli olacaktır: Bir bireyin 'oluşum dönemindeki' okumaları ne kadar kapsamlı olursa olsun, her zaman okuyamadığı çok sayıda temel yapıt kalır geriye. Okumuş ve sevmiş olanlar için zenginlik anlamına gelen, ama zevkine varabileceği daha iyi koşullarda ilk kez okuma şansını bulanlar için de o denli zenginlik demek olan kitaplara klasik denir. Klasikler, gerek unutulmazlıklarıyla varlıklarını duyurduklarında, gerek kolektif ya da bireysel bilinçdışı kılığına bürünüp belleğin katmanları arasında gizlendiklerinde, özel bir etki gösteren kitaplardır. Bu nedenle, olgunluk çağımızda, gençliğimizin en önemli okumalarına yeniden dönmeye ayıracağımız bir zaman olmalı. Kitaplar aynı kalmışsa bile (ama onlar da, değişen tarihsel bakış açısının ışığında değişirler), biz elbette değişmişizdir ve bu buluşma yepyeni bir olaydır. Bir klasiği her yeniden okuma, ilk okuma gibi bir keşif okumasıdır. Bir klasik, söyleyecekleri asla tükenmeyen bir kitaptır. Klasikler, bizim okumamızdan önceki okumaların izini üzerlerinde taşıyarak ve geçtikleri kültür ya da kültürlerde (ya da daha yalın bir dille, dil ya da görenekte) bıraktıkları izi peşlerinden sürükleyerek bize ulaşan kitaplardır. Bir klasiği okuma, ona ilişkin daha önceki imgemizle bağlantılı olarak bizde belli bir şaşkınlık yaratmalıdır. Onun için, bıkmadan usanmadan bir öneriyi yinelemek gerek: Doğrudan özgün metinler okunmalı, olabildiğince eleştirel kaynakçadan, açımlamalardan, yorumlardan uzak durulmalıdır. Orta öğrenimin ve üniversite öğreniminin işlevi, bir kitaptan söz eden hiçbir kitabın, söz konusu kitaptan daha fazlasını söyleyemeyeceğini anlamamızı sağlamak olmalıdır. Bir klasik, sürekli olarak kendisi hakkında bir eleştirel söylemler bütününü tahrik eden, ama hep onları silkeleyip üzerinden atan bir yapıttır. Klasiğin, bize bilmediğimiz bir şeyi öğretmesi gerekmez; bazen klasik yapıtta, hep bildiğimiz (ya da bildiğimizi sandığımız), ama ilk kez onun söylediğini (ya da her durumda, özel bir biçimde onunla bağlantılı olduğunu) bilmediğimiz bir şeyler keşfederiz. Klasikler, haklarında duyduklarımızla ne kadar bildiğimize inanıyorsak, gerçekten okuduğumuzda o kadar yeni, beklenmedik, benzersiz bulduğumuz kitaplardır. Doğal olarak bu, bir klasik, klasik olarak 'işlev gördüğünde,' yani onu okuyanla kişisel bir ilişki kurduğunda olur. Klasikleri görev duygusu ya da saygı nedeniyle değil, yalnızca sevgimizden ötürü okuruz. Ancak belli bir çıkar gütmeyen okumalarda, 'senin' kitabın haline gelecek olan kitapla karşılaşabilirsin. Eski çağların tılsımları gibi, evrenin eşdeğeri biçimini alan bir kitaba klasik denir. 'Senin' klasiğin, kayıtsız kalamayacağın ve onunla bağlantılı olarak, hatta onunla karşıtlık içinde kendini tanımlamanı sağlayan yapıttır. Niçin 'klasik' terimini, eski-yeni, üslup, yetki ayrımına gitmeksizin kullandığıma bir açıklama getirmem gerektiği kanısında değilim. Klasiğin ayırt edici özelliği, belki de yalnızca bir 'yankı' etkisinden ibaret. Bir klasik, öteki klasiklerden önce gelen bir kitaptır; ama önce ötekileri, sonra da bu kitabı okuyan kişi, hemen onun soy kütüğü içindeki yerini fark eder. Günlük 'okuma vakti'ni yalnızca Lucretius, Lukianos, Montaigne, Erasmus, Quevedo, Marlowe, Yöntem Üzerine Konuşma, Wilhelm Meister, Coleridge, Ruskin, Proust ve Valéry okumaya ayıran, biraz da Murasaki ya da İzlanda sagalarıyla oyalanan talihli bir kişi varsayabiliriz. Bu talihli kişi, perhizini her tür olumsuz dış etkiden korumak için, gazeteleri okumaktan uzak durmak, son çıkan romanın ya da son sosyolojik araştırmanın ayartısına asla kendini kaptırmamak zorunda kalacaktır. Güncelliği arka plandaki gürültü konumuna atma eğilimi gösteren, ama aynı zamanda bu arka plandaki gürültü olmadan yapamayan şey, klasiktir Güncellik bayağı ve küçültücü olabilir, ama gene de ileriye ya da geriye bakarken kendimizi konumlandıracağımız bir referans noktasıdır. Klasikleri okuyabilmek için, onları 'nereden' okumakta olduğumuzu da belirlemek gerekir, aksi takdirde gerek kitap, gerek okur zamansız bir bulut içinde yitip giderler. Demek ki, klasikleri okumadan en yüksek verimi elde eden kişi, o okuma ile bilinçli bir güncel yayın okuma dozu arasında denge kurabilen kişidir. En uyumsuz güncelliğin egemen olduğu yerde bile, arka plandaki gürültü gibi varlığını sürdüren şey, klasiktir. Belki de ideal olanı, güncelliği, odamızda bize açık ve anlaşılır gelen klasikler söylemimizi sürdürürken, trafik tıkanıklıklarını ve ani hava değişikliklerini fark etmemizi sağlayan pencerenin dışındaki gürültü gibi duyumsamaktır. (Derlenmiştir.)

Söyleyecekleri asla tükenmeyen 'Klasikler' niçin okunmalı?

YENİLİKÇİ VE GEÇERLİ