Türk lehçelerinde "abla"

ESKİ TÜRKÇE Abla- Eke 🔹 Türkiye Türkçesinde yaşayan ve bilhassa Anadolu ağzında ortaklıkları bulunan Eski Türkçedeki kelimelerden biri de 'abla' anlamına gelen 'eke' sözcüğüdür. ➡ Ögüm ķatun ulayu öglerim ekelerim kelin͡günüm ķunçuylarım bunça yimetirigi kün͡g boldaçı erti, ölügi yurtda yolta yatu ķaldaçı ertigiz. ➡ (Annem hatun ve analarım, ablalarım, gelinlerim, prenseslerim, bunca yaşayanlar cariye olacaktı, ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınız.) ORHUN YAZITLARI *Orhun Yazıtları KIRGIZ TÜRKÇESİ Abla- Ece 🔹 Kıpçak grubundan olan Kırgız Türk lehçesinde, Eski Türkçeden evrilmiş kelimeler bulunmaktadır. 🔹 Bu duruma 'abla' sözcüğünü örnek olarak gösterebilir. Eski Türkçede 'eke' iken Kırgız Türkçesinde evrilerek 'ece' şeklinde kullanılmaktadır. ➡ Aganı körüp ini ösöt, Eceni körüp siñdi ösöt. ➡ (Ağabeyi görerek erkek kardeş büyür, ablayı görerek kız kardeş büyür.) KIRGIZ ATASÖZLERİ KAZAK TÜRKÇESİ Abla- Apa/äpke 🔹 Kuzeybatı (Kıpçak) grubu denildiğinde Kırgız Türkçesinin yanı sıra Kazak Türkçesi de akıllara gelmektedir. Bu durumun nedeni Kırgız ve Kazakların hem coğrafi olarak yakın olmaları hem de geçmişten gelen manevi yakınlıklarıdır. 🔹 Ancak bu yakınlık kelimelere pek yansımamıştır. Mesela Kırgız Türkçesinde 'abla' sözcüğünü 'ece' kelimesi karşılarken Kazak Türkçesinde 'apa' şeklinde kullanılmaktadır. ➡ Apamdı kim alsa jezdem sol. ➡ (Ablamı kim alırsa eniştem odur.) ➡ Apası kiygen tonı siŋlisi de kiyedi. ➡ (Ablasının giydiği elbiseyi kız kardeşi de giyer.) ➡ Äpkeniŋ üyi keŋ jaylaw. ➡ (Ablanın evi geniş bir yayladır.) KAZAK ATASÖZLERİ Türk Lehçelerinde ortak kelime 'anne' KAZAN TATAR TÜRKÇESİ Abla- Apa 🔹 Kuzeybatı grubunda Kazak ve Kırgız Türkçelerinden sonra en yayın olan kullanım Kazan Tatarcasına aittir. 🔹 Kazan Tatarcasında 'abla' kelimesini 'apa' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ Nefisenéñ anası,Zeytüne apa, gazeta kitérép, bik katı kurkıttı. ➡ (Nefise'nin annesi, Zeytüne abla, gazete getirerek çok korkuttu.) BAŞKURT TÜRKÇESİ Abla- Apay 🔹 Kazan Tatarlarının yurdu olan Tataristan'a komşu olan ve dış işlerinde Rusya'ya bağlı olan Başkurt Türklerinin konuştuğu lehçedir. 🔹 Bu Türk lehçesinde 'abla' kelimesini 'apay' veyahut 'apa' sözcükleri karşılamaktadır. ➡ Aġaları la arıġan ikän, äsälärínä hıyındı. ➡ (Ağabeyleri de yorulmuşlar, ablalarına sarıldı.) Türk lehçelerinde 'deprem' KIRIM TATAR TÜRKÇESİ Abla- Apa/Apte 🔹 Kazan Tatarları ile aynı soydan olan Kırım Türkleri, tarihin belli dönemlerinde birbirlerinden ayrılmak zorunda kalmışlardır. Günümüzde, ülkemizin Karadeniz karşı kıyısında yer alan Ukrayna'da yaşamlarını sürdürmektedirler. 🔹 Osmanlı döneminde de çok yakından ilişkiler kurduğumuz Kırım Tatarlarının konuştuğu Kırım Türkçesinde 'abla' kelimesi grubundaki diğer lehçeler ile aynı sözcük karşılamaktadır. KARAKALPAK TÜRKÇESİ Abla- Apa 🔹 Türkistan'da yer alan Karakalpaklar, Özbekistan'a komşu olan Karakalpak Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır. Konuştukları dil ise Türk lehçesinin Kıpçak grubuna aittir. 🔹 Bu lehçede 'abla' kelimesini 'apa' kelimesi karşılamaktadır. Ortak değerlerimiz 'baba' AHISKA TÜRKÇESİ Abla- Bacı 🔹 Ahıska Türkleri, Gürcistan'ın güneybatı ucunda, merkezi Ahıska olan Mesheti bölgesinde yaşayan Müslüman nüfuslu halktır. 🔹 Bu halkın konuştuğu Ahıska Türkçesinde 'abla' kelimesini 'bacı' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ Baci soğandan aci veya başımın taci. ➡ (Abla soğandan acıi başımın tacı.) KARAY TÜRKÇESİ Abla- Çaça 🔹 Musevi Türklerin konuştuğu Karay Türkçesinde 'abla' kelimesi diğer lehçelere göre farklılık göstermektedir. 🔹 Bu lehçede 'abla' kelimesine karşılık 'çaça' sözcüğü kullanılmaktadır. Türk lehçelerinde 'afet, felaket' KARAÇAY- MALKAR TÜRKÇESİ Abla-Eke/Ekeçi 🔹 Karaçay- Malkar (Balkar), Kafkaslarda yaşayan iki halkın konuştuğu Türkçenin birleşiminden meydana gelir. 🔹 Bu lehçede 'abla' kelimesini kaşılayan 'eke' sözcüğü vardır. NOGAY TÜRKÇESİ Abla- Aba 🔹 Nogaylar, Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan Türk halkıdır. Bir kısmı Kuzey Dağıstan, Stavropol Krayı'nın yanında Karaçay-Çerkesya ve Astrahan Oblastı'nda (eyalet) yaşamlarını sürdürmektedirler. 🔹 Nogay Türk lehçesini konuşan bu halk, 'abla' kelimesi yerine 'aba' sözcüğünü kullanmaktadırlar. Ortak değerlerimiz 'sevgi' AZERBAYCAN TÜRKÇESİ Abla-Böyük bacı 🔹 Oğuz grubunun temsilcilerinden olan Azerbaycan Türkçesinde, Eski Türkçeye ait benzer kelimeler bulunmaktadır. 🔹 Fakat 'abla' kelimesi bu noktada ayrılır. Çünkü Azerbaycan Türkçesinde 'abla' için 'bacı veya böyük bacı' ifadesi kullanılmaktadır. ➡ 'Bacı-qardaş' anlayışı çox böyük və dərin bir anlayışdır. Uşaqlıqdan birlikdə böyüyən bacı-qardaşların arasında hər zaman xüsusi bir bağ olur. ➡ ('Abla- kardeş' anlayışı çok büyük ve derin bir anlayıştır. Çocukluktan beri beraber büyüyen abla-kardeşlerin arasında her zaman özel bir bağ olur. ) GAGAVUZ TÜRKÇESİ Abla-Kaku 🔹 Güneybatı (Oğuz) grubuna mensup olan Gagavuz Türkçesi yer aldığı gruba göre pek çok farklılığı bünyesinde barındırır. 🔹 Gagavuz Türkçesinde, 'abla' kelimesini diğer Türk lehçelerinde kullanılmayan olmayan 'kaku' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ İslää bizim eniştä, ama kakunun kısmetiymiş. ➡ (Bizim enişte çok iyi ama ablanın kısmetiymiş.) Eski Türkçeden Anadolu ağızlarına geçen kelimeler TÜRKMEN TÜRKÇESİ Abla-Apa 🔹 Oğuz grubunun temsilcisi Türkmen Türkçesinde 'abla' kelimesini diğer lehçelerde de yaygın olarak kullanılan 'apa' sözcüğü karşılamaktadır. ÖZBEK TÜRKÇESİ Abla- Opa 🔹 Güneydoğu (Karluk) grubunun temsilcilerinden biri olan Özbek Türkçesi başta Özbekistan Cumhuriyeti olmak üzere dünyanın birçok yerine göç etmiş Özbek Türkler tarafından konuşulmaktadır. 🔹 Bu lehçede 'abla' kelimesi, Özbek Türkçesinin yuvarlaklaşma özelliğinden 'opa' şeklinde karşılık bulmaktadır. Eski Türkçe aile sözlüğü UYGUR TÜRKÇESİ Abla-Aça 🔹 Karluk grubunun dil ve edebiyat bakmından birincil temsilcisi olan Uygur Türkçesi, diğer lehçelere kıyasen farklılılar göstermektedir. 🔹 Örneğin diğer lehçelerde 'abla' kelimesini çoğunlukla 'apa' sözcüğü karşılarken Uygur Türkçesinde 'aça'dır. TUVA TÜRKÇESİ Abla- Ugba 🔹 Kuzeydoğu Türk lehçeleri sınıfına mensup Tuva/Tıva Türkçesinde 'abla' kelimesi diğer lehçelere göre çok daha farklıdır. 🔹 Tuva Türkçesinde 'abla' kelimesini 'ugba' sözcüğü karşılamaktadır. ➡ Ugbalıg kiji us. ➡ (Ablası olan kişi ustadır, hünerlidir.) ➡ Duñmаlıg kiji dış, /ugbаlıg kiji us. ➡ (Küçük kardeşi olan sakin, ablası hünerlidir.) Ortak değerlerimiz 'vatan' SAHA TÜRKÇESİ Abla- Eze 🔹 Sibirya Türk grubuna dahil olan Saha (Yakut Türkçesi) dünyanın kuzeyinde, Sibirya bölgesinde yaşamlarını sürdürmekte olan Saha Türkleri tarafından konuşulmaktadır. 🔹 Bu lehçede diğer 'abla' kelimesini diğer Türk lehçelerinden farklı olarak 'eze' sözcüğü karşılar. ALTAY TÜRKÇESİ Abla- Ece 🔹 Sibirya (kuzeydoğu) Türk lehçesi grubundan olan Altay Türkçesinde 'abla' kelimesi, kuzeybatı grubundaki çoğu lehçedeki gibi kullanılmaktadır. 🔹 Türkiye Türkçesindeki 'abla' kelimesi bu lehçede 'ece' şeklinde karşılık bulmaktadır. Ortak değerlerimiz 'dağ' HAKAS TÜRKÇESİ Abla- Xarondas-pice 🔹 Hakaslar, Sayan Dağlarından Yenisey Nehri boyunca uzanan bölgede yaşamlarını sürdürmektedirler. 🔹 Hakas Türkçesinde 'abla' sözcüğünü tamamıyla farklı olan 'xarondas-pice' kelimesi karşılar.