"Çocuk eğitimi “çocuk oyuncağı” değildir!" Eski Yunan’dan İslam’a çocuk eğitimi

İnsanı ve toplumu ele alan bilimlerin karşılıklı etkileşimi ve bilgi artışı çocuğa olan ilgiyi arttırmıştır. Her toplumda ve tarihin her döneminde anne-babanın çocuk üzerinde yasal ve ekonomik yönlerden kontrol gücü vardı ancak bu güç, içinde bulunulan zamana göre farklılık göstermektedir İlk çağlarda çocuk üzerinde mutlak bir otorite olarak kendini gösteren anlayıştan 21. yüzyılda çocuğu merkeze alan ve bir birey olarak ona saygı duyan bir anlayışa ulaşılmıştır. Çocukluğu insan yaşamı içerisinde bir felaket olarak tanımlayan Aristo'ya göre, insan yaşamını tehlikeye sokabilecek her türlü zorluklar, hastalıklar, kazalar arasında çocukluk dönemi de bulunmaktadır. Augustin ise çocukluğu günahkârlıkla niteler ve annesinin göğsüne saldıran bebeğin, bu davranışının günahkârlığın belirtisi olduğunu ayrıca çocukların iyiliğe olan eğilimlerinin ise onların zayıflığının bir göstergesi olduğunu dile getirir. Aynı dönemde Platon çocukların profesyonel bakıcılar tarafından yetiştirildiği takdirde farklı sonuçlar ortaya çıkacağını ifade eder. Bu durumu ise çocukluğu yabancı dadılar elinde geçen ve bu sebeple delilik sularında yüzen Ayşe Şasa'nın yaşam öyküsünden örnekleyebiliriz. İnsan döneminin en savunmasız hali olan çocukluğa dair herkesin söylediği veya söyleyeceği söz vardır. Peki insanoğlunun en savunmasız, saf, aynı zamanda da önemli dönemi olan çocuklukta tarihten bu yana hangi eğitim yöntemleri kullanılmıştır Sümer okullarından günümüze çivi yazısıyla yazılmış sonra da öğretmenler tarafından fırında pişirilip saklanmış yüzlerce ödev tableti kalmıştır. Bu tabletler, yazının icadından sonra başlayan tarihi çağlarda çocuk eğitimine verilen önemin bir göstergesi olarak görülmüştür. Milattan önce 5.- 2. yüzyılda Mısır'da ise çocuklar genelde eğitim almaz, erkek çocuklar babalarına tarım ya da diğer çalışma alanlarında yardım ederken, kız çocuklar annelerinden yemek pişirmek, dikiş gibi uğraşlar öğrenirlerdi. Varlıklı ailelerin erkek çocukları okula gider, okuma, yazma, matematik öğrenirdi. Eğitim oldukça disiplinliydi, öğretmenler yaramaz çocukları dövebilirdi. Zeynep Erkut, Serap Balcı ve Suzan Yıldız'ın yazdığı Tarihsel Süreç İçerisinde Çocuk makalesinde geçtiği üzere, Eski Yunan düşünürleri zeka ve kavrayış olarak kızların erkeklere göre daha gerilerde olduğunu savunmuşlardır ki bu sebeple Yunan toplumlarında sadece erkek çocuklar eğitim alabilmiştir. Hüsrev Hatemi, Lacivert dergisinde yayımladığı 'Çocuk konusu çocuk oyuncağı değildir' başlıklı yazısında ise, alfabeye dayanan yazının, Eski Yunan dünyasına M.Ö 800 yılında gelmiş olduğunu fakat okulların varlığına dair kanıtların ise M.Ö. 5. yüzyıla ait olduğunu söylemiştir. Ayrıca Atina'da çocuklara aritmetik, okuma-yazma öğretilirken, Sparta'da beden eğitimi ve savaşçılık ön plandayken bu eğitimlerin yanında Eski Yunan müzik eğitimine de önem verildiğini belirtmiştir. Eski Yunan'da okula başlama yaşı yedidir. İlkokul öğretmenlerin adı 'grammatis', çocukları okula götürüp getirenler ise 'pedagogos' olarak adlandırılmışytır. M.Ö. 4. yüzyılda ise temel eğitim bittikten sonra 'lykeion' olarak adlandırılan lise eğitimi ortaya çıkmıştır. Çocukluk İslamiyet'te de geniş ve ayrıntılı olarak ele alınan konulardan biriydi. Müslüman inancının kaynaklarını oluşturan ayet ve hadislerde, çocukluğun yetişkinlikten farklı ve özel bir 'biyolojik' evre olduğunu, yetişkinliğe ancak belli bir hazırlıkla ulaşıldığını, çocuğun yetiştirilmesindeki esas sorumluluğun yetişkine verildiğini gösteren ifadeler yer almıştır. İslam dininden önce Araplarda okuma yazma ve edebiyat eğitimi vardı. Fakat İran'ın eğitim sistemi Araplardan önce yerleşmiş olduğundan İran'ın fethinden sonra eğitim okullara taşınmış oldu. Sadi'nin Gülistan eserinde anlattığı hatıralarda, 13. Yüzyıl İran'ında çocukların devam ettiği okullardan bahsedilmiştir. Türkler ise İslamiyet'i kabul ettikten sonra Araplarla etkileşime geçmeye başlamıştır. Özellikle Karahanlı Devleti (840-1212) hükümdarı Satuk Buğra Han (903-962) ile Türklerin topluluklar halinde Müslüman oldukları görülmektedir. Karahanlılar dönemi, Türk kültür ve sanat tarihi bakımından da çok önemlidir. Bu dönemde; camiler, medreseler, köprüler, türbeler ve kervansaraylar gibi, birçok yapılar inşâ edilmiştir. Buhara, Taşkent, Rey, Isfahan ve Semerkant gibi, şehirler başta olmak üzere birçok Türk şehri, dinî ilimlerin öğreniminin yapıldığı merkezler haline gelmiştir. X. ve XI. yüzyılda Maveraünnehir ilmî çevresi oluşmuştur. Selçuklularda temel eğitim din konusu dışında Avrupa'ya çok yakındır. Ancak 15. Yüzyılda başlayan Rönesans, İslam dünyası ile Avrupa'nın eğitim ve bilimini yine çok mesafeli duruma getirmiştir. Selçuklularda çocuğun aile içindeki eğitiminde de kız çocuğu anneye yakın ve onu örnek alan, oğlan da babaya yakın ve onu örnek alan bir eğitim öğretim sürecinden geçmiştir. İlk Selçuklu medreseleri 1040 yılında Nişabur'da Tuğrul Bey tarafından kurulmuştur. Alparslan döneminde 1067'de Bağdat'ta Nizamiye medreseleri adıyla önemli eğitim öğretim kurumları açılmıştır. Alparslan'dan sonra Sultan Melikşah ve Başvezir Nizamülmülk'ün ilgi ve çabaları ile Bağdat, Musul, Basra, Nişabur, Belh, Herat, Isfahan, Merv, Amul, Rey ve Tûs gibi, önemli kentlere yaygın bir biçimde Selçuklu Medreseleri açılmıştır. İslam dünyasının doğusunda camilerden ayrı olarak öğretim yapmak, öğrencilerin maddi sıkıntılarını karşılamak ve Şiî propagandasına karşı halkı aydınlatmak için medrese adı ile anılan müesseseler kurulmuştur. Medreselerin resmi bir teşekkül olarak devlet eliyle kurulması X. yüzyılda Karahanlılar Devleti (840-1212) zamanına rastlamaktadır. İslam tarihçileri medreselerin ilk kurucusu olarak Selçuku veziri Nizâmü'l-Mülk üzerinde dururlar. Selçuklu devrinde inşaa edilen medreselere bir ön hazırlık ve temel oluşturmuştur. Karahanlılar devrinin birçok âlim yetiştirdiği bilinen bir gerçektir. Bu devirde yetişen âlimler ve vermiş olduğu eserler bugün de insanlık tarihine ışık tutmaktadır. Kaşgarlı Mahmut ve Divân-ı Lügati't-Türk, Yusuf Has Hacip ve Kutadgu Bilig, Hoca Ahmet Yesevi ve Divan-ı Hikmet adlı eserlerini hatırlatmak gerekir. Osmanlı'da çocukların okula başlama yaşı '4 yaş, 4 ay, 4 gün' biçimindeydi. Bunun İslami kurallarla bağlantılı din öğretimine başlamanın uygun zamanı olduğu belirtilmektedir. Ayrıca İslami gelenekte bu yaş ölçüsü uğurlu sayılmıştır. Osmanlı'da ilk eğitim hemen her mahallede bulunan sıbyan mekteplerinde (mahalle mektebi) alınmaktaydı. 'Sabi' denilen 4-5 yaşlarındaki kız ve erkek çocukları Kuran, namaz kılma, namazda okunacak ayetler, dualar ve biraz da yazı yazmayı öğrenmişlerdir. Sonrasında ise eğitim medresede devam etmiştir Osmanlı'da sıbyan mekteplerinin eğitim sistemi için tıklayınız. Recai Efendi sıbyan mektebi için tıklayınız. Varlıklarıyla her bir yana neşe saçan çocukların eğitim konusu da oldukça önemlidir. Modern dönemde geçmişe nazaran çocuk eğitimi daha ciddiye alınır hale gelse de bu durum da çoğunlukla çocukları 'proje çocuk' konumuna indirger. Çocukların da bir birey olduğu unutmadan verilen eğitim, onlara hayat boyu öz benliklerini koruyabilecek bir yaşam alanı sunmaktır.

"Çocuk eğitimi “çocuk oyuncağı” değildir!" Eski Yunan’dan İslam’a çocuk eğitimi

Çağlar boyunca değişen çocukluk algısı