Kur’an-ı Kerim’de Yahudilerin özellikleri

📌Kur'an-ı Kerim ayetlerinin yaklaşık olarak üçte biri Yahudiler hakkında indirilmiştir. Allah (cc) onlardan bu denli çok bahsetmekle Müslümanların Yahudilere benzememe hususunda şiddetle uyarmış ve onların hatalarına bakarak ders çıkarmalarını murat etmiştir. (Allahu a'lem). Bu sebeple Yahudileri ve genel özellikleri tanımak, onlar gibi olmamak adına oldukça önemlidir. 📌 Bakara ve Ali İmran, Mushaf sıralaması bakımından ikinci ve üçüncü sureler olup aynı zamanda Kur'an'ın en uzun sureleri yani etval-ı suvardandır. Her iki surede İsrailoğullarından çokça bahsedilmekte ve içinde bulundukları olumsuz tavırlar anlatılmaktadır. 📌 Yahudilerin en belirgin özelliklerinden biri, yeminlerini tutmamaları ve verdikleri sözleri yerine getirmemeleridir. Bu konu ile alakalı olarak Bakara suresinin 27. ayet-i kerimesinde şöyle buyrulmuştur: 'Onlar ki, iyice pekiştirdikten sonra da Allah'a verdikleri sözden dönerler, Allah'ın birleştirilmesini emrettiğini ayırırlar, yeryüzünde fesat çıkarırlar; işte sonunda zararlı çıkacak olanlar da yalnız bunlardır.' Aynı konuya yine Bakara suresinin 100. ayetinde şu şekilde dikkat çekilmiştir: 'Ne zaman onlar bir ahitte bulundularsa yine kendilerinden bir grup onu bozmadı mı? Zaten onların çoğu iman etmezler.' Fikriyat Kur'an-ı Kerim uygulamasından sureleri okumak için tıklayın 📌 Yahudiler, bütün insanlık tarihi boyunca kendilerine gönderilmiş peygamberi yüzüstü bırakmışlar ve kurmuş oldukları ittifaklarını bozmuşlardır. Bunu Hz. Musa'dan Hz. Muhammed (sav) zamanına kadar gönderilmiş bütün peygamberlerin siyretinde gözlemlemek mümkündür. 📌 Hz. Muhammed (sav), Medine'ye hicret ettiği zaman, şehir halkının ciddi çoğunluğunu Yahudiler oluşturmaktaydı. Çünkü onlar, tahrif olmuş kitaplarından ve din âlimlerinden son peygamberin Medine'de ikamet edeceği haberini almışlardı. Âlemlerin Efendisi (sav) onlara lütufta bulunarak Medine Antlaşması imzalamış ve fitne çıkarmadıkları müddetçe Yahudilerin can ve mal güvenliğini temin etmişti. 📌 Ancak ne var ki, Hz. Muhammed (sav) dönemindeki münafıklar, Yahudilerden çıkmıştır. Yahudiler hem Hz. Muhammed (sav) kendi soylarından değil diye hem de genel karakterleri sebebiyle Peygamber Efendimize birçok kez ihanet etmişlerdir. Müslümanlar kendilerine her daim müsamahakâr ve barışçıl yaklaşsa da Yahudiler genel olarak ellerine geçen ilk ve her fırsatta Müslümanlara ihanet etmekten geri durmamışlar. Bu sebeple Medine'den sürgün edilmişlerdir. Tarihteki ilk yazılı anayasa: Medine Vesikası 📌 Yahudiler, sırf son peygamber kendi soylarından gelmedi diye büyük bir kıskançlığın içerisine düşmüşler ve Müslümanlar arasında haset yaymaya, onları iman ettikten sonra dinlerinden döndürmeye çalışmışlardır. Yahudilerin bu konudaki kıskançlığı, onların hem dünya hem de ahiret mutluluğuna engel olmuştur. 📌 Yahudiler, Hz. Muhammed'in (sav) Allah'ın elçisi olduğundan emindiler. Ne var ki onların nefisleri Yahudi olmayan bir peygambere iman etmeleri ve cennete nail olmalarını engelledi. Bakara suresinin 109. ayetinde de bu konu şu şekilde dile getirilmiştir: 'Ehl-i Kitap'tan çoğu, hakikat kendilerine apaçık belli olduktan sonra, sırf içlerindeki haset duygusundan ötürü, sizi imanınızdan vazgeçirip küfre döndürmek istediler. Yine de siz, Allah hükmünü ortaya koyuncaya kadar affedin ve hoşgörün. Şüphesiz Allah her şeye kadirdir.' 📌 Yahudiler, peygamberlerini hep yüzüstü bırakmış ve o kutlu elçileri Allah-ü Teâla'ya karşı mahcup etmişlerdir. Yahudiler, Mısır'da kölelik yapmakta ve sürekli itilip kakılmaktaydılar. Toplumun en alt tabakasını oluşturuyorlardı. Hz. Musa, onları Firavun'un elinden kurtarmış gözlerinin önünde Kızıl Deniz'i yararak sağ salim karşı tarafa geçirmişti. 📌 Allah'ın izniyle gerçekleşen bu mucize esnasında Yahudiler, Firavun'un ölümüne şahitlik etmişlerdi. Yol boyunca kendileri için gökten kudret helvası ve bıldırcın eti indirilmesine rağmen bir müddet sonra bu denli güzel nimetlerin kıymetini bilememişler ve yüz çevirmişlerdir. Hz. Musa'nın hayatı ve Kur'an-ı Kerim'de zikredilen özellikleri 📌 Hz. Musa'dan kendilerinin alışkın oldukları çok daha basit yiyecekler istemişlerdir. Bu konu yine Bakara suresinin 61. ayetinde şu şekilde aktarılmıştır: 'Hani bir zamanlar, 'Ey Musa, biz tek çeşit yemeğe asla katlanamayacağız, yeter artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, kabağından, sarımsağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın.' dediniz. O da size 'O üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya konaklayın, o vakit istediğiniz elbette olacaktır.' dedi. Üzerlerine zillet ve meskenet damgası vuruldu ve nihayet Allah'tan bir gazaba uğradılar. Evet, öyle oldu, çünkü Allah'ın âyetlerini inkâr ediyorlar ve haksız yere peygamberleri öldürüyorlardı. Evet, öyle oldu, çünkü isyana dalıyorlar ve aşırı gidiyorlardı.' 📌 Hiç şüphesiz bütün besinler, Allah'ın bizlere sunduğu nimetlerdir. Ancak ayet-i kerimede de dikkat çekildiği üzere onlar daha üstün olanı aşağı olan ile değiştirmek istemişler tabiri caizse kar-zarar muhasebesi yapamamışlardır. 📌 İsrailoğulları yalnızca yemek seçme konusunda değil, aynı zamanda Allah'a iman etme ve akide zaafına da düşmüşlerdir. Hz. Musa onları Firavun zulmünden kurtarmasına ve birçok mucizeler göstermesine rağmen onlar, karşı kıyıya varınca yerli halkın taptığı putları görünce Allah'a iman etmeyi bir kenara bırakıp Hz. Musa'dan kendileri için puttan tanrılar edinmesini istemişlerdi. Bu olay Araf suresinin 138. ayetinde şu şekilde anlatılmaktadır: 'Ve İsraoğullarını denizden geçirdik. Orada kendilerine mahsus, birtakım putlara samimiyetle tapan bir toplulukla karşılaştılar ve bunun üzerine İsraoğulları: 'Ey Musa! Bize de onların tanrıları gibi bir tanrı yapıver' dediler. Musa da: 'Gerçekten siz eğri doğru nedir bilmeyen, cidden ne cahil bir topluluksunuz' dedi.' 📌Tıpkı Hz. Musa'nın da dediği gibi, Yahudiler her zaman olduğu gibi bu konuda da doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayıramamışlardır. Ayet-i kerimeden de anlaşılacağı üzere Hz. Musa, onların bu anlamsız isteğine karşılık vermemiş ve onları cehalete düşmemeleri hususunda uyarmıştır. 📌Firavun'un zulmünden kurtulup Filistin sınırlarına vardıktan sonra Yahudiler, o kutlu beldeye girmeyi reddedince Hz. Musa oldukça kederlenmiş bunun üzerine kendisine bazı ayetler verilmek üzere Tur Dağı'na davet edilmişti. 📌Hz. Musa'nın bu yolculuğa çıkmasının ardından onun yokluğunu fırsat bilen Yahudiler, Mısır'dan yanlarında getirdikleri mücevherlerini eriterek boğadan bir put yapıp ona tapınmaya başlamışlardı. Hz. Musa, Tur Dağı'na gitmeden önce kardeşi Harun'u yerine sorumlu bırakmıştı. İlahi emirlerle tekrardan kavmine dönen Hz. Musa, onların bu tavrını görünce çok öfkelenmiş ve hem kardeşine hem de kavmine çıkışmıştı. Yahudilerin buzağıdan put yapma olayının tamamı zaten büyük çoğunluğu Yahudilerle alakalı ayetleri barındıran Taha suresinin 83-94. ayetleri arasında oldukça ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. 📌 Hz. Musa, uzun süreliğine kavminden ayrılınca büyük bir ihtimalle Yahudilerde daha önce işlemiş oldukları suçlardan ötürü Peygamberlerinin kendilerini terk ettiğini düşünmüşler ve böylelikle küfrü imana, ihaneti itaate tercih etmişlerdir. Üstüne üstlük Hz. Musa'nın Tur'dan indiğini görünce bütün pişkinlikleriyle yine Kur'an ifadeleriyle şöyle demişlerdir: 'Şöyle cevap verdiler: 'Mûsâ yanımıza dönünceye kadar ona tapmaktan asla vazgeçmeyeceğiz.' 📌 Yahudiler, savaşmak için ant içtikten sonra sözlerinden dönmeleri ve Peygamberlerini savaşta yüzüstü bırakmalarıyla meşhurdurlar. Hz. Musa (as) kendilerini Firavun'un elinden kurtarıp Filistin sınırlarına kadar sağ salim getirmesine rağmen bir vatan edinmek ve Filistin'e girmek için onlardan yalnızca savaşmalarını istediğinde Maide suresinin 54. ayetinde aktarılan şu cevapla karşılaşmıştır. 'Sen ve Rabbin gidin savaşın; biz burada oturacağız.' 📌 Yahudilerin savaşmayı reddetmeleri sonucunda Hz. Musa zamanında yaşanılan Filistin sürgününden sonra Hz. Yuşa, İsrailoğullarını Filistin topraklarına girdirmiş ve orada bir devlet tesis etmiştir. Belli bir müddetten sonra yaşanılan bir bozgun sırasında büyük bir yenilgi alınca dönemin peygamberi Hz. Samuel'e gelerek başlarına savaşmak için bir komutan atamasını istemişlerdir. Yine Bakara suresinin 246. ayetinde bu olay şu şekilde nakledilmiştir: 'Mûsâ'dan sonra İsrâiloğulları'nın ileri gelenlerini görmedin mi? Peygamberlerinden birine 'Bize bir hükümdar gönder de Allah yolunda savaşalım' dediklerinde o, 'Üzerinize savaş farz kılındığında savaşmayacağınızdan korkarım' cevabını verdi. 'Yurtlarımızdan ve çocuklarımızdan uzaklaştırıldığımız halde Allah yolunda savaşmayıp da ne yapacağız!' dediler. Üzerlerine savaş farz kılınınca da, içlerinden azı müstesna, yüz çeviriverdiler. Allah zalimleri iyi bilmektedir.' 📌 Aynı durum Hz. Muhammed (sav) zamanında da yaşanmıştır. Yahudiler, her daim savaş naraları atsalar da her ne zaman üzerlerine cihat farz olsa can korkusundan dolayı Allah'tan kendilerini geri bırakmasını dilemişlerdir. Bu durum Nisa suresinin 77. ayetinde şu şekilde aktarılmıştır: 'Rabbimiz! Bize savaşı niçin farz kıldın, bizi yakın bir süreye kadar geri bıraksan olmaz mıydı?' 📌 Yahudi inancına göre, yalnızca Yahudi doğan kimseler yeryüzünün efendileridir. Diğer ırklardan doğan insanlar ise yeryüzüne Yahudilere hizmet etme amaçlı olarak gönderilmişlerdir. Dolayısıyla onlar köle statüsündedirler. Köle bir insanın ise kendi isteği ile tasarruf etmesi mümkün değildir ve hakkının yenilmesinde de öldürülmesinde de herhangi bir beis yoktur. 📌 Yahudilere gönderilen on emirde öldürmeyeceksin, çalmayacaksın gibi emirler yer almasına rağmen Yahudiler günümüz Filistin'inde insanların haklarını ve mallarını gasp etmekte masum insanları gözlerini kırpmadan öldürmektedirler. Çünkü tıpkı yeryüzündeki diğer insanlar gibi Filistinlilerde onlara köledir ve onlara karşı uygulanan herhangi olumsuz bir tavır kendilerince helaldir. Bu sebepledir ki, Yahudilerle dost olmak ve ortak menfaatler etrafında toplanmak imkânsızdır. 📌 Yahudiler aynı zamanda kendilerinin cennete gireceğini ve ilahi lütfa nail olacaklarına inanırlar. Bu konuya Bakara suresinin 111. ayetinde şu şekilde değinilmiştir: 'Onlar, 'Yahudi veya Hristiyan olanlar hariç, hiç kimse cennete giremeyecek' dediler. Bu onların kuruntusudur. De ki: 'Eğer sözünüzde doğru iseniz kesin kanıtınızı getirin!' 📌Aynı zamanda Yahudi inancına göre, herhangi bir Yahudi dünyadayken cehenneme gitmeyi hak etmiş şeyler yapmış olsa dahi cehennemde çok az kalırlar. Yine Bakara suresinin 80. ayetinde bu söylem şu şekilde eleştirilmiştir. 'Dediler ki: Ateş, bizi yaksa bile birkaç gün yakar. De ki: Allah'tan bir söz mü aldınız? Aldınızsa Allah sözünden hiç dönmez. Yoksa Allah hakkında bilmediğiniz şeyi mi söylüyorsunuz?' 📌 Ayet-i kerimelerde aktarılmış söylemlerden anlaşıldığı üzere Yahudiler sadece dünyada değil aynı zamanda da ahirette de oldukça ayrıcalıklı bir konuma sahip olduklarından dolayı diğer ırk ve dinlere mensup olan insanlara karşı her daim büyüklenir ve kibirlenirler. Çünkü haşa, Allah-u Teala dâhil onlara her türlü konuda tolerans tanımaktadır. Yanlış bir şey yapsalar dahi ahirette cezalarını hafif tutacaktır. Bu sebeple kendilerini seçilmiş ırk görmeleri ve diğer herkesten daha üstün tutmalarından daha tabi bir şey yoktur. 📌 Yahudiler her ne kadar kendilerinin Allah dostu olduklarını düşünseler de ölmekten her daim korkmuşlardır. Çünkü başta kendileri olmak üzere her ne kadar bütün dünyayı akidelerinin doğru olduğuna ikna etmeye çalışsalar da aslında zulüm ettiklerini ve doğru yol üzerinde olmadıklarını bilmekte ve hissetmektedirler. Bu sebeple iç dünyası mutmain olmuş, genel olarak huzuru bulmuş ve ölümden korkmayan tek bir Yahudi ile karşılaşmak mümkün değildir. Bu konuya Bakara suresinin 96. ayetinde şu şekilde dikkat çekilmiştir: 'Yemin olsun ki, onları insanların yaşamaya en düşkünü olarak bulursun; müşriklerden de çok; her biri ister ki bin sene yaşasın. Oysa yaşatılması hiç kimseyi azaptan kurtaramaz. Allah onların yapmakta olduklarını eksiksiz görür.' 📌 Ayet-i kerimenin de belirtmiş olduğu üzere Yahudiler, diğer insanlara kıyasla hatta ahiret inancı taşımayan ve ölünce toprak olacağı düşüncesini taşıyan müşriklerden bile daha uzun bir yaşamı arzu ederler ve ölümden korkarlar. Bu mevzuyu günümüz Filistin'in de gözlemlemek oldukça kolaydır. Onca korunaklı giysilerine ve ağır silahlarına rağmen İsrailli askerler savunmasız çocuklardan dahi korkarlar. Kudüs sokaklarında yürüdüğünüz esnada en ufak sesle dahi irkilen ve titremeye başlayan bir asker görmeniz kuvvetle ihtimaldir. Yahudilerin yaşama tutunma içgüdüleri kimi zamanda olumlu çözümler bulmalarına imkân tanımıştır. Örneğin tarihte organ naklini ilk keşfedenler, Yahudi cerrahlardır. 📌 Yahudiler, yeryüzünün efendileri kendileri olduğuna dair inançları sebebiyle diğer insanları her daim küçümserler. Dini ve ırkı ne olursa olsun kimi zaman açıktan kimi zaman gizli olarak herkesle alay ederler. Hâlbuki tüm insanlık tarihi boyunca yapageldikleri yüz kızartıcı suçlar, fesatlıkları ve iflah olmaz nefisleriyle asıl alaya konu olan kendileridir. Yahudilerin bu özellikleri ile alakalı olarak yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'de birçok yerde örneklemelerde bulunmakta ve Yahudilerden asla dost olmayacağını delillendirircesine Müslümanları onlara karşı her daim temkinli olmak hususunda uyarmaktadır. Konu ile alakalı olarak Bakara suresinin 14-16. ayetlerinde şöyle buyurulmaktadır: ' İman edenlerle karşılaşınca 'inandık' derler, şeytanlarıyla baş başa kaldıklarında ise 'Biz sizinleyiz, biz yalnızca alay etmekteyiz' derler. Asıl onlarla alay eden ve azıp saparak dolaşmalarına izin veren Allah'tır. Doğruya karşılık sapıklığı satın alanlar işte onlardır. Bu sebeple ticaretleri kâr etmemiş ve doğru yolu da bulamamışlardır.' 📌 İnsanlarla alay etmeleri sebebiyle Yahudiler insanlık tarihi boyunca türlü müşküllere düşmüşlerdir. Örneğin Medine döneminde hicretten hemen sonra imzalanan Medine Antlaşması'na ihanet etmeleri yine Müslümanlarla alay etmeleri sebebiyledir. Medine'den çıkartılan ilk Yahudi kabilesi Kaynukaoğuları olmuştur. 📌 Kaynukaoğulları, her ne kadar yukarıdaki ayette belirtildiği üzere Müslümanların yanındayken 'Biz size inandık, sizlerle birlikteyiz' deseler de içten içe Müslümanlara kin beslemekte ve indirilen ayetlerle dalga geçmekteydiler. Bir gün Yahudi çarşısında alışveriş yapmakta olan Müslüman bir hanımın örtüsünü Kaynukaoğullarından bir grup Yahudi çekip, Müslüman hanımı zor duruma düşürmüşlerdi. Kadının feryadını duyan Müslümanlar olay yerine gelince arbede yaşanmış ve yapmış oldukları bu çirkin hareketten dolayı Kaynukaoğulları önce muhasara edilmiş sonra da tamamen Medine'den sürgün edilmişlerdi. 📌 En'am suresinin 70. ayetinde dini alaya alan kimselere nasıl bir muamelede bulunulması gerektiği şu şekilde belirtilmiştir: 'Dünya hayatının aldattığı, dinlerini bir oyuncak ve eğlence edinen kimseleri bir tarafa bırak. Yaptıkları sebebiyle hiç kimsenin bir felâket yaşamaması için Kur'an ile nasihat et. O kimse için, Allah'tan başka ne koruyucu vardır ne de şefaatçi! O, bütün varını fidye olarak verse, yine de ondan kabul edilmez. Onlar, yapıp ettikleri yüzünden felâkete sürüklenmiş kimselerdir. İnkâr ettiklerinden dolayı onlar için kaynar sudan ibaret bir içecek ve elem verici bir azap vardır.' 📌 Yahudiler tarih boyunca harici dini gelenekleri hafife almışlar, diğer dinlere mensup kişilerle alay etmişler ve düşmanlık göstermişlerdir. 📌 Hz. İsa'ya Kudüs topraklarında peygamberlik vazifesi verildiği zaman ona engel olmaya çalışmışlar ve katline teşebbüs etmişlerdi. Tabi Allahu Teâla buna müsaade etmemiş ve Hz. İsa'yı kendi katına yükselterek Yahudilerin elinden kurtarmıştı. Onlar Hz. İsa'yı öldürmeye muktedir olamasalar da kendilerinin dışında ki dini düşünce ve geleneklere ne denli tahammül gösteremediklerini bu olaya kıyasla rahatlıkla anlayabiliriz. 📌 Yahudiler her ne kadar Hristiyanlar için son derece kutsal olan Hz. İsa'nın ölümüne -gayrislami düşünce açısından- sebep olmuş olsalar da bir şekilde onlarlar uzlaşmanın bir yolunu bulmuşlar, tarih boyunca ağırlıkla Müslümanlara düşmanlık göstermişlerdir. Maide suresinin 82. ayet-i kerimesinde şöyle buyrulmaktadır: 'Kuşku yok ki iman edenlerin, insanlar içinde en amansız düşmanlarının Yahudiler ve şirk koşanlar olduğunu göreceksin. Yine, onlar arasında iman edenlere sevgi bakımından en yakın olanların da, 'Biz Hristiyanız' diyenler olduğunu göreceksin. Çünkü bunların içinde (insaflı) keşişler ve rahipler vardır ve onlar büyüklük taslamazlar.' 📌 Yahudiler Hz. İsa'ya ve getirmiş olduğu yeni dini hükümlere gösterdikleri düşmanlığı Hz. Muhammed (sav)'e karşı da göstermişlerdi. O'nun (sav) getirmiş olduğu dini tebliğ etmesi için kendi içlerine çağırmışlar ve Âlemlerin Efendisi'ni birden çok kez öldürmeye teşebbüs etmişlerdi. Aldatıcı ve küçümseyici tavırları sebebiyle Yahudiler tüm insanlık tarihi boyunca sürgün yemeye, mallarını ve yurtlarını kaybetmeye mecbur kalmışlardır. 📌 Medine döneminde Yahudiler, Hz. Muhammed (sav) ve beraberindeki Müslümanların kuvvetini hissedince sanki onlara karşı değillermiş gibi davranırken, kendi başlarına kaldıkları zaman Müslümanlara karşı olan kin ve nefreti onlarla ve dini hükümleriyle dalga geçerek dile getirmekteydiler. 📌 Yahudiler Müslümanlara karşı bu denli nefret beslemekteyken Müslümanlar onlara karşı iyi duygular taşıyorlardı. Kur'an-ı Kerim'de onların bu tasarrufuna birden çok ayette dikkat çekilmiş ve Hz. Muhammed (sav) ve Müslümanlar Yahudilere karşı uyarılmışlardır. Konu ile alakalı olarak Ali İmran suresinin 119. ayetinde şöyle buyurulmuştur: 'Size gelince, bakın siz onları seviyorsunuz, ama onlar sizi sevmiyorlar. Siz kitabın tamamına inanıyorsunuz; onlar sizinle karşılaştıkları zaman 'inandık' diyorlar; yalnız kaldıklarında ise size karşı öfkelerinden parmaklarını ısırıyorlar. De ki: 'Öfkenizden çatlayın!' Şüphesiz Allah kalplerde olanı bilmektedir.' Tevbe suresinin 65. ayetinde ise Yahudilerin Müslümanların kutsallarıyla ne şekilde dalga geçtikleri şu şekilde haber verilmektedir: 'Onlara soracak olsan mutlaka, 'Biz lafa dalıyor eğleniyorduk, hepsi bu!' derler. De ki: 'Siz Allah ile O'nun âyetleriyle ve peygamberiyle mi eğleniyordunuz?' Yahudiler yalnızca manevi kutsallarla değil aynı zamanda İslami ibadetlerle de dalga geçmekteydiler. Konu ile alakalı olarak Maide suresinin 58. ayetinde şöyle buyurulmaktadır: 'Namaza çağırdığınız zaman onu alay ve eğlence konusu yaparlar. Bu, onların aklını kullanmaz bir topluluk olmalarındandır.' Yahudiler her ne kadar Müslümanlara karşı tahammülsüz olsalar da aslında kendi içlerinde de birbirlerine karşı oldukça kopukturlar. Haşr suresinin 14. ayetinde bu konu hakkında şöyle buyurulmuştur: 'Onların topu birden sizinle, ancak müstahkem yerlerde ve siperler ardında olduklarında savaşırlar. Kendi aralarındaki gerginlik ve çatışma şiddetlidir: Sen onları birlik içinde sanırsın, oysa kalpleri dağınıktır. Çünkü onlar aklını iyi kullanamayan kimselerdir.' FİKRİYAT SÜMEYYE ALI JABER