Orta Asya'nın kadim şehri: Merv

◾ Günümüzde Türkmenistan'ın güney kısmında bulunan Merv, Selçukluların başkenti olması hasebiyle eşsiz yapılarla donatıldı. Şehir, tarihimizin önemli kültür merkezlerinden biri oldu. ◾ Bünyesinde cami, türbe, kervansaray, kale, hastane gibi kurucu yapılar barındıran Merv, İslam medeniyetinin gölgesinde açan nadide bir güldü. Selçuklu şehrinin özellikleri ◾ Selçuklulardan evvel de Merv, tarımsal faaliyetlerin yapıldığı, bereketli arazilerin ortasında ve stratejik açıdan çok kıymetli bir noktada bulunuyordu. ◾ Şehrin tarihi Alp er Tunga'dan İskender'e Emeviler'den Harzemşahlara dek uzanıyordu. Maveraünnehir'in bu kadim şehri bugün Bayramalı şehri sınırları içerisinde bulunuyor. ◾ Öyle ki Sasaniler'in son kralı III. Yezdicerd, İslam orduları tarafından mağlup edildiğinde Merv şehrine geçti. Burada hazır bir garnizon bulunmaktaydı. Sasaniler kimdir? 226 - 651 yılları arasında yaşayan Sasani İmparatorluğu, geniş bir coğrafyada hüküm süren bir Pers hanedanıydı. ◾ Merv, İslam ordularının akınları karşısında daha fazla dayanamadı ve küfrün karanlığından imanın berrak, beyaz ve temizleyici nuruna gark oldu. Medeniyetin kökleri: Şehirler ◾ Hz. Osman'ın (RA) Basra valisi Abdullah b. Amir tarafından fethedilen Merv, Horasan bölgesinin başşehri olarak uzun yıllar boyunca Müslümanlara hizmet etti. Abdullah b. Amir kimdir? 626 – 679 yılları arasında yaşayan Abdullah b. Amir, Hz. Osman (RA) ve Muaviye dönemlerinde Basra valiliği yapar. ◾ İlk dönemlerden itibaren zaman zaman karışıklıklar ve kaosa sahne olan Merv, her türlü olumsuzluğa rağmen daima bir islam beldesi olarak Horasan'ın merkezi oldu. ◾ Şehrin ilk camileri ise Benî Mahân Camii ve Mescid-i Atîk. Abbasilerin tarih sahnesine çıkarak ele geçirdikleri ilk şehir olan Merv, Abbasiler için önemli bir merkezdi. İslâm sanatında değişim rüzgârı: Abbasiler ◾ Merv'in mamur bir şehir olarak tarih sahnesine çıkışı ise Abbasi halifesi Me'mun dönemine rastladı. Başşehir olarak Merv'i seçen Me'mun, şehri Maveraünnehir'e açılan bir kapı olarak kullandı. ◾ Böylece şehir o istikamet yönünde büyüme gösterdi. Belli bir müddet sonra Me'mun'un Bağdat'a dönmesi üzerine şehir uzun yıllar boyunca Tahirî Hanedanlığı tarafından yönetildi. ◾ Dandanakan Savaşı'nın ardından yükselişe geçen Selçuklular Merv'i eski, şatafatlı günlerine götürdüler. Doğu Horasan'ın hakimi Çağrı Bey bölgeyi Merv'den yönetti. Dandanakan Savaşı nedir? 23 Mayıs 1040'da gerçekleşen muharebe sonucunda Gazneliler yıkılma sürecine Selçuklular ise yükselme devrine girdiler. ◾ 1063 yılında Melik Muhammed Alparslan'ın Selçuklu Sultanı olması ile beraber Merv, şehzadeler şehri oldu. Merv'in surlarını Sultan Melikşah yeniledi, Sultan Muhammed Tapar döneminde ise Melik Sencer burada kaldı. Selçuklu tarihi hakkında bilinmesi gereken terimler ◾ Melik Sencer'in Selçuklu tahtını ele geçirmesi ile beraber Merv, Büyük Selçukluların başşehri oldu. Bu uzun dönemde büyük uğraşlarla Merv adeta tekrar kurulmuş oldu. ◾ Sultan Sencer'in emriyle şehre eklemeler yapılarak büyütüldü. Ayrıca yeni surlar ile beraber Merv farklı bir kimliğe ve görünüşe bürünmüş oldu. ◾ Sencer'in iktidarında tarihinin en parlak dönemini yaşayan Merv'de açılan medreseler ve kütüphaneler şehrin kısa sürede ilmi bir merkez olmasına zemin hazırladı. ◾ Harizmliler ve Oğuzlar tarafından yağmalanan şehir, zamanla eski ihtişamını kaybetti. Asıl felaket ise doğudan batıya doğru amansız bir akın olan Moğol istilasıydı. Medeniyet tarihimize dair 20 ilginç bilgi ◾ Şehir, Cengiz Han'ın oğlu Tuluy tarafından yağmalandı. Bu süreçte Merv halkı katledildi. Merv, Şahruh tarafından tekrar eski günlerine döndürülmeye çalışıldıysa da olmadı. ◾ Safeviler döneminde de doğudan gelen akınlara maruz kalan şehir, yerleşim merkezi hüviyetinden çıktı. 1884 yılında Rusların ele geçirdiği şehir günümüzde Türkmenistan'a bağlı. ◾ Abbasilerin ortaya çıktığı, Selçuklulara başkentlik yapan Merv, İslami ilimlerin tahsili noktasında da önemli bir noktaydı. Şehirde farklı asırlarda ilmi faaliyetler öne çıktı. ◾ Şehirdeki ilk İslami eğitim faaliyetlerini tabiin neslinin önemli isimlerinden olan kadı Yahya b. Ya'mer'in başlattı. Bu eğitimler Merv'i zamanla bir ilmi merkez haline çevirdi. Tabiin ne demek? Müslüman olarak sahabe gören ve bu hal üzere vefat eden tabakayı ifade etmek için kullanılan tabirdir. Yahya b. Ya'mer kimdir? Tam adı Ebu Süleyman Yahya b. Ya'mer el-Advani olan tabii aynı zamanda meşhur Merv kadısıdır. Yahya b. Ya'mer Kur'an-ı Kerim harflerini noktalayan alim olarak tanınır. İlim için kilometreleri yaya yürüyen Müslüman âlimler ◾ Büyük alim Ahmed b. Hanbel de aslen Mervliydi. Bu husus Merv şehrinin ilmi tedrisata verdiği önemi gösterir. Ayrıca şehir kıraat ve tefsir ilimlerinde parmakla gösterilmişti. ◾ Zira büyük kıraat ve tefsir alimi Dahhak b. Müzahim Merv'de ders vermişti. Bu da şehirde tefsir ve kıraat ekolünün oluşmasını ve çevresini etkilemesini sağladı. Dahhak b. Müzahim kimdir? Kufe, Rey, Horasan, Merv ve Belh gibi şehirlerde yaşayan Dahhak b. Müzahim, 723 senesinde vefat etti. Kıraat ve tefsir alanlarında nemli bir alimdir. ◾ Ahmed b. Ali el-Mervezî ◾ Muhammed b. Nasr el-Mervezî ◾ Ebû İshak el-Mervezî ◾ Ebû Hâmid el-Mervezî ◾ Ebû Tâlib el-Mervezî ◾ Habeş el-Hâsib el-Mervezî ◾ Ali b. Hucr el-Mervezî ◾ Ahmed b. Hammâd el-Mervezî ◾ Şerîfüddin Muhammed b. Mes'ûd el-Mervezî ◾ Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem'anî el-Mervezî Ayet ve hadislerin ışığında 'İlmin fazileti' ◾ Bünyesindeki ilim ve zühd ehli ile bilinen Merv, bu özellikleri ile ilk tasavvufi hareketlerinin filizlenmesinde önemli bir yer tuttu. Şehirdeki türbeler bunun kanıtı... ◾ Abbasiler ve Selçuklular döneminde stratejik, ilmi ve yönetim merkezi olarak öne çıkan Merv, Moğol akınlarıyla büyük bir tahribata uğradı ve halkını kaybetti. Ayrıca şehirde yaşanan kıtlık Merv'i eski günlerinden uzaklaştırdı. ◾ Zamanla yaşamın son bulduğu Merv, İslam medeniyetinin şehir formunda hayat bulduğu en güzel temsillerinden biriydi. Merv şimdi bir rüyadır bize maziyi hatırlatan...