Anadolu medeniyetinin asırlık kültür hazineleri

UNESCO'nun Dünya Kültür Miras Listesi'nde yer alan ve tanıtımı 'Görmeden Ölmeyin' sloganıyla yapılan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Mengücekoğullarının yönetimi altında olduğu dönemde Ahmet Şah ve eşi Turan Melek tarafından camii ile birlikte 1228-1229 yıllarında yaptırılmıştır. İslam mimarisinin bu başyapıtı iki kubbeli türbeye sahip bir cami ve ona bitişik bir hastaneden oluşur. Yapılar, mimari özelliklerinin yanı sıra, sergilediği zengin Anadolu geleneksel taş işçiliği örnekleriyle UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer alır. Türkiye'de gidilmesi gereken 5 kültür rotası dosyamıza buradan ulaşabilirsiniz. Anadolu beyliklerinden Mengücekoğulları döneminde yapılan eşsiz yapı, inanç ve tarih turizmi açısından önemli bir eser olarak gösteriliyor. Özgün mimarisi, estetik, kültürel ve evrensel değeriyle 13'üncü yüzyılda kadın erkek eşitliğini de simgeleyen bir anıt olarak nitelendirilen Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Avrupalı bilim adamlarınca 'Anadolu'nun Elhamrası' olarak görülüyor. Yerli ve yabancı turistlerin uğrak mekanı, Anadolu erken dönem mimarisinin en seçkin örneklerinden Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, taş bezemeleri, 3 boyutlu geometrik stilleri, mimari özellikleri ve manevi havasıyla eşsiz bir eser. Caminin batı kapısında ikindi namazı vaktinde ortaya çıkan 'Namaz kılan insan silueti' ise görenleri hayran bırakıyor. Turistler, bu silueti görebilmek için ziyaret saatlerini ikindi namazı vaktine denk getiriyor. Divriği Ulu Camii bin 280 metrekarelik, caminin bitişiğinde Behram Şah'ın kızı Melike Turan Melek'in de aynı yıl yaptırdığı darüşşifa da 768 metrekarelik alana sahip. Camiye bitişik olan bu bölüm içerideki kanal ve havuzdan gelen su sesi ve akustiğiyle çalınan ney ile akıl ve sinir hastalarının tedavilerinde kullanıldı, daha sonra medrese olarak da hizmet verdi. Camiyi yaptıranların aileleri ve mimarların kabirleri burada yer alır. Camiye bitişik olarak inşa edilen İki katlı, avlulu ve eyvanlı bir yapı olan Darüşşifa, hastaların su sesi ile sağlıklarına kavuştuğu bir hastane olarak benzersiz özelliklere sahip. Camiyle yaşıt olan bu minber en uzun ömürlü ağaç olan abanoz ağacından yapılmış ve hala orijinalliğini koruyor. Yapımı 12-13 yıl süren bu minberi yapan usta parçaların birleşiminde sadece tahta çivi kullandı. Yalnızca mukavemeti arttırmak istediği yerlerde demir çivi kullanmış, bu çivilerin de başlarını gizledi. Batı kapısında, bu kapının mimari özelliklerine bağlı olarak mayıs ile eylül ayları arasında, ikindi namazından 45 dk önce insan silueti belirir. Bu siluet önce Kur'an okuyan bir insan, namaz vakti yaklaşınca ise ellerini bağlayarak kıyamda duran insan şeklini alır. Camiyi farklı ve özgün kılan bir diğer özellik de, uzaktan bakıldığında simetrik olduğu düşünülen, fakat özünde asimetrik olan bezemelerde yer alan on binlerce motifin hiç birinin bir daha kendini tekrar etmemesi; kâinattaki farklı varlıkların muhteşem bir ahenk ve denge içerisinde olduklarını taşa nakşedilerek gözler önüne serilir. Yapının tüm taç kapılarındaki üç boyutlu, asimetrik, bitkisel ve geometrik figürler özgün bir betimleme anlayışıyla heykele yakın yüksek kabartma tekniğinde coşkun bir biçimde işlendi. Taşın adeta bir dantel gibi işlendiği Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası'ndaki bu barok mimari üslubun Türk ve İslam Sanatı'nda bir başka benzeri yoktur. Her yıl ağırladığı yerli ve yabancı misafirlerine adeta tarih yolculuğu yaşatan Karabük'ün Safranbolu ilçesi, 'en iyi korunan 20 kent' arasında tarihi mirası yaşatmasının yanı sıra Türkiye'de kent ölçeğinde UNESCO Dünya Mirası Listesi'ndeki tek yer olma özelliğiyle de kültür dünyasındaki temsiliyetini sürdürüyor. Türk belgesel sinemacılığının ustası olarak gösterilen ve 2004 yılında vefat eden Suha Arın tarafından 1976'da çekilen, 14. Antalya Film Festivali En İyi Kısa Metrajlı Film dalında Altın Portakal Ödülü alan 'Safranbolu'da Zaman' belgeseliyle bir anda gündeme gelen ilçe, aradan geçen zaman içinde kültürel değerlerini korumadaki başarısıyla da 17 Aralık 1994'te UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi. Türkiye'den UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi'nde yer alan alanlar içinde 'Safranbolu Şehri' adıyla bulunan ilçe, kent ölçeğinde bu listedeki tek alan. 'Dünya Mirası' unvanının eklenmesinin ardından yaşanan turizmdeki artış ile adeta kimlik değiştiren ilçede, Türk kent kültürünün en önemli yapı taşları olan ve zamanla terk edilen tarihi konaklar ve anıtsal eserler restore edilerek topluma kazandırıldı. 18, 19 ve 20. yüzyıl başlarında yapılan kültürel zenginliklerini korumadaki başarısıyla da 'en iyi korunan ilk 20 kent' arasına giren Safranbolu'yu her yıl yaklaşık 1 milyon yerli ve yabancı turist ziyaret ediyor. 'Açık hava müzesi', 'kendini koruyan kent' ve 'korumanın başkenti' gibi unvanlarla anılan ilçe, adını bölgede yetişen safran çiçeğinden alıyor. İlçe, Osmanlı Sarayı ile yakın ilişkilerin kurulmasını sağlayan Kazasker Cinci Hoca, Sadrazam İzzet Mehmet Paşa, Kaptan-ı Derya Salih Paşa, Köprülü Mehmet Paşa gibi isimlerin kültürel katkılarından yüzyıllar sonra bile istifade ediyor. Önemli isimler sayesinde kente kazandırılan Cinci Hanı ve Hamamı, Köprülü Mehmet Paşa, İzzet Mehmet Paşa, Dağdelen, Hidayetullah ve Kaçak (Lütfiye) camileri, İncekaya Su Kemeri, Eski Hükümet Konağı ve Saat Kulesi, tarihi çeşmeler ile arastalar (loncalar) ziyaretçilerin ilgi odağında yer alıyor. Kaybolmak üzere olan el sanatlarının da canlılık kazandığı ilçeyi, yılda yaklaşık 1 milyon yerli ve yabancı turist ziyaret ediyor. 'Zamanda yolculuk' sloganıyla yürütülen çalışmalar neticesinde dünyanın 70 ülkesinden turist çeken ilçe, özellikle Tayvan, Japonya ve Kore gibi Uzak Doğu ülkelerinden gelen misafirleri ağırlıyor. İlçedeki tarihi eserlerin yanında İncekaya Kanyonu üzerine yapılan ve yerden 80 metre yüksekliğindeki cam terasın manzarası, Türkiye'nin 4. büyük mağarası olan ve 500 metresi gezilebilen Mencilis Mağarası da ilgi gören doğal güzellikler arasında yer alıyor. 'Osmanlı'nın nuru' olarak adlandırılan Nuruosmaniye Külliyesi, klasik Osmanlı formu ile Batı'nın barok mimari ve süsleme detaylarının en iyi şekilde sentezlendiği ilk ve tek mimari yapı olarak yıllara meydan okuyor. 18. yüzyılda Osmanlı Cihan Devleti'nin Batı ile artan diplomatik, kültürel ve ticari ilişkilerinin bir yansıması olarak, Osmanlı payitahtında Avrupa mimarisinin etkisinin görülmeye başladığı dönemde inşa edilen külliye, mekana hakim ana kubbesi, hünkar mahfili, münhani (eğrisel) kemerleri ile Osmanlı'da inşa edilmiş ilk barok mimari olma özelliğini taşıyor. Çevresi küçük kubbelerle çevrilmiş 'U' şeklindeki avlusuyla farklı bir hava yakalanan Nuruosmaniye Külliyesi'nde kullanılan barok ve rokoko bezemeler, Osmanlı ustalarının elinde farklılaşarak, eşsiz sanat süslemelerine dönüştü. Sultan 1. Mahmud tarafından 1748 yılında yaptırılan Nuruosmaniye Camisi'nin inşasıyla başlayan külliyenin yapımı, 1. Mahmud'un erken vefatı dolayısıyla kardeşi 3. Osman zamanında, sadrazam Mehmet Said Paşa'nın gayretiyle mimar Simeon Kalfa ve Mustafa Ağa yönetiminde 1755 yılında tamamlandı. İstanbul'un önemli ticaret merkezlerinden Kapalıçarşı'nın Nuruosmaniye çıkışında ve İstanbul'un yedi tepesinden ikincisinde yer alan, cami, hünkar kasrı, çeşme, kütüphane, iki sebil, medrese, türbe, aşevi ve dükkanlardan oluşan külliye, klasik dönem Selatin külliyelerinden farklılaşıyor. 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınan külliye, 2010-2017 yılları arasında İstanbul Vakıflar 1.Bölge Müdürlüğü tarafından kapsamlı bir restorasyondan geçirildi. Külliyenin restorasyonu sırasında 2013 yılında Nuruosmaniye Camisi'nin altından 420 kamyon balçık çıkarılarak, 8,5 metre derine inilmesiyle tarihi caminin altında, varlığı bilinen ama yıllarca atık ve çöplerle dolmuş ve gözden kaybolmuş 825 metrekare kullanım alanlı, 2 bin 42 metrekare büyüklüğünde bir mahzene ulaşıldı. 8 yapıdan oluşan külliyenin içinde yer alan Nuruosmaniye Camisi'nde alışılmış Osmanlı mimarisindeki Türk motifleri kullanılmazken, sivri kemer yerine yuvarlak bir form kullanılarak, yan duvar revakları dantel gibi şekillendirildi. Renkli vitray pencereler ve mihrap duvarında yarım daire şekli ve kiliselere benzeyen mihrap çıkıntısı ile taş işçiliğindeki Barok oylumlarla büyük bir devrim yapıldı. Ana mekanı dört büyük kemerin taşıdığı 25 metre 50 santim çapındaki tek kubbeyle örtülen Nuruosmaniye Camisi'nin, U biçimindeki son cemaat yeri, beş kubbeli. Ana kubbenin eteğinde bulunan 174 pencere ile aydınlatıldığı için 'Nuruosmaniye' adı verilen caminin kubbesinde de 'Allah göklerin ve yerin nurudur' ayeti yazıyor. 'S' ve 'C' biçiminde münhani (eğrisel) kemerlerin kullanıldığı caminin duvarlarını çevreleyen içbükey kornişlerde de (kuşak yazısı) Fetih Suresi bulunuyor. Kuşak yazısının arkasında, caminin içini dolaşan yürüme yolu da bulunuyor. Büyük kemerin altında, yarım kubbeli bir mekan içinde bulunan dışarıya çıkıntılı mihrabı, Babil'in Asma Bahçelerini andırıyor. Caminin mihrabı, minberi ve sol duvara yaslanmış hünkar mahfilinin yanındaki vaaz kürsüsü mermerden oluşuyor. Osmanlı mimarisinde taş külahların ilk kez kullanıldığı cami, kendisine bitişik kesme taşla örülmüş yivli gövdeli, ikişer şerefeli, iki minareye sahip. Caminin minaresinin külahları kurşun kaplı iken 19. yüzyıl sonlarında taş külahlar yapıldı. Ali bin Murad, Katipzade Mehmed Refi, Hoca Mehmed Rasim Efendi, Seyyid Abdülhalim, Mumcuzade Mehmed bin Ahmed, Yahya Fahreddin gibi devrin en iyi hattatları tarafından yazılmış kitabelerin bulunduğu yapının iç süslemeleri de bu ustalarca işlendi. Nuruosmaniye Camisi'nin doğu tarafında yan cepheleri pencereli, Hünkar Kasrı'na çıkışı sağlayan büyük bir rampa bulunuyor. Yuvarlak kemerli kapıdan sonra başlayan rampalı üst yol, sola dönüp camiye bağlanarak hünkar mahfiline ulaşıyor. Önünde 3 kemerli bir revak bulunan, kubbeli ve dörtgen bir bina olarak dış yüzey işlemeleri İtalyan Baroku'nu yansıtan türbede ise Sultan III. Osman'ın annesi Şehsuvar Valide Sultan'ın sandukası yer alıyor. Antalya'da 'kartal yuvası'nı andıran konumu nedeniyle şimdiye kadar kazı çalışması yapılamayan Termessos Antik Kenti, Büyük İskender'in fethedemediği şehir olarak tarihe adını yazdırdı. Termessos Antik Kenti, nekropol alanları, tarihi kamu yapıları, endemik bitkileri ve yaban hayatıyla ziyaretçilere başka bir dünyanın kapısını açıyor. Büyük İskender'in doğu seferinde surlarını aşamadığı tek şehir olarak bilinen Termessos Antik Kenti, dev sütunları, lahitleri ve tiyatrosu, 'kartal yuvası'nı andıran konumu, doğayla iç içe oluşu dolayısıyla ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. Döşemealtı ilçesi sınırlarındaki Güllük Dağı zirvesindeki konumu nedeniyle şimdiye kadar kazı çalışması yapılamayan Türkiye'nin en bakir antik kentleri arasında yer alan Termessos'ta ziyaretçiler günün her saatinde geyik ve yaban keçisi görebiliyor. Endemik bitkileriyle de dikkati çeken ve UNESCO'nun geçici kültür mirası listesinde yer alan kent, tarih, doğa ve fotoğraf meraklılarının ilgisini çekiyor. Şehrin kalıntıları, Antalya-Korkuteli karayolu üzerindeki Yenicekahve yakınında bulunan Hellenistik Devir suru ile başlar ve Güllük Dağının zirvesine kadar devam eder. Otoparktan sonra şehre tırmanan patika takip edildiğinde, sağ yanda İmparator Hadrian devrinde yapılmış ion düzenindeki tapınağın basamak ve anıtsal girişine rastlanır. Aşağı şehir surları ve su kaynağının bulunduğu alandan güneye doğru tırmanmaya devam edilirse, solda yer yer birinci katı ayakta kalmış Gymnasium'a ulaşılır. Birçok oda ve salondan oluşan yapının güneybatısında, arkalarında dükkânlar bulunan sütunlu cadde yer alır. Hemen yakınında kanalizasyon şebekesinin mükemmelliğini gösteren kanallar hala görülebilir. Agoranın doğusunda, yamaca yaslanmış olan ve Antalya Körfezi'ni görebilen konumdaki tiyatro yer alır. Tiyatronun yaklaşık 100 m. güneybatısında çatı yüksekliğine kadar ayakta duran meclis binası bulunmaktadır. Agoranın doğusundaki düzlükte ise birbirine geçişli 5 adet sarnıç, derinlik ve genişlik açısından benzersizdir. Şehrin güneybatısında, 'Kurucunun Evi' olarak adlandırılan Roma tipinde fevkalade güzel bir villanın kalıntıları yer almaktadır. Cephe duvarı Dor düzeninde olan ve 6 m. yüksekliğe erişen yapı, kapısının sol tarafındaki kitabeden dolayı 'Kurucunun Evi' adını almıştır. Termessos, çok sayıda tapınağa ve çok geniş mezarlık alanlarına sahiptir. Mezarlarının çeşitliliği ve bezemeleri oldukça zengindir. Bunlardan Büyük İskender döneminin önemli komutanlarından Alcetas'ın mezarı ve diğerleri şehir tarihine ışık tutmaları açısından da önemlidir. Anıtsal mezarların yanında çok sayıda savaşçılıklarını betimleyen kalkan motifli lahit, mezarlık alanında oldukça geniş bir yer kaplar. Antalya Müzesi'nde Termessos'a ait en ilginç eser 'Lahitler Salonu'nda sergilenen 'Köpek Lahdi'dir. Stefanos adlı köpeğe sahibesi tarafından yazılmış şiirsel kitabe benzersiz olmasıyla ayrı bir önem taşır.

Anadolu medeniyetinin asırlık kültür hazineleri

Kâinatın taşlara nakşedilmiş hali: Divriği Ulu Camii