Andersen Masalları'nın meşhur yazarının gözünden İstanbul

Hans Christian Andersen, 1805'te Danimarka'nın Odense kentinde doğdu. Yoksul bir mahallede dünyada geldi ve dönemin katı sınıf yapısını aşmak için zorlu bir savaş verdi. 1828' de Kopenhag Üniversitesi'ne girdikten sonra, ertesi yıl ilk önemli yapıtı sayılan 'Holmen Kanalından Amager Adasının Doğu Ucuna Bir Yürüyüş' yayınlandı. Bu düşsel masal kısa zamanda başarıya ulaştı. Oyunlar ve romanlar da yazan Andersen, genellikle halk efsanelerine dayanan Masallar'ıyla ünlendi. Kendine özgü masal anlatma yöntemiyle bu türe gerçek bir yenilik getirdi. Çağının edebiyat geleneğini kırarak, gündelik dilin deyimlerini ve kalıplarını kullandı. Masalları dünya edebiyat tarihinde başka dillere en çok çevrilen yapıtlar arasına girdi. Bir mektubunda 'Geziye çıkmak, yaşamaktır' diyen şair, masalcı, Hans Christian Andersen, seyahat tutkusunun planlarına İstanbul'u dâhil etmiş bir romantiktir. Andersen Masalları'yla tanınsa da zaman zaman okuduğu seyahatnamelerle tutkusunu taze tutan bir maceraperesttir o. Önceleri kendi ülkesinde küçük çaplı geziler yapar. Sonra Fransa, İtalya, İsviçre ve Almanya'ya kadar uzanır. Çocukken kendisine anlatılan masallar en büyük esin kaynağı olsa da, onun yazdığı masal ve hikâyelerde gerçekçilik ağır basmaktadır. Günlük yaşama dair yaptığı gözlemler, yaşanmış olaylara yaptığı göndermeler, gerek mekân gerekse karakter seçimi ile gerçekçiliği hiç elden bırakmamış ve bunu kuğuya dönüşen prens ve prensesler, canlanan oyuncaklar gibi fantastik ögelerle mükemmel bir şekilde harmanlamıştır. Bir süre sonra seyahat etmek, onun için bir yaşam zorunluluğu haline gelir. Meslektaşları gençliklerinde dış ülkelere yaptıkları yolculukların anılarıyla yaşarken, o daima çıkacağı seyahatlere mali kaynak sağlama derdindedir. Kendisine bağlayan şair aylığı ve kitaplarında elde ettiği gelirini hemen seyahate çıkmak için kullanır. 1840 yılının bahar aylarında Viyana'dan kalkan bir gemiyle Karadeniz üzerinden İstanbul'a gelmek ister; ancak Kral VI. Frederik'in ölümü yüzünden bu geziyi erteleyip güzergâhını da iptal eder. Sonbaharda Kopenhag, Almanya ve Kuzey İtalya üzerinden Napoli'ye varır. Oradan da sırasıyla Malta, Sira, Pire, ve Atina'ya geçer. Ekonomik sıkıntı yüzünden İstanbul'a geçmekte tereddüt eder. Fakat seyahatinin dönüş güzergâhını Karadeniz ve Tuna üzerinden geçirmeye karar verince bu engeli de aşmış olur. Seyahatnamesine 'Bir Şairin Çarşısı' ismini koyan gezgin masalcı, kitabının ikinci cildindeki 'Orient-Doğu' bölümünde kısa bir süreliğine kaldığı İstanbul'u anlatır. 'Dört Mayıs, peygamberin doğum günü; kutlamaların en güzel bölümü bir gece öncesinden başladı. O gece mehtap vardı, gün batımından sonra sokağa çıkmak isteyen herkesin, elinde bir fener taşımadığı takdirde Osmanlı polis yasaları uyarınca tutuklanacağını bildiğimden ve ne yasaları, ne de mehtabı değiştirecek halim olmadığından pek de hoşuma gitmeyen bu durumu kabullenmiş bulundum. Peygamberin onuruna yapılacak donanma alayını görmek üzere Aderhas isimli genç bir Rusla birlikte, yanımıza refakatçi almadan, elimizde irice bir kağıt fenerle yollara düştük. Pera'nın daracık aka sokaklarında dolaşırken karşılaştığımız görkemli, müthiş ve harikulade manzara, Kuzey'de ancak rüyalarda görülür. Önünde durmakta olduğumuz binalardan, aşağılara deniz kıyısına kadar bir kabristan ya da başka bir deyişle koynunda kömür karası geceyi dinlendiren, ulu ve sık ağaçlı bir servi ormanı uzanıyordu. Ulu ağaçların altında, insan adımları ve at nallarıyla çiğnenmiş dar bir patika, kâh mezar taşlarının arasından, kâh devrilmiş taşların ardından geçerek engebeli arazide yokuş aşağı kıvrılmaktaydı. Bu karanlık fonda, yer yer kırmızı yahut mavi bir fener belirip kayboluyordu. Kabristanın içinde bulunan birkaç yalnız evin ışığı pencerelerden ve balkonlardan bize yansıyordu. Gemilerle dolu koyu mavi körfez, Şam çeliğinden bir kılıç gibi servilerin üzerinde ışıldıyordu. Körfezdeki en büyük iki gemi, fenerlerle donatılmıştı. Lumbarların etrafı, küpeşte demirleri ve geminin ana direği şıkır şıkır aydınlanmış fenerler, asılı oldukları yelken halatlarını ışıltılı bir ağa dönüştürmüştü. Körfezin hemen yanı başında şerefeleri kandillerle donatılmış sayısız minareleriyle İstanbul uzanıyordu; henüz batan güneşin kızıllığı kaybolmamıştı. Hava öylesine berrak ve açıktı ki, Asya'nın başı sonsuza dek karlarla kaplı dağı Olimpos, gümüş renkli bir bulut gibi bu harikulade kentin gerisinde kendisini gösteriyordu. Mehtap, kandillerin ışığını soldurmuyor, tam tersine dev ateş çiçekleri açmış, beyaz dallar gibi görünen, en küçüğü tek bir hale, en büyüğü üst üste üç haleyle çevrili minarelerin siluetlerini biraz daha belirginleştiriyordu. Bulunduğumuz yerde kimsecikler yoktu, bu ışıklıkta serviler arasında gezinirken bir bülbülün şakımasını, kumruların ötüşünü işittik. Kırmızıya boyanmış, küçük, ahşap bir nöbetçi kulübesinin yanından geçtik. Mezar taşlarının arasında yakılmış ateşin etrafına Avrupai üniformalar giymiş askerler uzanmıştı. Giysilerinin tersine yüzleri ve tenleri bu askerin İsmail'in sülalesinden çöl çocukları olduklarını belli ediyordu. Ağızlarından uzun tütün çubuklarıyla uzanmış, Muhammed'in doğumuna dair anlatılan öyküleri dinliyorlardı. Pera'daki kulenin altından geçip dönen dervişlerin tekkesine giderken karşımıza daha da geniş bir panaroma çıktı. Marmara Denizi ve Asya'nın dağları ay ışığında parlıyor, bu ikisi arasında şerefelerinde İstanbul'dakiler gibi kandiller yakılmış Üsküdar minareleri yükseliyordu. İstanbul tarafında en belirgin olarak göze çarpan, her biri ikişer ya da üçer kadar haleyle çevrilmiş bulunan dört minareli Ayasofya Camii ve altı minareli Sultan Ahmed Camii idi. Bu camiler Boğaziçi'ne doğru uzanan, yıldızsız bir gökyüzü kadar karanlık saray bahçesinin sınırlarını çiziyor gibiydiler. Deniz kıyısındaki Harem binalarına tek bir ışık bile yanmamakla birlikte, Altın Boynuz'un bitip karanın başladığı yere kızıl yalazlarını sulara yansıtan alevden bir kılıç dikilmişti. Kırmızı, mavi ya da yeşil kağıt fenerlerle donatılmış sayısız kayık iki kıta arasında ateş böcekleri gibi gidip eliyorlardı. Bütün büyük savaş gemileri fenerlerle ışıklandırılmıştı gemilerin yelken halatlarının ve direklerinin tüm hatları alevlerle çizilmişine belirgindi. Üsküdar ve İstanbul, üzerinde yer yer parlak noktalar bulunan ışıltılı bir suyla birbirine bağlanmış gibiydi. Masallar diyarı, hayaller kentiydi burası. Büyülü bir ılık her tarafı kaplamıştı gece tüm sırlarıyla yalnızca iki yere hâkimdi; Asya yakasında Üsküdar sırtlarındaki kabristan ve Avrupa yakasında saray bahçesi. Bu iki yerde de gece ve rüyalar vardı.' Andersen, hiciv, ironi ve mizah ile bezenen, kimi zaman bir romanı andıran, kimi zaman ise masalın içinde masal anlatan bu eserler hikâyeciliğe evrensel bir biçim kazandırmış ve edebiyatla iç içe geçirdiği bu türü zenginleştirmiştir. Kullandığı basit dil, yalın anlatım, doğrudan hitap tarzı, kısa ve özlü cümleler ile okurla samimi bir ilişki yakalayan Andersen tüm dikkatleri üzerine çekmiş ve kalıcı bir başarı elde etmiştir. Hans Christian Andersen'in eserlerine ulaşmak için tıklayınız.

Andersen Masalları'nın meşhur yazarının gözünden İstanbul

HANS CHRISTIAN ANDERSEN KİMDİR?