Bir dünya tarihi niteliği taşıyan eser: Mukaddime

Kuzey Afrika'da 14'üncü yüzyılda dünyaya gelen İbn Haldun, ilk defa kendisinin temellendirdiği 'umran ilmi' ve bu ilmin temel kitabı olarak yazdığı el-İber'in girişi olarak düşündüğü şaheseri Mukaddime ile modern dönemlerde gelişecek birçok disiplinin ilk örneğini ortaya çıkardı. İbn Haldun'un bir dünya tarihi niteliği taşıyan bu eseri, önsöz ve giriş mahiyetinde kaleme aldığı ve 'Mukaddime' adını verdiği bölümle üç kitaptan oluşan yedi ciltten meydana gelir. İbn Haldun, girişte tarih ilminin önemine, tarih yazımında takip edilen usullerin araştırılmasına, tarihçilerin düştükleri hatalara, sahip oldukları asılsız kanaatlere ve bunların sebeplerine temas etmiş, tarih ilminin kapsamlı bir tarifini yaparak kendi tarih anlayışını ortaya koymuştur. İBN HALDUN'A GÖRE BESLENME İBADETİ NASIL ETKİLİYOR? 🍽 'Beşerî umran ilmi' adını verdiği yeni ve özgün bir ilim dalı kurduğunu, kendisinden önce bu alanda hiç kimsenin araştırma yapmadığını ve bu ilmi kurarken kimseden faydalanmadığını belirten İbn Haldun, güttüğü amaç ve buna ulaşmak için izlediği yöntem hakkında da sağlıklı bilgiler verir. Bu sebeple araştırmacılar bu girişe ayrı bir değer vermişlerdir. İbn Haldun'un Mukaddime olarak bilinen meşhur eseri El ʿİber'in birinci kitabıyla bu önsöz ve girişten meydana gelir. İbn Haldun'a haklı bir şöhret kazandıran, İslam ve hatta dünya düşünce tarihinin en özgün eserlerinden biri olan Mukaddime'ye bu adı, İbn Haldun vermemiştir. İBN HALDUN VE SOSYAL BİLİMLERE DAİR 15 İLGİNÇ BİLGİ El ʿİber'in altı ana bölüme ayrılan ilk cildi zamanla Mukaddime diye anılır olmuştur. Bu birinci kitap çok defa diğer kitaplardan ayrı olarak istinsah edilmiştir. Mukaddime ilk olarak Nasr el-Hûrînî tarafından basılmış, Etienne-Marc Quatremère de üç cilt halinde tenkitli neşrini yapmıştır. Eserin daha sonra da birçok baskısı yapılmış ve çeşitli dillere tercüme edilmiştir. İbn Haldûn'un Mukaddime'de söz konusu ettiği tarih ve toplumla ilgili görüşlerinin oluşum biçimini ve niteliğini anlamaya yardımcı olması bakımından önem taşır. İbn Haldun, Mukaddime'yi yazdıktan sonra üzerinde defalarca değişiklikler yapmış, bazı bölümleri çıkarıp bazı bölümler eklemiş ve yeniden düzenlemiştir. Eski zamanlarda tarihçilik, sadece olayları zapt ve tespit etmekten ibaret addedilirdi. İbn Haldun, bu telakkiyi yıkmış ve tarih araştırmalarında bir çığır açmıştır. Tarihi edebiyatın bir dalı veya bir sanat olmaktan çıkarıp bir bilim haline getirmeye çabalamış ve bunda büyük ölçüde başarılı da olmuştur. İbn Haldun'a göre aslında tarih ilmi, 'düşünmek, araştırmak ve hadiselerin sebeplerini bulup ortaya koymak' ve 'Tarihin hakikati dünyadaki ümranı teşkil eden insan cemiyetinden haber vermek'tir. Bundan dolayı tarih, İbn Haldun'un nazarında insan topluluklarını tanımak için temel bir ilimdir ve hikmet grubunu teşkil eden ilimlerden sayılmalıdır. Böylece tarihçilik faaliyeti, rivayetleri sadece aktarmakla kalmayıp doğru bir şekilde değerlendirmeye tabi tutmayı ifade eder. İbn Haldun bu ilmi, tarihi daha doğru bir şekilde anlayabilmek gayesiyle sistemleştirmiştir. İbn Haldun'un tarihle ilgili ileri sürdüğü ayırım tarih çalışmaları açısından hayati öneme sahiptir. Gerçek tarih, geçmişte olan insani-toplumsal olayları düşünmek, araştırmak ve olayların gerçek nedenlerini açıklamak, olayların nasıl ve niçin meydana geldiklerinin derin bilgisidir. İbn Haldun, evrenin, nedensellik aracılığıyla büyük ölçüde anlaşılıp kavranabilecek rasyonel bir yapısı olduğuna inanır, zira evren sebepler ile sebep olunanlar arasında çeşitli bağlantılar sergiler. Ancak o, sağlam ve düzenli temeline rağmen durağan olmayıp sürekli, fakat anlaşılabilir bir değişim ve dönüşüm geçirmektedir. İbn Haldun belirli olayları tam olarak anlayabilmek için görünen basit sebeplerle yetinmeyip onların altında yatan sebepleri aramıştır. Tarihin batıni anlamının teorik bir bakış açısı, tahkik, tahlil, varlıkların illet ve kaynaklarının açıklanması ve olayların sebeplerinin bilgisini gerektirdiğini düşünür. Bu yüzden medeniyet ve insan sosyal teşkilatlanmasının aslî özellikleri üzerinde dururken, olaylar, olgular ve eşyanın nasıl ve neden o şekilde olduklarını açıklamaya önem verir. İbn Haldun, geçmişin yardımıyla bugünü anlamak kaygısıyla tarihe yönelmiştir. Önceki tarihçilerin toplumsal yaşamın doğasını bilmemekten ötürü kitaplarına aldıkları yanlışlıklar onu dehşete düşürmüş; tarih ilminin yeniden yazılması gerektiği sonucuna varmıştır. Tarihin, bir yol gösterici olması beklenirken suçlu durumuna düştüğünü tespit etmiştir. Ona göre, bugünü anlamakta ve sorunlarını çözmekte yardımcı olması umulan mazi, bizzat kendisi çözüme muhtaç haldedir. İbn Haldun için Allah, bütün sebepleri yaratandır. Fakat bu sebepler insanın içinde hareket edip çalıştığı bağlam olarak işler. Allah'ın sebepleri yaratmasında bulunan düzen modelleri vardır ve bu modeller tarih içinde insan eylem modellerine yol açar. İbn Haldun Umran İlmi diye adlandırdığı yeni biliminin nesnesi kılarak böyle modelleri ayırt ve teşhis etmeye çabalamıştır. Mukaddime'nin zamanla farklı yazmaları oluşmuştur. Bu farklı yazmalar da sonradan başkaları tarafından çoğaltılmıştır. Mukaddime'nin en değerli kopyaları Türkiye'deki bazı kütüphanelerde bulunur. Bu kütüphaneler şöyle sıralanabilir: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Atıf Efendi Kütüphanesi, Ragıp Paşa Kütüphanesi, Murat Molla Kütüphanesi, Millet Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi ve Bursa'da Orhan Cami.

Bir dünya tarihi niteliği taşıyan eser: Mukaddime

UMRAN İLMİNİN TEMEL KİTABI: EL İBER