Etnospor’da yer alan geleneksel sporlar

Dünya Etnospor Konfederasyonu'nun düzenlediği, 4. Etnospor Kültür Festivali, bu yıl 'Pilavdan dönenin kaşığı kırılsın' sloganıyla düzenleniyor. Sloganıyla azim, kararlılık ve mücadele vurgusunun yapıldığı organizasyon, Atatürk Havalimanı'nda gerçekleştiriliyor. Bu festivalde geleneksel okçuluk, yağlı güreş, şalvar güreşi, kuşak güreşi, aba güreşi, mas güreşi, mangala, aşık atma, atlı cirit, kökbörü, atlı okçuluk olmak üzere 12 geleneksel spor dalında müsabakalar yapılıyor. 4. Etnospor Kültür Festivali, 6 Ekim 2019 tarihinde sona eriyor. İşte Etnospor'da yer alan geleneksel sporlar... At üzerindeki sporcunun süngü veya mızrağını rakibe karşı isabetli bir şekilde atmasını, muharebe anında kendisine ve bineğine olan hâkimiyetini ve bu yolla rakibine üstün gelmesini amaç edinen, kuralları olan bir spordur. Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata sporu olan atlı cirit oyununu Orta Asya'dan günümüze kadar taşımışlardı. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin en gözde gösteri sporu olmuştur. Eski dönemlerde atlı cirit oyunu bayramlarda, Cuma namazı sonrası ya da düğünlerde halkça oynanırdı. Düğün ciritlerinde kız tarafı ve erkek tarafı iki ayrı takım oluştururdu. Müsabaka, her iki takımdan 7 at ve oyuncu ile başlar ve eğer bir takımın at ve sporcu sayısı beşten aşağı düşerse hükmen mağlup sayılır. Atlı cirit oyunu iki takımdan bir atlının öne çıkıp alay durağındaki rakip takım oyuncularından birine ciridini fırlatmasıyla başlar. Ciridini savurmasının ardından kendi yerine dönen oyuncuyu rakip taraf hızla takip eder ve ciridini savurur. Ciridi isabet ettirebilen oyuncular takımlarına puan kazandırır. Rakibinin önünü kesip ona ciritle vurma imkânı varken vurmayıp bağışlayan sporcu puan kazanmaktadır. Türklerin tarihî ve millî sporlarından biri olan kökbörü oyunu günümüzde Türkistan Türklerinin en önemli atlı sporlarından birini teşkil eder. Kökbörü oyunu, Türkistan kökenli olup, binlerce yıldan beri, atlı savaşçıların kendilerini barış zamanlarında zinde tutmak için oynadıkları atlı müsabakalardan biridir. Günümüzde Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Moğolistan, Tacikistan ve Afganistan'da oynanır. Oyun halen en doğal haliyle oynanmakta ve seyredildiği zaman tam bir savaş oyunu havası vermektedir. Mavi kurt anlamına gelen kökbörü oyunu, cirit gibi atlı bir spordur ve esası, atla koşarak oğlağı kapmak ve rakibin kalesinden geçirerek sayı kazanmak üzerinedir. Oyun atlar üzerinde 6'şar kişiyle iki takım halinde oynanır. Oğlağın içini saman ve kum ile doldurularak ağırlığı 30-40 kilo olur. Post tek oyunda kullanılıyor. 12 adam ortada hakem komutuyla birlikte postu kapmaya çalışıyor ve ardından karşılıklı kalelere bırakmaya çalışır. Askerlik çağına gelen gençleri askere gönderme zamanı geldiğinde pek çok yerde askerlikle ilgili çeşitli oyunlar oynanır, yarışmalar yapılır ve eğlenilir. Bu oyunlardan birisi de kökbörüdür. Aba güreşi, güreşçilerin sırtlarına aba giyerek, bellerine kuşak bağlayarak yaptıkları güreştir. Günümüzde Hatay ve Gaziantep yörelerinde yapılır. Güreş yapılan meydanın zemini çim veya yumuşak deniz kumu olup, 30×30 metre ölçüsünde olur. Etrafı dikensiz tel veya ip ile çevrilir. En eski güreş türü olan aba güreşi; İskit, Saka, Uygur, Karahan, Moğol, Özbek, Kazak, Çağatay, bugünkü sınırlar içerisinde de Gaziantep, Antakya yörelerinde yaşayan Kızık Türklerince yapılmaktadır. Aba güreşi, dünyada giysilerle yapılan ilk güreş türlerindendir. Orta Asya'da mücadele ve askeri eğitim aracı olarak yapılan güreş sporu M.Ö. 4 yüzyılda Türkler tarafından Çinlilere öğretilmişti. Hatta Uzakdoğu yakın boğuşma sporlarından olan Judo, aba güreşinin biraz değiştirilerek modernize edilmiş şeklidir. Günümüzde İsveç'te yapılmakta olan pantolon güreşi de, Orta Asya'da yapılan göçler sırasında Baltık bölgesine yerleşen Hun Türkleri tarafından yapıldığı tahmin edilir. Müsabaka sonunda sporcular usulüne uygun olarak önce kuşağı çözer, abayı çıkararak önceden belirlenmiş yere bırakırlar. Meydanı terk etmeden abayı çözüp, gelişi güzel fırlatmak spor adabına yakışmayacağından ceza kuruluna sevk edilirler. Bu oyun, aşık kemiği adı verilen ve insanlarda da bulunan bir kemik ile oynanır. Oyun için koyun veya keçi gibi küçükbaş hayvanların arka ayaklarında bulunan aşık kemiği kullanılır. Oyun çizilen bir dairenin içine her oyuncunun aşıklarını dizmesiyle başlar. Her oyuncunun amacı yaptığı atışlarla aşıkları dairenin dışına çıkartmaktır. Aşık oyununu 3 farklı şekilde oynanabilir. Bu üç türün en önemli farkı oynanan yerin ve aşığın şeklidir. En yaygın şekli, bir daire çizilip içine her oyuncunun eşit miktarda aşık dizmesiyle oynananıdır. Oyuncular sıra ile daire içerisindeki aşıkları vurarak dışarı çıkarmaya çalışırlar. Atışlar daireye belirli bir uzaklıktan çizilmiş bir çizgi arkasından yapılır. Atışlarda enek adı verilen aşık kullanılır. Oyuncu aşığı vurarak daireden dışarı çıkartmışsa artık o aşığın sahibidir. Ve atış sırası hala o oyuncudadır. Vuruş yapılamamış ve dışarı çıkarılamamış ise sıra diğer oyuncuya geçer. Oyuncular çizgi gerisinden yapılan atışlar sonrası tekrar çizgi gerisine gitmek zorunda değildir ve aşıklarının son bulunduğu yerden atış yaparlar. Oyun daire içindeki aşıklar bitene kadar devam eder. Türk zekâ ve strateji oyunu olan mangala, iki kişi ile oynanır. Oyun tahtası üzerinde karşılıklı 6'şar adet olmak üzere 12 küçük kuyu ve her oyuncunun taşlarını toplayacağı birer büyük hazine bulunur. Mangala toplam 48 taş ile oynanır. Oyuncunun amacı kendi haznesinde en çok taşı toplamaktır. Kura neticesinde başlama hakkı kazanan oyuncu kendi bölgesinde bulunan istediği kuyudan 4 adet taşı alır. Bir adet taşı aldığı kuyuya bırakıp saatin tersi yönünde, yani sağa doğru her bir kuyuya birer adet taş bırakarak elindeki taşlar bitene kadar dağıtır. Elindeki son taş hazinesine denk gelirse, oyuncu tekrar oynama hakkına sahip olur. Oyuncunun kuyusunda tek taş varsa, sırası geldiğinde bu taşı sağındaki kuyuya taşıyabilir. Hamle sırası rakibine geçer. Her seferinde oyuncunun elinde kalan son taş oyunun kaderini belirler. Oyuncular 48 taşı her bir kuyuya 4'er adet olmak üzere dağıtırlar. Oyunda her oyuncunun önünde bulunan yan yana 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesidir. Karşısında bulunan 6 küçük kuyu rakibinin bölgesidir. Oyuncular hazinelerinde en fazla taşı biriktirmeye çalışırlar. Oyun sonunda en çok taşı toplayan oyuncu oyun setini kazanmış olur. Oyuna kura ile başlanır. Okçuluk yayla gerili kirişe takılarak uzağa atılan, ucu sivri, düzgün ince ve kısa çubuk yani ok ile hedefi vurma sporudur. Ateşli silahların keşfinden önce savaşlarda ve avcılıkta, daha sonra da sportif maksatlarla kullanılmaktadır. Okun, sap ve ucu sivri bir demir başlıktan müteşekkil olup, uzunluğu, ağırlığı ve genişliği yaya göre değişmektedir. Her ok her yayda kullanılmayıp, yayın ağırlığı azaldıkça okun ağırlığı da azalır. Mesela altı dirhem ağırlığındaki ok, yüz dirhem; beş dirhem ağırlığındaki ok da doksan dirhem ağırlığındaki yay ile atılır. Yay, kıvrık ve esnek bir cisim olup, iki ucuna bağlanan ipin gerilemesiyle oku fırlatmaktadır. Yayın gerilmesini sağlayan bu düzenek eskiden manda boynuzundan yapılırken daha sonra ağaç, maden ve başka değişik maddelerden de yapılmıştır. Türkler; sınırları korumanın ve hayatta kalmak için küçük yaşta başlayan sağlam bir askeri eğitim ve terbiyeden geçerdi. Çocukların daha küçük yaştan itibaren koyuna binerek ok ve yay ile hayvan avlamaları da bunun en belirgin göstergelerinden birisiydi Türkler ok ve yay yapımcılığında ustadırlar. Türk yayları çekildiği zaman lale şeklinde görünür. Okun çekildiği elin başparmağına 'zihkir' denen bir okçu yüzüğü de takılır. Bu Türk okçuluğunu diğerlerinden ayıran temel bir özelliktir. Türklerin ok ve yayları da kendine özgü bir forma sahiptir. Geleneksel bir yapısı olan Türk okçuluğunun binlerce yıldan günümüze kadar gelmiş kültürel bir değer olduğu unutulmamalıdır. Hem yapım teknikleri hem de atış teknikleri bakımından Türk ok ve yayları emsallerine göre çok farklı ve dayanıklıdır. Ağaç-çubuk çekme güreşi de denilen mas güreşi eski tarihlerden günümüze uzanan bir gelenektir. Bir Yakut milli sporu olan ağaç güreşi, ilk bakışta basit gözükse de aslında benzersiz bir spordur. Tarihi kaynaklara göre bütün genç Yakutların gerçek bir erkek ve savaşçı olabilmesi için bazı belirgin özelliklere sahip olması gerekirdi. Bu spor da kişiye; kuvvet, el çabukluğu, hızlılık, dayanıklılık, cesaret ve yaşama gücü gibi fiziksel ve ruhi özellikler kazandırırdı. Mas güreşinde yarışmacılar, 2 metre uzunluğunda, 30 cm yüksekliğinde sabit, düz ve kaygan olmayan bir platform üzerinde yarışırlar. Bu platform üzerinde yüz yüze oturan yarışmacılar ayaklarını karaçam ağacından yapılan, yere dik duran ve her iki ucundan yere sabitlenmiş bir tahtaya dayarlar. Ağaç güreşi, müsabıkların birbirleriyle temas etmeden, birbirlerini sarsmadan ve fırlatmadan yapılan tek mücadele sporudur. Yabusame; Japon savaşçıları Samurayların yaptığı atlı okçuluk gösterisiydi. Bu gösteriler sadece Samurayların düşmanı nasıl yendiğini göstermek için yapılan bir aktivite değil, halkın barış ve huzurunu korumak için yapılan ibadet değerinde törenlerdi. Japonya'da 1400 yıl önce de var olduğunu gösteren belgelerin olduğu Yabusame'nin resmi kuralları yaklaşık 800 yıl önce Kamakura Bölgesi'ni yöneten General Minamoto tarafından belirlenmişti. Zaman içinde generalin anısına Yabusame daha da gelişmiş, Samuraylar için Yabusame'ye katılmak büyük bir onur haline gelmişti. Önemli bir dövüş sanatı ve onların gurur kaynağı olmuştu. 1400 yıl öncesinden başlayarak Samuraylar için omuzundan sarkıtıp sırtında taşıdığı oklar onların en değerli eşyaları haline gelmiştir. Geleneksel bir Türk sporu olan yağlı güreşte, sporcular vücutlarına yağ sürerek güreştikleri için bu şekilde adlandırılır. Müsabakalar 'Er Meydanı' denilen alanlarda yapılır. Güreşçilerin vücutlarının yağlanması nedeni ile birbirlerini tutmaları zorlaştığından, büyük güç ve ustalık gerektiren bir spordur. Trakya ve Balkanlardan yayıldığı bilinse de yağlı güreş, 4500 yıl önce eski toplumlar tarafından da yapıldığı söylenir. Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu'dan Rumeli'ye geçmesiyle, günümüze kadar uzanan tarihi yağlı güreş müsabakaları yapılmaya başlanmıştır. Kırım lehçesinde 'küreş' denilen bu güreşler Hıdırellez'de ve 'tepreş' denilen eğlencelerde ve düğünlerde yapılır. Romanya ve Türkiye'deki Kırım Türkleri arasında yaygın bir eğlence töreninin adı olan tepreş törenlerinde Kırım Türk geleneklerine göre yapılan güreşler diğer geleneksel güreş çeşitleri gibi davul zurna eşliğinde yumuşak toprak veya yeşil düz zeminde eğlence amaçlı yapılmaktadır. Yaş ve ağırlıklarına göre üç boya ayrılan güreşçiler, bele sarılan iki metre uzunluğundaki özel dokuma kuşaklardan tutarak rakibin iki omzunun yere değmesi için mücadele ederler. Kuşak güreşi Sümerlerde de görülmektedir. Sümerlerin Türkmenistan tarafından gelen Türkler olduğu görüşünün açıklık kazanması, kuşak güreşinin Orta Asya'dan yayıldığını gösterir. Anadolu'ya kuşak güreşini getiren Kırım Türkleri, bu güreşi Türkmenistan tarafından Kırıma göç ederken getirmişler ve yaşatmışlardır. İspanyolcada ördek anlamında gelen pato, önceleri ördek ile oynanırdı. Fakat günümüzde ördek değil kulplu top ile oynanır. 160 yıldır ülkede oynana gelen oyun zaman zaman taraftarların oluşturduğu şiddete tedbir olsun diye yasaklanmıştı. Boy minimum 180 metre maksimum 220 metre kurulan sahada rakip takımlar atlı 4'er sporcu ile müsabaka gerçekleştirir. Oyuncular, çapı bir metre olan fileli potaya topu bırakmak sureti ile skor elde etmeye çalışır. Ciddi bir çalışma disiplini gerektiren bu spor, seyir zevki yüksek ve heyecan verici bir spor olarak karşımıza çıkar. Oyun 8'er dakikadan 6 set şeklinde oynanmaktadır. Sporcu sakatlığı durumunda sadece bir defaya mahsus olmak üzere oyuncu değiştirme hakkı vardır. Oyun esnasında ikinci bir oyuncu değişikliği kural gereği mümkün olmadığından ikinci bir sporcunun sakatlanması durumunda takım eksik oyuncuyla ile mücadele etmek zorunda kalır. Oyunda at değişikliği sınırsızdır. Hakem bir oyuncuyu faul yapmasında dolayı oyundan beş dakika süre ile men edebilir. Başlangıçta at ile dörtnala giden sporcunun patoyu yerden alması gerekir. Bunu başaramayan bir takım sporcusu nedeniyle başlangıç rakip takıma geçmiş olur. Diğer yandan, skor yapan bir takım maça saha kenarından başlar. Oyunda taç ve aut vardır. Müsabaka bitiminde bir takım skor yapana kadar uzatma olan oyunda faulün yapıldığı yere göre beş, sekiz, on beş metreden penaltı atışları mevcuttur. Ülke genelinde 600 sporcu tarafından oynanan oyun çocuk yaşlardan itibaren öğrenilmeye başlanmaktadır. Güreşçiler, şalvar giyer ve ayakları çıplaktır. Kısa şalvar güreşinde tüm teknikler ayakta yapılır. Rakip alta düştüğü anda bir tek hamle şansı verilir. Bu hamlede sonuç olmaz ise genelde ayağa kaldırılır. Dengenin son derece önemli olduğu güreş sporunda ayakta muazzam bir denge unsuru oluşturur. Kısa şalvar keçi yününden yapılır. Şalvarın ağız kısmına kösele deri dikilir. Bağı ise kalın örme ipten yapılır. Kısa şalvar diz üstünde baldırın orta yerine gelecek uzunlukta dizayn edilir.