Gizemli tapınağın yeni koridorları

Kale, Diyarbakır'daki en önemli Doğu Roma dönemi eseri olarak biliniyor. Yapılan araştırmalara göre kaleye yerleşim 1890'lı yıllarda bir ailenin bölgeye gelip nüfusunun çoğalmasıyla oldu. Ailenin1967'de 30 haneli bir topluluk haline gelip genişlemesiyle, kaleden aşağı inip yaklaşık bir kilometre ötede Zerzevan isminde yeni bir köy oluşturuldu. Yapılan kazı çalışmalarıyla birçok bilginin gün yüzüne çıkacağı inancı var, zira burası stratejik açıdan özel bir yere konumlanmış. Zerzevan Kalesi bütün vadiye hâkim konumuyla antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Doğu Roma sınır garnizonu. Doğu Roma ve Sasani arasında büyük mücadelelere sahne olan ve antik ismi Samachi olan yerleşimin mevcut kalıntılardan yola çıkarak İ.S. 4. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar kullanıldığı anlaşılıyor. Kaleye ilk ziyaret, Carsten Niebuhr tarafından 1766'da gerçekleştirildi ve bu yerleşim yerine Kasr Zerzaua adını verdi. 1880 yılında ise bölgeyi ziyaret eden Eduard Sachau ise kaleyi Zarzaua olarak adlandırmıştı. Günümüzde ise yerleşime 1 km uzaklıktaki Demirölçek Köyü'nün Zerzevan Kalesi'nde yaşayanlar tarafından kurulduğu biliniyor. Şanlıurfa ve Nusaybin'e kadar uzanan antik yol güzergahında bulunan yerleşim yeri; Sasani hükümdarları, Batı'ya yaptığı seferler sırasında kullanmış. Askeri yerleşime bakıldığında su bakımından zengin vadide yerleşik ve tarımla uğraşan insanların sığınacağı bir yer konumunda olduğu da söylenebilir. Yerleşim konumu itibariyle tüm vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Roma sınır garnizonudur ve Roma-Sasani arasındaki büyük mücadelelere sahne olduğu açıktır. Halen kazı çalışmalarının sürdürüldüğü bölgede çalışmalar devam ettikçe yeni tüneller ortaya çıkmaya devam ediyor. Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıkta bulunan ve 60 dönümlük alanı kaplayan tarihi Zerzevan Kalesi'nde 2014 yılından beri devam eden kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan yapılar kalenin adını dünyaya duyurdu. Roma İmparatorluğu'nun sınır garnizonu olan ve kayalık bir tepe üzerine kurulu olması nedeniyle geniş bir alanı kontrol eden, stratejik bir öneme sahip kalede yapılan çalışmalarda elde edilen buluntuların milattan sonra 3. yüzyıla kadar uzandığı tespit edildi. 639 yılında İslam orduları tarafından fethedilene kadar kullanılan alanda gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, kaya sunağı gibi mimari kalıntılar yer alıyor. Doğudan özellikle İran tarafından gelen orduların durdurulduğu ve batıya geçişini engelleyen bir nokta olan ve her defasında yıkılıp yeniden inşa edilen kale ve çevresinde, konutların bulunduğu alanda su sarnıçları, yeraltı ibadethanesi, yeraltı sığınağı, surların dışında ise yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları, nekropol alanında da kaya mezarları ve tonozlu mezarlar yer alıyor. Dünyada son olarak ortaya çıkarılan ve Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırındaki tek Mithras Tapınağı da Zerzevan Kalesi'nde yapılan kazılarda ortaya çıkarıldı. Kazı Başkanı ve Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Aytaç Coşkun, 4 yıl önce başlayan kazılarla birlikte hem Pagan Roma'ya ait hem de Hristiyan Roma'ya ait yapıları ortaya çıkardıklarını ifade etti. Geçtiğimiz yıl ortaya çıkarılan ve Zerzevan Kalesi'nin adını dünyaya duyuran Mithras Tapınağı'nda yeni koridorlar tespit ettiklerini aktaran Coşkun, şunları söyledi: 'Son yıllarda çıkardığımız en önemli yapılardan birisi de Mithras Tapınağı. Mithras, Pagan Roma'da bir gizem dinidir. Çünkü bütün törenleri gizli. Tapınaklar zaten yerin altında, ayinler gizli ve sadece belli kriterleri yerine getirenler bu dine kabul ediliyor. Geçen yıl Mithras'a açılan iki geçit, iki tane koridor tespit ettik. Bu yıl da koridorun açılmasına yönelik çalışacağız. Çünkü Mithras'ta belli mertebeler var. Tahmin ettiğimize göre belli bir sınıftaki insanlar bir koridoru, Mithras'a yeni girecek kişiler de diğer koridoru kullanıyor. Kazılar ilerledikçe bunlarla ilgili en azından soru işaretlerine cevap bulabileceğiz. Zerzevan Kalesi'nde bir yer altı şehri var bir de yer üstü şehri var. Bunu söyleyebiliriz ama yer altı şehrinde 400 kişinin barınabileceği bir yer ortaya çıkardık ve çalışmalar devam ediyor. Bununla birlikte 4 yer daha tespit ettik yer altında. Bir yer altı şehri tespit ettik. Burada da çalışmaları yürüteceğiz.' Ortaya çıkarılmasıyla hem yurt içinde hem de yurt dışında büyük yankı uyandıran Mithras Tapınağı'nı görmeye, başta Hindistan olmak üzere Hollanda, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Kanada ve birçok ülkeden ziyaretçi geliyor. Zerzevan Kalesi'nde gerçekleştirilen kazıların 50 yıl süreceği tahmin ediliyor. Kazı çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyarbakır Valiliği, Büyükşehir Belediyesi, Dicle Üniversitesi, Çınar Kaymakamlığı, İl Kültür Müdürlüğü ve Diyarbakır Müzesi'nin destekleriyle devam ediyor. Milattan sonra 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nda oldukça yaygın olan ve güneş tanrısı olarak kabul edilen Mithras 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılması ile birlikte önemini kaybetti. Roma İmparatorluğu'nun egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler arasında yaygın olan dinin törenleri gizli ve dışarıya kapalıydı. Bu dine katılacak kişi 12 eziyeti çekmek ve 7 aşamadan geçmek zorundaydı. Sadece erkeklerin kabul edildiği bu dinde törenler yer altındaki mağaralarda ve tapınaklarda gerçekleştirilirdi.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Gizemli tapınağın yeni koridorları

Zerzevan Kalesi