Kış aylarının vazgeçilmez iki lezzeti: Salep ve boza

🔸 Kış aylarının vazgeçilmez içeceklerinden biridir, salep. Eşsiz tadı ve sıcacık içimiyle çoğu insanın en sevdiği içeceği arasında. 🔸 Salep, orkideler ailesinin birçok türünün toprak altı yumrularından elde edilen toz ve bundan üretilen içecek türüdür. Salepgiller familyasından tel köklü otsu bir bitkidir. Gövdesi, dik ve silindirimsidir. Çiçekleri salkım veya başak şeklindedir. https://www.instagram.com/p/CZRiQnUDpEk/ 🔸 Bir kilo salep elde etmek için yaklaşık 2600 orkide kökü gerekir. Orkidenin toprak altındaki yumruları tek tek toplanır. Temizledikten sonra dış kabuğunu gevşetmek için su, süt ya da ayranın içinde kaynatılır. Sonrasında kurutulur ve öğütülerek toz haline getirilir. ↪ Salep orkidesi ülkemizde Muğla, Kahramanmaraş, Milas, Antalya, Van, Kastamonu, Safranbolu ve Isparta'da yetişir. Özellikle Burdur'un Bucak ilçesinde yetişenler öne çıkar. Bilgi notu❗ 🔸 Kökeni 8. yüzyıla kadar giden salep, Türklerin İslam'ı kabul etmesiyle sıklıkla tüketilen içeceklerden biri oldu. 🔸 Lezzeti kadar faydalarıyla da ünlüydü. Hekimlerin piri İbn-i Sina, uzun yıllar tıp eğitiminin baş eseri olarak kabul edilen 'El-Kânûn Fî't-Tıb'da saleple ilgili geniş bilgiler verdi. Burada salebi iştah açıcı, balgam artırıcı, felç giderici, zihin açıcı olarak insanlara önerdi. Aynı zamanda nefsi kuvvetlendirici ve ferahlatıcı macunların yapımında kullanıldığını açıkladı. İbn-i Sina kimdir? 🔸 İbn-i Sina gibi çağının en büyük botanikçi, eczacı ve hekimi İbnül Baytar, IV. Murad'ın başhekimi Emir Çelebi, II. Selim'in başhekimi Tabib Nidai gibi birçok önemli tabip de salebi tıbbi bir ilaç olarak kullandı. İbnü'l-Baytar kimdir? 🔸 Padişah macunlarının başlıca maddesi salepti. 15. yüzyılda yaşamış olan Osmanlı hekimi Mehmed el Şirvani salebin tıbbi faydalarını şöyle sıraladı: 'Evvel fehm (anlayış kabiliyeti) ziyade eder, dahi yüreğe kuvvet verir ve dahi ciğer ağrısına faide eder ve dahi bevasire gayet nafidir ve hem kulunç giderir ve hem iptidai ikrise nafidir ve küllü maraza faide eder mücerrebdir şahlar macunudur.' Bilgi notu❗ 🔸 Evliya Çelebi seyahatnamesinde sadece İstanbul'da 200 kadar seyyar salepçinin olduğunu belirtir. Faydalarından bahsederken ise yüz yaşında bir adama dahi güç verdiğini söyler. Salebin hazırlanışı ve satışını ise aynı eserinde şöyle anlatır: 'Kış günleri onu kurutup havanda un gibi edip şekerle palude gibi pişirip, bakır ibriklerin altında ateşler ile süslü ibrikler ile baharatlı, gülsulu 'Rahat-ı can, Sıhhatül ebdan, Talim-i nefais (can rahatı, beden sıhhati, nefis)' deyip bağırarak geçerler.' Seyyah-ı alem Evliya Çelebi kimdir? Bilgi notu❗ 🔸Boza, kış mevsiminin habercisidir. Sokaklarda bozacıların yankılanan gür sesi, mayhoş ve kıvamlı tadıyla mutfak lezzetinden ötesindedir. Kadim kültürümüzün sembolüdür. 🔸 Bilinen en eski içeceklerimizden biri olan bozayı Orta Asya Türkleri göç ettikleri bölgelerdeki halklara tanıttı. Böylelikle Balkanlar, Kırım, Kafkasya, Orta Asya ve Mısır'a kadar yayıldı. Bilgi notu❗ 🔸 Boza, arpa, buğday, yulaf ya da çavdar gibi tahılların mayalanmasıyla oluşturulur. Yapımında bütün tahılların unu kullanılabilse de en uygun lezzet darıdan elde edilir. 🔸 Hafif ekşili, tatlı ve yoğun kıvamlı boza, mısırın suyla kaynatılarak mayalandırılması daha sonra soğutularak süzülüp şekerle karıştırılarak birkaç gün bekletilmesiyle oluşur. Bilgi notu❗ 🔸Boza, günümüzdeki kullanılan asıl formuna, Osmanlı döneminde ulaştı. 🔸 Evliya Çelebi seyahatnamesinde sadece İstanbul'da 300 bozahanenin olduğunu belirtir. Halkın rağbet ettiği bu içecek zamanla temel zanaat ürünlerinden biri oldu. 🔸 Evliya Çelebi, İstanbul'un meşhur bozacılarının Ayasofya Çarşısı'nda, Atmeydanı'nda, Kadırga Limanı ve Aksaray'da bulunduğunu Süleymaniye'nin yasemin bozası, Unkapanı'nın Sinan ve Miho bozaları meşhur olduğunu söyler. Geçmişten günümüze uzanan öyküleriyle üç İstanbul lezzeti 🔸 18. yüzyıla ait bir mutfak sözlüğü olan Ahmed Cavid'in Tercüme-i Kenzü'l-İştiha adlı eserinde boza, pirinç unu ve darı ile yapıldığı mayalanma sonunda ortaya çıkan içecek olarak tanımlanır. 🔸 Günümüzde daha çok leblebi ve tarçınla tüketilse de Osmanlı döneminde pekmez, üzerine tarçın, karanfil, zencefil ve çok ince rendelenmiş Hindistan cevizi katılarak tüketilirdi. Öyküsü başka coğrafyalara uzanan üç lezzet 🔸Boğaz enfeksiyonlarında ve bağırsak düzenleyici olarak son derece etkili olan boza, sinir sistemi üzerinde de olumlu etkiler yapar. Bilgi notu❗

Kış aylarının vazgeçilmez iki lezzeti: Salep ve boza

EN SEVİLEN KIŞ LEZZETİ