Arama
Kış aylarının vazgeçilmez iki lezzeti: Salep ve boza
Salebin sıcacık içimi, bozanın kıvamlı tadı damaklarımızda eşsiz bir lezzet bırakır. Kahve ve çaydan çok daha önce, halk arasında sıklıkla tüketilen içeceklerden ikisi de. Peki, salep ve bozanın tarihi ne? Gelin kış aylarının habercisi olan bu iki lezzete yakından bakalım.
🔸 Bir kilo salep elde etmek için yaklaşık 2600 orkide kökü gerekir. Orkidenin toprak altındaki yumruları tek tek toplanır. Temizledikten sonra dış kabuğunu gevşetmek için su, süt ya da ayranın içinde kaynatılır. Sonrasında kurutulur ve öğütülerek toz haline getirilir.
↪ Salep orkidesi ülkemizde Muğla, Kahramanmaraş, Milas, Antalya, Van, Kastamonu, Safranbolu ve Isparta'da yetişir. Özellikle Burdur'un Bucak ilçesinde yetişenler öne çıkar.
Bilgi notu❗
Lezzetinin yanı sıra öksürük, soğuk algınlığı gibi hastalıkları iyileştirici özelliğine de sahip.
Kış aylarının vazgeçilmez iki lezzeti😋
— Fikriyat (@fikriyatcom) January 28, 2022
☕Salep ve boza
Senin vazgeçilmezin hangisi?
Yorumda bizimle paylaşmayı unutma! ☺️#Kış #İçecek #Salep #Boza pic.twitter.com/vg7v2rjXEQ
🔸 Kökeni 8. yüzyıla kadar giden salep, Türklerin İslam'ı kabul etmesiyle sıklıkla tüketilen içeceklerden biri oldu.
🔸 Lezzeti kadar faydalarıyla da ünlüydü. Hekimlerin piri İbn-i Sina, uzun yıllar tıp eğitiminin baş eseri olarak kabul edilen "El-Kânûn Fî't-Tıb"da saleple ilgili geniş bilgiler verdi. Burada salebi iştah açıcı, balgam artırıcı, felç giderici, zihin açıcı olarak insanlara önerdi. Aynı zamanda nefsi kuvvetlendirici ve ferahlatıcı macunların yapımında kullanıldığını açıkladı.
🔸 İbn-i Sina gibi çağının en büyük botanikçi, eczacı ve hekimi İbnül Baytar, IV. Murad'ın başhekimi Emir Çelebi, II. Selim'in başhekimi Tabib Nidai gibi birçok önemli tabip de salebi tıbbi bir ilaç olarak kullandı.
🔸 Padişah macunlarının başlıca maddesi salepti. 15. yüzyılda yaşamış olan Osmanlı hekimi Mehmed el Şirvani salebin tıbbi faydalarını şöyle sıraladı:
"Evvel fehm (anlayış kabiliyeti) ziyade eder, dahi yüreğe kuvvet verir ve dahi ciğer ağrısına faide eder ve dahi bevasire gayet nafidir ve hem kulunç giderir ve hem iptidai ikrise nafidir ve küllü maraza faide eder mücerrebdir şahlar macunudur."
Bilgi notu❗
Salebin ismi, Osmanlı saray mutfaklarından "halvahane"de her sene padişahlar için pişen macunların kaydedildiği defterde geçer.
🔸 Evliya Çelebi seyahatnamesinde sadece İstanbul'da 200 kadar seyyar salepçinin olduğunu belirtir. Faydalarından bahsederken ise yüz yaşında bir adama dahi güç verdiğini söyler. Salebin hazırlanışı ve satışını ise aynı eserinde şöyle anlatır: "Kış günleri onu kurutup havanda un gibi edip şekerle palude gibi pişirip, bakır ibriklerin altında ateşler ile süslü ibrikler ile baharatlı, gülsulu "Rahat-ı can, Sıhhatül ebdan, Talim-i nefais (can rahatı, beden sıhhati, nefis)" deyip bağırarak geçerler."
Seyyah-ı alem Evliya Çelebi kimdir?
Bilgi notu❗
Salep, zamanla Avrupa'ya yayılarak Londra'daki sokaklarda satılmaya başlandı. 17 ve 18. yüzyılda o kadar popülerleşti ki İngiliz askerlerinin ise perhiz yiyeceği oldu. Kadınlara verem, mide problemleri, grip gibi çeşitli hastalıklar için tavsiye edilmeye başlandı.
İngiltere'de salep kalınlaşıncaya kadar suya ilave edilir, istenilen kıvama ulaştıktan sonra üzerine portakal çeşnisi veya gül suyu katılarak lezzetlendirilirdi.
🔸Boza, kış mevsiminin habercisidir. Sokaklarda bozacıların yankılanan gür sesi, mayhoş ve kıvamlı tadıyla mutfak lezzetinden ötesindedir. Kadim kültürümüzün sembolüdür.
🔸 Bilinen en eski içeceklerimizden biri olan bozayı Orta Asya Türkleri göç ettikleri bölgelerdeki halklara tanıttı. Böylelikle Balkanlar, Kırım, Kafkasya, Orta Asya ve Mısır'a kadar yayıldı.
Bilgi notu❗
XI. yüzyılda yaşamış ve Türk dilinin en eski araştırmacısı olan Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lugati't Türk adlı yapıtında Karahanlıların darıdan boza elde ettikleri ve bu içeceğe "buhoun" dedikleri belirtilir.