Kültür tarihimizde "kuş dili"

◾ Kuş dili, tarih boyunca çeşitli anlamları ifade etmiştir. Bunlardan ilki çeşitli türlerde kuşların çıkardıkları seslerdir. Kur'an-ı Kerim'de, Hz. Süleyman'ın kuşlarla konuştuğu anlatılır. Tasavvufta da evliyaların bu dili anladığı rivayet edilir. ◾ Bir diğer anlamı ise zamanla ortaya çıkan gizli ve şifrelenmiş bir dil için kullanılır. Türkçedeki hecelerin başına veya sonuna bazı ekler getirilerek oluşturulur. Genellikle çocukluk döneminde öğrenilen eğlenceli bir oyundur. ◾ En son anlamı ise ıslık dilidir. Giresun'daki halkın engebeli ve birbirinden oldukça uzak derin vadilerde birbirleriyle iletişim kurmak için ortaya çıkmıştır. ◾ İslam'da kuş dili denince akla Hz. Süleyman (ra) gelir. Kur'an-ı Kerim'de adı geçen, Allah (CC) katında büyük değeri ve güzel yeri olduğu bildirilen peygamberlerdendir. Cenab-ı Hakk'ın, Hz. Süleyman'a bahşettiği mucizelerden biri de kuşların dilinden anlamasıdır. Tasavvufi manada ise kuş dili, ilahi kudretin yardımı ile batın manalara erişimi temsil eder. ◾ Dünyadaki farklı medeniyetlerin mitolojik kaynaklarında bazı insanların hayvanlarla iletişim kurabildiği anlatılır. Bilhassa kuşlarla konuşabilen bu kimselere kuşların gelecekten haber verdiğine inanırlar. Öyle ki birçok masal, destan ve efsanede kuş dilini bilen kahramanlara rastlanır. Hz. Süleyman'a verilen mucizeler ◾ Yüce Kitabımız Kur'an-ı Kerim'de Hz. Süleyman'a (ra) hayvanların dilinin öğretildiği aktarılır. Neml Suresi'nde anlatılan kıssaya göre cinler, insanlar ve kuşlar Süleyman Peygamber'in (ra) emrine verilmiştir. ◾ Hz. Süleyman'ın Hüdhüd isimli özel bir çavuş kuşu vardır. Bir gün Süleyman (a.s.) Hüdhüd'ü göremez ve nerede olduğunu sorar. O sırada Hüdhüd çıkagelir ve Yemen'de bulunan Sebe halkının hükümdarı Belkıs'ı gördüğünden bahseder. Daha sonra anlatılan Belkıs'ın tahtı kıssası da bu olayın devamında yaşanır. Hz. Süleyman'ın habercisi hüdhüd ◾ Şemseddin Sami tarafından hazırlanmış olan Kamus-ı Türki'de kuş dili 'müttefeku'n-aleyh ve anlaşılmaz lisan' şeklinde tanımlanır. Bu, üzerinde çoğunluğun ittifak ettiği anlaşılması güç bir dil anlamına gelir. ◾ TDK, kuş dilini 'genellikle çocukların kelimelerin başına veya hecelerin arasına başka heceler ekleyerek oluşturdukları bir konuşma türü' olarak açıklar. Bu iki sözlükte de kuş dilinin yalnızca bir anlamı açıklanmıştır. ◾ Anlaşılmama amacıyla oluşturulan gizemli dil anlamındaki kuş dilinin tek bir biçimi yoktur. Hecelerin arasına, kelimelerin başına veya sonuna farklı farklı heceler, harfler veya kelimeler eklenerek kuş dili konuşulur. ◾ Bunların en yaygını ga, ge, gı gibi g harfinin sonuna geldiği heceye bağlı olarak seslendirilerek kullanılmasıdır. Bazen birtakım ses gruplarının hecelerin arasına veya kelime sonlarına getirilmesiyle de oluşturulur. Sözcüklerin tersten telaffuz edilmesiyle de kuş dili konuşulur. ◾ Kuş dilinin tarihi sanıldığından daha eskiye dayanır. 17. yüzyılda yaşamış ünlü seyyah Evliya Çelebi, kaleme aldığı Seyahatnamesinin bir kısmında kuş dilinden söz eder. ◾ Evliya Çelebi, çevresindeki yabancıların duymasını istemediği meselelerden bahsederken bu dili kullanır. Seyahatnamesinde şöyle anlatır: 'Gulâmımın birine kuş lisanı üzere 'Cücümlece yocoldacaşlacarıcım sicilacahlacansucunlacar icihticiyacatecen ducursucunlacar' diye emrettim. Yani 'Cümle yoldaşlarım silâhlansunlar, ihtiyaten dursunlar' diye emrettim.' ◾ Seyahatname'nin 2. cildinde geçen bu cümlelerde Evliya Çelebi, hecelerin arasına c sesiyle eklemeler yaparak kuş dili konuşmuştur. 20 maddede seyyah-ı alem Evliya Çelebi ◾ Tasavvuf edebiyatında seyr-i süluk* süreci ve vahdet-i vücud* anlayışı gibi başlıca teorilerin kuşlar aracılığıyla anlatıldığı eserler kaleme alınmıştır. Simurg* veya Anka adı verilen bu kuşların yer aldığı hikayelerde insanın Yaradan ile ilişkisi sembolik bir dil kullanılarak ele alınır. ◾ Özellikle Orta Çağ'da birçok İslam âlimi bu türde kitaplar yazmıştır. Feridüddin Attar'ın Mantıku't-Tayr, İbn Sina ve Gazzali'nin Risaletü't-Tayr, Sühreverdi'nin Safir-i Simurg ismindeki eserleri bu türün en bilinen örnekleridir. BİLGİ NOTU: ◾Şair Feridüddin Attar tarafından Farsça olarak kaleme alınmış olan Mantıku't-Tayr, tasavvuf edebiyatının önde gelen manzum eserleri arasında yer alır. Kuşların dili olarak Türkçeye tercüme edebileceğimiz bu terkib, Kur'an-ı Kerim'de Neml Suresinin 16. ayetinde de geçer. ◾ Kitapta 5000'den fazla beyite, 31 ayrı bölümde yer verilir. Giriş bölümünün hemen ardından Hz. Süleyman'ın kuşu Hüdhüd ile ilgili bir bölüm mevcuttur. ◾ Attar, eserinde vahdet-i vücud inancını konu alan hikâyeler anlatır. Bu hikayeleri çoğunlukla kuşların dilinden aktarır. Eser, Gülşehri tarafından Türkçeye tercüme edilir. BİLGİ NOTU: ◾ 15. yüzyılda yaşamış ünlü şair ve düşünür Ali Şir Nevai tarafından yazılmış bir kitaptır. Edebiyat dünyasında büyük yankı uyandıran Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı Mantıku't-Tayr'a Ali Şir Nevai bir nazire yazar. ◾ Lisanü't-tayr adını verdiği bu nazirede aynı şeklide Hüdhüd, Simurg ve diğer birçok kuş kitabın ana kahramanları olarak yer alır. Böylece tasavvufun temel meseleleri sembolize edilerek anlatılmış olur. BİLGİ NOTU: ◾ Anlaşılmaz olmanın hedeflendiği kuş dilinin günümüzde yalnızca Türkiye'de çocuklar arasında konuşulan bir dil olduğu zannedilir. Sanıldığının aksine bu dil, Türkiye dışındaki Türk devletlerinde de yaygındır. ◾ Bugün Tataristan, Azerbaycan ve Kazakistan'da kuş dilinin konuşulduğu bilinir. Kazakistan'da p sesi hecelerin arasına getirilerek kullanılır. Azerbaycan'da c sesiyle kullanımı, Tataristan'da ise f sesi ile kullanımı yaygındır. ◾ Günümüzde Giresun'un Kuşköy ilçesinde hala aktif olarak kullanılan bir kuş dili mevcuttur. 2017 yılında UNESCO tarafından Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne alınan bu dil, halkın ıslık çalarak oluşturduğu bir iletişim yöntemidir. ◾ Tarihinin oldukça eskiye dayandığı düşünülen bu dilin doğuşunun altında zorunlu sebepler yatar. Engebeli ve dağlık olan bu köyün ortasından bir nehir geçer. Yerleşim yerini adeta ikiye bölen bu nehir bölgede yaşayan insanların iletişimini fazlasıyla zorlaştırır. Başta çobanlar olmak üzere halk, kendisine haberleşmek için pratik bir yol üretmek mecburiyetindedir. Böylece zaman içinde ıslık çalarak kurdukları bu iletişim biçimi, kuş dili olarak adlandırılır.

Kültür tarihimizde "kuş dili"

KUŞ DİLİ NEDİR?