Alışveriş çılgınlığı ve sosyal medya etkisi

🔶 Küreselleşmeyle beraber teknolojik imkanlar ülkeler arasında daha hızlı yayılım göstermeye başladı. İnternet teknolojisinin gelişmesiyle beraber, iletişim diğer ülkelerle daha kolay bir hâl aldı. Bu da dünyada var olan baskın olan kültürlerin diğer alt kültürleri ezmesine sebep oldu. 🔶 Bugün Amerikan kültürü, diğer kültürleri etkileyerek üzerlerinde çok büyük etki oluşturuyor. Özellikle kültür bunalımı yaşayan ülkelerde bu daha yakından görülüyor. 🔶 Tüketim kültürü ve tüketim toplumu kavramları günümüz toplumlarında ve toplumsal davranışlarda tüketimin merkezi bir yerinin olduğuna vurgu yapmak için kullanılıyor. (x) 10 kavram ile tüketim kültürü 🔶 İnsanoğlunun en temel fiili olan tüketimin günümüz toplumlarında kimlik oluşturma, sosyalleşme ve toplumsal tabakalaşma gibi toplumu belirleyen birçok önemli süreçte baş rol oynayan ve kültürleşen bir kavramdır. 🔶 Sosyoloji bilimi, toplumu açıklarken üretim merkezli olarak tasvir eder, fakat günümüz dünyasının üretim merkezli değil tüketim merkezli bir toplumsal yapılanmaya gittiği görülür. 🔶 Vav TV'nin ilgiyle takip edilen programı 'Kendini Bilmek' programının bu haftaki konukları Dr. Hüseyin Kazan ve Psikolog R. Betül Kanat oldu. Bu bölümde 'Alışveriş çılgınlığı ve bu duruma sosyal medyanın etkisi' konuşuldu. Dr. Hüseyin Kazan tüketim kültürü kavramını, 'Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte insanların her şeyi anında ulaşabilme alışkanlıklarının artması tüketim kültürünü de pompalamış durumda. Biz bunu artık akademik olarak çalışırken tüketim kültürü diyoruz Yani bunun içerisinde kadın dergileri var, ciddi anlamda bu tüketim kültürünü artıran oyun dergileri var, çocuklara ürünü satmaya çalışan ki zaten reklamcıların temel hedefi, önce çocukları yakalayıp sonra ebeveynleri ağırlıklı olarak yakalamak ve özellikle 1980'lerden sonra web teknolojilerini artmasıyla beraber online ticaret, e-ticaret uygulamaları artması bu süreci çok daha ileri boyuta getirdi.' sözleriyle açıkladı. (x) Bir değer arayışı tüketim 🔶 Sahip olma ihtiyacıyla ilgili Dr. Kazan gereksiz alışverişin daha çok 'Eğer sahip olmazsam eksik kalacağım, yetersiz kalacağım, mutsuz hissedeceğim.' hissiyle yapıldığını aktardı. Dr. Kazan, kişinin bir ürünü almaya çok kısa bir sürede karar verdiğini aktardı ve cümlelerine şu sözlerle devam etti: 'Aslında onu beğendiği an onu satın almıştır, zihin onu satın alıyor. Amerika'da bir araştırmaya göre satın alma kararı 2.5 saniyede veriliyor. İlk baktığınızda nasıl 2,5 saniye sürüyor diyebilir, ekran başındaki izleyecilerimiz. Biz dakikalarca beğenemiyoruz, vs. Aslında beğendin kafanda bir şey var, sadece önüne koyulan renkler var. Aslında renklerin büyülü dünyası var, ona göre hangisinden hangisine gideceğine karar veremiyorsun. Renkleri bulunduğu ortamla birlikte değerlendiriyor, görsel algı ilkesi gereği. Sonra eve geldiğinde kendi ışığına, evinin ortamına uymadığında mutsuzluk durumları ortaya çıkartıyor. Yani işin özü geçmişten günümüze özellikle sosyal medya kültürünün, dijital mecra benlik sunumunun bambaşka boyutlara gelmiş olması seçeneklerin çok fazla artmış olması, her şeyin kişilerin elinin altında ağırlıklı olarak olmasıyla kısaca 'Mutluluk satın alıyoruz.' Daha doğrusu aldığımızı zannediyoruz.' Alışveriş bağımlılığı 'onyomani' nedir? 🔶 Alışveriş bağımlılığını ifade etmekte kullanılan onyomani kavramı, anlık istek veya hazları karşılamak için herhangi bir ihtiyaç olmaksızın gerçekleştirilen ve tekrarlayan satın alma eylemlerine verilen isimdir. 🔶 Alışveriş bağımlılığı, 1980'li yıllardan itibaren birçok araştırmanın konusu olmaya başlamıştır, ilk olarak ise 1915 yılında Emil Kraepelin tarafından onyomani sözcüğü ile ifade edilir. Alışveriş bağımlılığı belirtileri şunlardır : ➡ Bireyler, önüne geçilemeyen satın alma isteği duyarlar. ➡ Alışveriş esnasında kontrol kaybı hissederler. ➡ Satın alma sonucunda psikolojik, sosyal veya ekonomik olumsuzluklar yaşarlar. ➡ Tüm bu sorunlara rağmen satın almaya devam ederler. Alışveriş bağımlılığının sonuçları şunlardır: ➡ Alışveriş sayesinde yaşanan coşku gücünü yitirmeye başlar. Yerini suçluluk ve utanç, boşluk hissi gibi olumsuz duygulara bırakır. Bu süreçte endişe ve kaygı hissedilebilir. ➡ Sosyal statü sağlamak için sık sık alışverişe yönelen kişiler, alışveriş bağımlılıklarının sonucu olarak yaşadıkları olumsuz duygular sebebiyle sosyal çevresi ile tartışmalar yaşayıp sosyal çevresinden uzaklaşabilir. Satın alma davranışına engel olamayan kişiler zaman içinde borçlanarak ekonomik olarak zor durumda kalabilirler. (x) Bir mutsuzluk hikayesi: Kapitalizm 🔶 Alışveriş çılgınlığı bir süre sonra sadece eve gelen kutuları açma eylemine döner ve kişi artık kutunun içinde ne olduğunu da merak etmemeye başlar. 🔶 Bu noktada uzmanlar, alışveriş bağımlılığı ile baş etme yollarından biri olarak banka ya da kredi kartı kullanmak yerine nakit para kullanmayı önerir. Cebinizden ne kadar para çıktığını görmeniz alışveriş yaparken insanları kontrollü olmaya yönelik yardımcı bir unsurdur. Sosyal medyanın alışveriş bağımlılığına etkisi hakkında Dr. Kazan, 'Sosyal medya pazarlamasının da temel prensibi: İhtiyacı olmayan birine ihtiyaç oluştur. İnstagram'a, Twitter'e Youtube'e giriyorsunuz. Bir yandan da satın alma yapıyorsunuz. Bu bir tesadüf değil...' dedi. 🔶 Tüketim toplumuna dikkat ettiğimizde sürekli eksiğimize vurgu yapan bir algı yönetimi var. Bütün alışveriş sürecinde eksiğimize ve daha fazla şeye ihtiyaç duyduğumuza dair olduğumuz halimizle yeterli olmadığımıza, değerli olmadığımıza ve mutlu olamayacağımıza dair bir öne çıkarma söz var. Psikolog R. Betül Kanat, bu konuyla ilgili, 'Aslında vaatte şu, bunu alırsan mutlu olacaksın. Şimdi şöyle bir durum var, influencerlık son dönemde göz önünde olan bir meslek grubu haline geldi. Şimdi bu bir ihtiyaçtan yola çıkıyor. Hasta varsa doktor var. Arz talep meselesi. Biz bir ürünü seçerken bir ürünü almak istediğimiz zaman onun arka sürecine baktığımızda aslında beynimizin çalışma mekanizmasına orada bakmamız gerekiyor. Kendi hayatımdan memnun değilsem, eksik hissediyorsam, değersiz ve yetersiz hissediyorsam orada bazı duygularını, ihtiyaçlarını kendi içinde bakmadan, görmeden otomatik bir şekilde beynin çalışıyorsa algı şu şekilde işliyor: O influencerlerın hayat tarzını beğeniyorum, bir ürün paylaşıyor, bir bağlantı kuruyor, ben bu ürünü satın alırsam özdeşim kurduğum, idealize ettiğim bu kişinin hayatına sahip olabilirim.' düşüncesinin oluşacağına dikkat çekti. (x) Modern çağdan çıkış mümkün müdür? Önemli olan istek ve ihtiyaç ayrımını yapabilmek 🔶 İstek ve ihtiyaç kavramlarının anlamlarını bilmek, alışveriş yaparken alacağınız ürünün istek mi ihtiyaç mı olduğunu sorgulamanızı ve ona göre karar vererek akıllı alışveriş yapmanızı sağlaması bakımından oldukça önemlidir. ➡ İhtiyaç: İnsanın yaşamını sürdürmesi için gerekli olan ve yokluğunda bazı sıkıntılar çekilen eşya ve koşullara verilen genel bir tanımdır. Bu doğrultuda temel ihtiyaçlar tüm canlılar için gereklidir. Bunlar; beslenme, barınma, giyinme, güvenlik gibi ihtiyaçlardır. ➡ İstek: Hayatımızı sürdürmek adına ihtiyaç duymadığımız, fakat sahip olduğumuz zaman bizi mutlu eden ihtiyaçlar, istek olarak bilinir. İstekler aynı zamanda kişiden kişiye göre değişebilir ve sınırsızdır. 🔶 İnsan olarak ihtiyacımız olan şeyin iletişim, onaylanmak, değerli olduğumuzu hissetmek olduğunu dile getiren Psikolog R. Betül Kanat, alışveriş çılgınlığının arka sürecinde de bu unsurların yer aldığını söyledi. Çevrimiçi alışveriş hakkında da son olarak 'Ama sanal sistem bize sahte bir dünya sunuyor ve diyor ki: Sürekli al, alırsan değerli hissedersin. Ama bizim gerçek ihtiyacımız ne? İnsanın gerçekliğine baktığımızda asıl ihtiyacımız olan şeyler ilişki kurmak, ilişkide iyileşmek değer vermek ve değer görmek. Acizane, tavsiye olarak programın en başında dedik ya o para cebinden çıksın, temas et. Gerçekliğe temas et. Ne kadar paran var, elinde bir bak. O mağazaya, markete gidip o ürüne bir dokun. Arttırılmış gerçeklikten kendi gerçekliğine dön. O elbiseyi mankenin üzerinde değil, kendi üzerinde bir gör. O zaman belki beğenmeyeceksin, belki tüketmeyeceksin. Sanal gerçeklikten kendi gerçekliğimize doğru bir yolculuğa çıkmamız gerekiyor diye düşünüyorum.' sözlerini ekledi. (x) Her gün güncellenen varlık: Modern insan