Modern zamandaki 'tüketici birey' hastalığı: Oniomania

En ucuz ürünü alsanız bile bunun kökenine bir duygu yatıyor. Siz, eşya ve giysilere biçtiğiniz değer ve atfettiğiniz duyguya yönelik bir seçim yaparsınız. Ürün reklamlarından asla etkilenmeseniz de, ucuz ürün de satın alsanız bile kökeninde duygusal tercihi barındırır. Satın aldığınız şey bir koltuksa misafirlerinizi düşünürsünüz yahut bir fincan bile olsa sevdiğiniz insanlarla içeceğiniz kahveleri hayal edersiniz. İhtiyacım var: Alışverişin duygusal yanında satın almak için kendimizi ikna etmemiz de gerekiyor. Alışverişte satın almak için mantıklı bir gerekçemiz de olmalı. Aile ve arkadaş etkisi: İnsanlar olarak çevremizdeki kişilerin eylemlerini taklit etmeye eğilim gösteririz. Alışverişte de onlar gibi olmak -özellikle arkadaşlar için- kişi için önemlidir. Alışverişi seviyorum: Duygularınız alışverişle dışarı attığınız için böyle bir aktiviteyi seviyor olabilirsiniz. Ancak maddi yönden sizi zor duruma sokacak bir tehlikeyi sevmek yerine, hobilerinizi geliştirebilirsiniz. 'Bu fiyat kaçmaz': İndirim tuzaklarına karşı çoğu zaman dirayetli olamayız. Kolay alışveriş: Alışverişin zahmetli olma döneminden yani mağaza mağaza gezdiğimiz dönemden çıkarak internete aktarılması, kolay yoldan satın almayı sağladı. İpin ucu da en fazla burada kaçtı. 'Kendimi ödüllendirmeliyim': Başarıların hazzı manevi yönden insanı motive eder. Kişinin kendisini ödüllendirmesi de manevi yönden olmalı. Çünkü manevi tat yerine maddi bir şeyle ödüllendirmek işin duruluğunu ve saflığını bozacaktır. 'Herkesin var, benim neden olmasın': Herkesin özgün ve biricik olmaya çalıştığı bir dönemde ünlülerin modasına ayak uydurmaya çalışmak, sizce de tuhaf değil mi? 'Yüz lirayı neye vermiyoruz ki': Para satın alma gücünün simgesidir. Tek başına kağıt parçasından öte bir şey değildir. Bir şeyi satın aldığınız zaman bu güç de elinizden gitmiş olur. 'Sadece 100 lira' diyerek elinizdeki bu gücü parça parça dağıtmak mı, yoksa bu gücü biriktirip uzun vadede daha çok ve daha önemli şeyler için harcamak mı? 'Nasıl olsa para harcadım': 150 liralık bütçeniz olmasına rağmen 250 liralık alışveriş yaptınız ve 30 liraya çok şık bir triko gördünüz... 'Yattı balık, yan gider' diyerek 30 liralık bir harcama daha yapmak, esasında sizin için çok da önem arz etmeyen şeylerle evinizi doldurmanıza neden olacaktır. Aşırı ve engellenemeyen bir istekle gereksiz oranda alışveriş yapmaya 'Oniomania' denir. Bu,'kompulsif alışveriş' ya da 'kompulsif satın alma' olarak Türkçeleştirebileceğimiz bir problemdir. Satın alma ya da alışveriş dürtüsünün engellenememesi şeklinde ortaya çıkan ve psikiyatrik bir grup hastalığın ortak adı olan 'dürtü kontrol bozuklukları' nın alt grubu bir bozukluktur. Batı ülkelerinde yapılan araştırmalarda kompulsif satın almaya dair genel toplum içinde %1 ile %6 arasında değişen bir yaygınlık oranı saptandı. Kadınlarda erkeklerden daha fazla görülüyor. Bozukluğun başlangıç yaşı genellikle 18 yaş civarı olmakla birlikte kişiler genellikle 20'li,30'lu yaşlarda içine girdikleri ciddi finansal problemler sırasında profesyonel yardım için başvururlar. İnsanlar, iç dengeleri bozulduğunda, kendilerini değersiz, güçsüz ya da depresif hissettiklerinde bunu dışa vurumları farklılık gösterir. Öte yandan bu dışa vurumlar toplumun değer ve normlarına göre de değişir. Toplumda kadın ve erkekler arasında kabul gören şekillere kadınlar uyum konusunda daha ılımandır. Bu sebeple alışveriş, kadınların duygularını en fazla dışa vurumu olarak kullandıkları tekniktir. Modern zamanlarda ulus aşırı şirketlerin, dev ekonomik oluşumların amacı bireyi bir 'tüketici birey' haline getirmek. Sürekli yeni ürün modelleri çıkararak, sürekli bir satın alma yarışını 'prestij' ve 'özdeğer' belirtisi gibi lanse ederek daha çok tükettirmeye, böylece daha çok satmaya ve daha çok kazanmaya çalışmaktadırlar. Kompulsif satın almanın nedenini açıklamaya çalışan psikodinamik yaklaşımlar daha çok bu davranışın bir anksiyete (sıkıntı, bunaltı) dışavurumu olabileceği, düşük özgüven ve özsaygı ile ilişkili olabileceği ve alışverişin stresi azaltmanın bir yolu olarak kullanılması mekanizmaları üzerinde durmaktadırlar. Değersizlik, yalnızlık, öfke, engellenme ve sinirlilik gibi negatif duygular alışveriş hastalığına sebep olabiliyor. Bazı kişiler alışveriş yaparak kendilerini değerli ve güçlü hissederler. Kişi, satın aldıklarının kendisine değer katacağına ve güçlülük hissi vereceğine inanır. Ancak istediği şeyleri aldığında, ilk anki haz hariç hayal ettiği hissi yakalayamaz ve değersizlik hissi bu kez daha da yoğun olarak geri döner. Bu durum bir kısır döngüye dönüşür. Kişi o ilk anki hazzın geri gelebilmesi için giderek artan bir şekilde alışveriş yapmaya devam eder. Sonra da alışveriş yaptıkları için suçluluk duyarlar. Ancak alışveriş krizini yenemezler, daima satın alma güdüsü duyarlar. Ne yazık ki insanların azımsanmayacak bir kısmı da 'olduğu' ile değil 'sahip olduğu ile' kendisini ölçecek kadar bunu içselleştirebilmektedir. 'En çok tüketen en güçlüdür' olabilmektedir. 'Satın alma' ve 'Tüketme'nin bu tarihsel ve kültürel boyutunun ötesinde bir de bireysel bir patoloji olarak yaşanan satın alma işlevinden söz edebiliriz. Bu iki durum aslında zaman zaman iç içe geçerek birbirini etkilese de farklı değerlendirilmelidir. Çocuklarıyla sağlıklı ve doyurucu ilişki kuramayan Sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ebeveynlerin iletişimlerindeki bu eksikliği, onlara bir şeyler satın alarak tamamlamaya çalışmaları da çocuklarda gelecekte alışveriş hastalığının çıkmasına neden olur. Çocuklar da her istediklerine sahip olmak istedikleri için sürekli olarak onlara bir şeyler satın almak, çocuğu mutlu etme veya eksik iletişimi tamamlama yolu olarak görülmemelidir. Diğer 'Dürtü kontrol bozukluğu' türlerinde olduğu gibi kompulsif satın almada da depresyon, obsesif kompulsif bozukluk gibi bazı psikiyatrik hastalıklar sık olarak birlikte görülebilir. Psikiyatrik bir diğer hastalık olan 'mani' (aşırı hareketlilik, aşırı neşe, aşırı para harcama gibi belirtilerle seyreder) hastalığında da gerekli gereksiz çok para harcama, çok fazla alışveriş yapılabilir. Kişinin zaten bu aşırı alışverişi açıklayabilecek 'mani' gibi bir hastalığı varsa artık bir kompulsif satın alma probleminden söz edemeyiz. Kompulsif satın almacılar genellikle kredi kartlarıyla hatta çoğu zaman birçok kredi kartıyla alışveriş yaparlar. Ciddi finansal problemlerin ortaya çıkması çok sık görülür ve sıklıkla bankalar tarafından kara listeye alınırlar. Bu kişiler sık sık bu zararlı davranışlarını sınırlandırmaya, kısıtlamaya çalışırlar ama çoğunlukla başarısız olurlar. Kompulsif satınalma'nın tedavisi çok kolay değildir. Destekleyici terapi, içgörü yönelimli terapi, ilaç tedavisi veya bu tedavi metotlarının uygun şekilde bir araya getirilmesi ile kısmen başarılı sonuçlar alınabilir. (Derlenmiştir.)

Modern zamandaki 'tüketici birey' hastalığı: Oniomania

“ALIŞVERİŞ DUYGUSAL BİR EYLEMDİR”