Ayastefanos'taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı hangi yıl çekilmiştir?

Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin Yıkılışı, 1914'te Fuat Uzkınay tarafından çekilen Türk sinema tarihinin ilk filmi olarak kabul ediliyor. Filmin süresi bazı kaynaklarda 150 m. 'belge film' olarak geçiyor. Filmin siyah-beyaz ve sessiz olarak çekildiği; mekanların ise Yeşilköy, Bakırköy olduğu biliniyor. 14 Kasım, Türk sinemasının doğum günü olarak kabul edilir. Nedeni ise bir Rus abidesinin yıkılış anının filme çekilmesi olarak bilinir. Ancak uzun yıllar bu filmin kayıp olmasından dolayı, çekilip çekilmediğine dair tartışmalar devam etti. Bir kısır döngüde süren ilk film tartışması, özellikle Türk sinemasının 100. yılı olan 2014'te zirve yaptı. Genel kanı Fuat Uzkınay'ın filmi çekemediği yönündeydi. Geçtiğimiz yıl SABAH'a konuşan Doç. Dr. İ. Arda Odabaşı, 34 yıldır süren tartışmaları Osmanlı Arşivi'nden bulduğu belgelerle sonlandırdı. 1914 yılına ait Sinema Haberleri gazetesinin bir nüshasında 'Moskof Abidesinin Tahribi' olarak isimlendirilen Ayastefanos ile 'Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi' filminin Fuat Uzkınay ve Mösyö Mordo tarafından çekildiğine dair bilgilerin yer aldığı görüldü. Bulunan belge, Ayastefanos filminin çekildiğini ve Sirkeci'deki, Uzkınay'ın da ortaklarından olduğu Ali Efendi Sineması'nda gösterildiğini kanıtlamış oldu. Film, Uzkınay ile birlikte Mösyö Mordo tarafından çekildi hatta bu ikili aynı gün Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi'ni de filme almıştı. Ancak bunlardan hangisi önce çekilmiş bilinmiyor. 1914'ün 14 Kasım'ında padişah, Cihad-ı Ekber ilan etti. Osmanlı İmparatorluğu 1. Dünya Savaşı'na girdi. O gün Fatih Camii civarında Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi düzenlendi. Gazetede yer alan haberden bu mitingin de filme çekildiği öğreniliyor. Fakat aynı gün, 93 Harbi'nde Rusların, bugün Yeşilköy olarak bilinen Ayastefanos'ta diktikleri Rus Abidesi de tahrip edilmeye başlanıyor. Anıtın yıkımı birkaç gün sürüyor ve dinamitlenerek yıkılıyor. Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin yıkılışı, yedek subay Fuat Uzkınay tarafından 14 Kasım 1914'te Osmanlı'nın 1. Dünya Savaşı'na girdiğini ilan ettiği gün filme çekiliyor. Bu abidenin yıkılışı o dönemde Ruslara karşı verilen bir mesaj. Mesajın yayılması için Merkez Ordu Sinema Dairesi, bu yıkımın bir Türk tarafından filme alınıp sinemalarda gösterilmesini planlıyor. Uzkınay, Avusturya şirketinin bir temsilcisi tarafından birkaç saatlik bir bilgilendirmeyle yıkımı filme alıyor. Böylece 14 Kasım 1914'te Türk sinemasının ilk filmi Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin Yıkılışı ortaya çıkmış oluyor. Gazetede yer alan haberde şöyle anlatılıyor: 'İslamiyet düşmanı devletlere karşı cihat ilanını tebcilen Fatih Camii-i Şerifi havalisinde tertip edilen tezahürat-ı milliyenin birçok sahafatı ile Ayastefanos civarında Moskoflar tarafından vaktiyle dikilmiş olan hekkel-i melunun tahribine müteallik birçok menazır (Ali Efendi Sineması) şeriki Ali Fuad Bey ve Mösyö Mordo tarafından pek büyük fedakarlık ihtiyariyle şeritlere alınmış ve icra kılınan ameliyat muvaffakiyetle neticelendirilmiş. Devopman edilmek üzere Budapeşte'ye gönderilen mezkur şeritlerin birkaç güne kadar şehrimize vürut ve ilk defa Ali Efendi Sineması'nda gösterileceği muhterem ve kadirşinas halkımıza tebşir olunur.' 4 Kasım 1914'te çekilen ve Türk sinema tarihinin başlangıcı kabul edilen Osmanlı kısa belgesel filminin 1953 yılında Nurullah Tilgen tarafından ilk Türk filmi olduğu ortaya atılmış, filmin hiçbir kopyasının bulunamaması ve varlığına dair somut bir delilin olmaması nedenleriyle bu iddiaya karşılık ilk şüphe de 1970 yılında Nijat Özön tarafından dile getirilmiştir. Filmi izlediğini iddia eden tanıkların ortaya çıkmasına rağmen sinema tarihçileri halen filmin gerçekten çekilip çekilmediği konusunda hemfikir değillerdir. Akademisyen İ. Arda Odabaşı; Sinema Haberleri, İkdam ile Tasfîr-i Efkâr gazetelerinde yer alan ve yeni keşfedilen haber metinlerine dayandırdığı 2018 yılına ait makalesinde filmin çekildiğini ve 1,5 ay sonrasında da gösterime girdiğini yazmış, bu metinleri konu hakkındaki en önemli kaynaklar olarak nitelendirmiştir. Belgesel filmin 'ilk Türk filmi' olma iddiası da tartışmalı olup farklı kesimlerce çekilen ilk Türk filminin İp Eğiren Kadınlar ya da Büyükanne Despina olduğu ileri sürülmektedir. Meseleye vatandaşlık yönünden bakılırsa Osmanlı vatandaşı olan Uzkınay'dan daha önce filmler çeken Manaki Kardeşler'in filmleri ön plana çıkmaktadır. Manaki Kardeşler, vatandaş olmanın ötesinde filmlerinde Osmanlı'yı çekmişlerdir. Meseleye ilk kurmaca filme odaklanarak bakılırsa ortaya Sedat Simavi'nin Casus filmi çıkmaktadır. Fuat Uzkınay, 1888 yılında İstanbul Üsküdar'da doğdu. İlk ve ortaöğrenimini İstanbul'da yaptı. İstanbul Sultânîsi'ni bitirdikten sonra İstanbul Darülfünun'un fizik-kimya bölümüne girdi. Bir yandan öğrenimine devam ederken, öbür yandan da öğretmen yardımcılığı ve İstanbul Sultanisinde dahiliye memurluğu yaptı. İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra, yerleşik sinemaların çoğalması, sinemaya karşı ilgiyi artırdı. İlgi duyanların başında Uzkınay geliyordu. Uzkınay, dahiliye müdürlüğü yaptığı okulda öğrencilere sinemayı tanıtan ve öğreten dersler verdi. Ülkemizde sinemayı halka ilk tanıtan Sigmund Weinberg'den göstericinin çalıştırılmasını öğrendi ve öğrencilere filmleri kendisi oynattı. Böylece Uzkınay'ın aracılığı ile sinema ülkemizde ilk kez okula girmiş oldu. 1914'te Şakir Seden ile ağabeyi Kemal Seden'i sinema salonu işletmeciliğine ikna etti. 6 Temmuz 1914'te Ali Efendi Sineması açıldı. Aynı yıl savaş çıkması üzerine, Uzkınay yedek subay olarak silahaltına alındı. 14 Kasım 1914 Cumartesi günü Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin yıkılışını 150 metrelik filme çekerek, Türk sinemasında ilk kez film çeken kişi oldu. 1924'te sinemacılık kolunun yeni baştan düzenlenmesi üzerine, Laboratuvar Grup Amirliği'ne atandı. Emekli olduğu 1954'e kadar bu görevde kaldı. 29 Mart 1956'da İstanbul Göztepe'de vefat etti.

Ayastefanos'taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı hangi yıl çekilmiştir?

AYASTEFANOS'TAKİ RUS ABİDESİ’NİN YIKILIŞI HANGİ YIL ÇEKİLMİŞTİR?