Ayastefanos'taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı hangi yıl çekilmiştir?
"Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin Yıkılışı" Türk sinema tarihinin ilk filmi olarak kabul ediliyor. Uzun yıllar bu filmin kayıp olmasından dolayı, çekilip çekilmediğine dair tartışmalar süregeldi. Osmanlı'nın Birinci Dünya Savaşı'na girdiğini ilan ettiği gün çekilen bu film, aslında Ruslara karşı verilen bir mesajdı. Peki, Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin Yıkılışı filmi neden bu kadar tartışıldı? Gerçekten çekilmiş miydi?
14 Kasım, Türk sinemasının doğum günü olarak kabul edilir. Nedeni ise bir Rus abidesinin yıkılış anının filme çekilmesi olarak bilinir. Ancak uzun yıllar bu filmin kayıp olmasından dolayı, çekilip çekilmediğine dair tartışmalar devam etti. Bir kısır döngüde süren ilk film tartışması, özellikle Türk sinemasının 100. yılı olan 2014'te zirve yaptı. Genel kanı Fuat Uzkınay'ın filmi çekemediği yönündeydi. Geçtiğimiz yıl SABAH'a konuşan Doç. Dr. İ. Arda Odabaşı, 34 yıldır süren tartışmaları Osmanlı Arşivi'nden bulduğu belgelerle sonlandırdı.
1914 yılına ait Sinema Haberleri gazetesinin bir nüshasında 'Moskof Abidesinin Tahribi' olarak isimlendirilen Ayastefanos ile 'Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi' filminin Fuat Uzkınay ve Mösyö Mordo tarafından çekildiğine dair bilgilerin yer aldığı görüldü. Bulunan belge, Ayastefanos filminin çekildiğini ve Sirkeci'deki, Uzkınay'ın da ortaklarından olduğu Ali Efendi Sineması'nda gösterildiğini kanıtlamış oldu. Film, Uzkınay ile birlikte Mösyö Mordo tarafından çekildi hatta bu ikili aynı gün Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi'ni de filme almıştı. Ancak bunlardan hangisi önce çekilmiş bilinmiyor.
1914'ün 14 Kasım'ında padişah, Cihad-ı Ekber ilan etti. Osmanlı İmparatorluğu 1. Dünya Savaşı'na girdi. O gün Fatih Camii civarında Cihad-ı Ekber İlanı Mitingi düzenlendi. Gazetede yer alan haberden bu mitingin de filme çekildiği öğreniliyor. Fakat aynı gün, 93 Harbi'nde Rusların, bugün Yeşilköy olarak bilinen Ayastefanos'ta diktikleri Rus Abidesi de tahrip edilmeye başlanıyor. Anıtın yıkımı birkaç gün sürüyor ve dinamitlenerek yıkılıyor.
Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin yıkılışı, yedek subay Fuat Uzkınay tarafından 14 Kasım 1914'te Osmanlı'nın 1. Dünya Savaşı'na girdiğini ilan ettiği gün filme çekiliyor. Bu abidenin yıkılışı o dönemde Ruslara karşı verilen bir mesaj. Mesajın yayılması için Merkez Ordu Sinema Dairesi, bu yıkımın bir Türk tarafından filme alınıp sinemalarda gösterilmesini planlıyor. Uzkınay, Avusturya şirketinin bir temsilcisi tarafından birkaç saatlik bir bilgilendirmeyle yıkımı filme alıyor. Böylece 14 Kasım 1914'te Türk sinemasının ilk filmi Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin Yıkılışı ortaya çıkmış oluyor.
Gazetede yer alan haberde şöyle anlatılıyor: "İslamiyet düşmanı devletlere karşı cihat ilanını tebcilen Fatih Camii-i Şerifi havalisinde tertip edilen tezahürat-ı milliyenin birçok sahafatı ile Ayastefanos civarında Moskoflar tarafından vaktiyle dikilmiş olan hekkel-i melunun tahribine müteallik birçok menazır (Ali Efendi Sineması) şeriki Ali Fuad Bey ve Mösyö Mordo tarafından pek büyük fedakarlık ihtiyariyle şeritlere alınmış ve icra kılınan ameliyat muvaffakiyetle neticelendirilmiş. Devopman edilmek üzere Budapeşte'ye gönderilen mezkur şeritlerin birkaç güne kadar şehrimize vürut ve ilk defa Ali Efendi Sineması'nda gösterileceği muhterem ve kadirşinas halkımıza tebşir olunur."
4 Kasım 1914'te çekilen ve Türk sinema tarihinin başlangıcı kabul edilen Osmanlı kısa belgesel filminin 1953 yılında Nurullah Tilgen tarafından ilk Türk filmi olduğu ortaya atılmış, filmin hiçbir kopyasının bulunamaması ve varlığına dair somut bir delilin olmaması nedenleriyle bu iddiaya karşılık ilk şüphe de 1970 yılında Nijat Özön tarafından dile getirilmiştir. Filmi izlediğini iddia eden tanıkların ortaya çıkmasına rağmen sinema tarihçileri halen filmin gerçekten çekilip çekilmediği konusunda hemfikir değillerdir. Akademisyen İ. Arda Odabaşı; Sinema Haberleri, İkdam ile Tasfîr-i Efkâr gazetelerinde yer alan ve yeni keşfedilen haber metinlerine dayandırdığı 2018 yılına ait makalesinde filmin çekildiğini ve 1,5 ay sonrasında da gösterime girdiğini yazmış, bu metinleri konu hakkındaki en önemli kaynaklar olarak nitelendirmiştir.
