Nuri Bilge ve Abbas Kiyarüstemi sinemasında benzerlikler

İran Sineması'nın en iyileri arasına girenler; yoksulluk ve çaresizlik içindeki yaşamlarına rağmen hayatta kalma gücünü ortaya koyanlardan çıkar. İstisnalar da vardır. 'Bir sanatçının bir sahnede gerçeği ne derecede yansıtmayı amaçladığını hep merak etmişimdir.' der, 2016 yılında kaybettiğimiz Abbas Kiyarüstemi veya Kiarostami… Kiyarüstemi'nin sinemasından birçok sanatçının etkilendiğini biliriz. Bunların başında ise Bir Zamanlar Anadolu'da, Mayıs Sıkıntısı gibi filmlerin yönetmeni Nuri Bilge Ceylan bulunuyor. Benzer bir biçimde fotoğraf geçmişine sıkı sıkıya bağlı ve bunu filminin her karesine yansıtan Nuri Bilge Ceylan'ın sinemasında da Kiyarüstemi izlerini yakalamak mümkün. The Wind Will Carry Us (Abbas Kiarostami, 1999) 2016 yılında kaybettiğimiz İran Sineması'nın önemli yönetmenlerinden biri olan Abbas Kiyarüstemi, filmlerinde İran Yeni Dalgası'nın olmazsa olmazları; şiirsel diyaloglar, politik ve felsefi konulara fazlasıyla yer verir. Belgesel tarzı hikâye anlatımıyla sinema dünyasını etkileyen yönetmenlerin başında gelen Kiyarüstemi, tıpkı gerçek hayatta olduğu gibi sinemasında basitlik ve karmaşıklık kavramlarını harmanlayarak kurgu dışı ögelerden beslenir. Hayatın vazgeçilmezi zıtlıkların uyumunu sinemasında sıklıkla kullanan yönetmen, hikâyelerinde genellikle karşıt duygulardan beslenirken görsel ve işitsel tekniğinde de aynı zıtlık kavramından yararlanmayı ihmal etmez. Edebiyattan özellikle şiirden fazlasıyla etkilenen Kiyarüstemi, aynı zamanda fotoğrafçı ve şairdir. Birçok yetiyi bir arada bulunduran Kiyarüstemi tüm yapımlarında bu belirgin özellikleriyle sinemanın uluslararası bir yapıya sahip olduğunu göstermeyi başarmıştır. Kiarostami'nin Where is My Friend's Home, The Wind Will Carry Us filmlerinde olan elmanın yuvarlanması sekansı ve bunun yakın plan takibi, Ceylan'ın Bir Zamanlar Anadolu'da (2011) filminde de vardır, hem de bütün filmin bir metaforu olarak gösterilmektedir. Kiarostami'nin Wind Will Carry Us filminde gazeteci karakterin, haber yapmak için geldikleri köyün yakınındaki bir tepede, telefonla konuşurken ters çevirdiği kaplumbağa ve Ceylan'ın Koza ve Kasaba filmlerinin her ikisinde de çocukların ters çevirdikleri kaplumbağa da metinsel birer benzerliktir. İki yönetmen de filmlerini, kentten küçük bir kasabaya / köye film çekmek üzere gelen bir kentlinin gözlemlerini, çıkış noktası olarak alır. Oyuncu yönetiminde, oyuncu seçiminde ve senaryo yazımında da benzerliklerden bahsedilebilir. Ten'de (On 2002) Kiarostami açıkça oyuncu yönetiminden ve senaryo yazımından bahseder. Kiarostami filmin senaryosunu yazmaktan ziyade tretman halinde bir hikâyeden film yapmayı tercih etmektedir. Kiarostami Ten'de, 'Senaryonun tamamını yazdığım zaman, o hikâyeyi film yapmak için içimdeki heyecan kayboluyor ve senaryoyu çekmeleri için diğer yönetmen arkadaşlarıma veriyorum' der. Kiarostami, sadece tretmanla ya da daha kısa, yani bir kaç sayfalık hikâye ile filmlerini yapar. Çekim esnasında oyunculara yaptığı yönlendirmeler ile oyuncular da senaryo sürecine dâhil olurlar. Oyuncularını seçerken ise amatör oyuncularla ya da filmi çekeceği bölgedeki halktan insanlarla çalışır. Ceylan da Üç Maymun (2008) filmine kadar olan işlerinde bu sayılan konularda Kiarostami'den etkilenmiştir. O da senaryo yazımı konusunda aynı şekilde hareket eder. Kasaba ve Uzak filmlerinin senaryoları yirmi sayfayı geçmemektedir. Tretmanla eşdeğer bir senaryo ile film çekmiştir. Uzak filminin kamera arkası izlenirse orada da görüleceği üzere oyuncularına Kiarostami'de olduğu gibi sadece gidecekleri yeri söyleyip, diyalogları onlara bırakmaktadır. Oyuncu seçimi konusunda ise amatör oyuncularla ve hatta doğrudan ailesi ile çalıştığı zaten bilinmektedir. Bu örnekler artırılabilir. Motosiklette iki adam, ikisi de sinema aşığı, İran'da yokluk, yetenekli ve belgeselci yönetmen, çatlak bir camın arkasındaki kamera, sessiz bir yolculuk… Nema-ye Nazdik, yani Yakın Plan, dünya sinemasında işgal ettiği yerin yanı sıra, Abbas Kiyarüstemi'yi dünyaya tanıtan film olarak bilinir. (Kiyarüstemi 'Yakın Plan' için, gözbebeğim der.) Çatlak bir camın arkasındaki kamera, Nuri Bilge'nin Kış Uykusu'nun kadrajına da girmiştir. Kırık bir camdan, yanılsamış bir dışarının gerçekliğine bakarız. Nitekim Nuri Bilge sadece Kiarostami'den etkilenmemiştir. Anton Çehov'un da Nuri Bilge üzerinde büyük bir etkisi olduğunu biliriz. İkinci uzun metraj çalışması olan 'Mayıs Sıkıntısı', Çehov'a adandığını belirleyen bir ibare ile kapanır. Nuri Bilge Ceylan bunu kendi sözleriyle şu şekilde ifade eder: 'İster film yaparken ister normal yaşantımı sürdürürken Çehov'un dünyasının her zaman güven verici, ılık bir yorgan gibi üzerimi örttüğünü ve beni ısıttığını hissetmişimdir.' Başta Ozu, Bresson, Tarkovski gibi yönetmenlerin çalışmalarını takip eden Ceylan, iyi bir sinema izleyicisi olduğunu filmleriyle de kanıtlar. İlk ödüllü kısa metrajı 'Koza', Tarkovski atmosferi taşıyan bir filmdir. Takip ettiği yönetmenlerin aura yaratmaktaki başarıları, oyuncu ve mekân kullanımları, ağırlıkla minimalist yaklaşımları Nuri Bilge Ceylan sinemasında harmanlanmıştır. İlk uzun metrajı 'Kasaba'dan başlayarak, kendi aurasını yaratmayı başarmıştır. Tarkovski ve Bresson'u ayrı tutacak olursak Ceylan'ın etkilendiği sinemacıların Doğu kültürüne dâhil olduklarını belirleyebiliriz. Özellikle Zen düşüncesinden beslenen bir sinema dili ve dünya görüşü olan Japon yönetmen Yasujiro Ozu bu etkilenme sürecinde ön plana çıkıyor ve özel bir yer kazanıyor. Derlenen kaynaklar: Nuri Bilge Ceylan ve Abbas Kiyarüstemi gibi iki büyük yönetmenin sinemasının benzerliği üzerine bir mukayese, Abdullah Korkut / Filmloverss, Nuri Bilge Ceylan ve Abbas Kiyarüstemi Sinemasındaki Benzerlikler / SineFilozofi Dergisi, Varlığın İçkinliğinden Türeyen Hayat Fikri: Abbas Kiarostami, Nuri Bilge Ceylan, Zeki Demirkubuz Sinemalarına Bakış, Serdar Gezer .