ABD'nin ilk beyaz Müslümanı: Mohammed Alexander Russell Webb

Alexander Russell Webb 9 Kasım 1846'da New York'da doğdu. Babası Alexander Nelson Webb, Hudson Daily Star gazetesinin editörüydü. İlk eğitimini Home School'da aldı, ardından Claverack Koleji'nde okudu. Öğrenimini tamamladıktan sonra genç yaşta yazı hayatına atıldı ve çeşitli gazetelerde çalıştı. Presbiteryen mezhebine mensup olan Webb, çocukluğunda ve gençlik yıllarında kiliseye ve pazar okuluna devam etti, ancak bu dinde umduğunu bulamadığından arayışlarını sürdürdü. The Theosophical Society üyesi olarak değişik düşüncelerle karşılaşan Webb, Missouri Republican gazetesinde editörlük yaptığı sırada İslam dini hakkında bilgi edinmeye başladı. 1886'dan itibaren İslami çevrelerle irtibata geçti. Bazı kaynaklara göre Ahmediyye hareketinin kurucusu Mirza Gulâm Ahmed'le mektuplaşması İslam dinine olan ilgisini arttırdı. İslamiyet'i ve Müslümanları yakından tanımak amacıyla Doğu'ya gitmeye karar verdi, bu sebeple kendisine teklif edilen Amerika Birleşik Devletleri'nin Manila konsolosluğu görevini kabul etti. Kendi ifadesine göre Filipinler'e tayin edildiği 1888 yılı başlarında Müslüman oldu. Karısı ve üç çocuğu da İslam'ı seçti. Onun İslâm dinini tercih etmesindeki sebeplerin başında, Hıristiyanlığın irrasyonel inançları ve uygulamaları ile Amerika'da görülen sosyal ve ekonomik problemlere çözüm getirememesinin geldiği ifade edilmektedir. Bir diğer sebep de Hıristiyanlığın hayatın gerçeklerinden uzak olması ve kendi psikolojik duyarlılıklarına hitap etmemesidir. Müslüman olduktan sonra Muhammed adını alarak Amerika'ya dönen Webb, İslam'ı Amerikan toplumunda tebliğe yönelik fikirler geliştirdi. Webb'in bu düşüncesinin arkasında Amerika'yı yeniden yapılandırma düşüncesinin bulunduğu belirtilmektedir. Ona göre; İslam, Batılılar tarafından iyice araştırılmadan ve anlamadan verilen karar ve yargılar sebebiyle kötü bir imaja sahipti. Bunun ortadan kaldırılabilmesi için Kur'an mutlaka okunmalı ve anlaşılmalıdır Müslümanları 'barbar' olarak gören birçok kimse hayatında bir Müslüman ile görüşmemiş, konuşmamıştır. Webb, Amerika'nın Manila konsolosu iken Hindistan'daki Müslüman aydınlar ve tüccarlarla irtibat kurdu. Bunlardan biri olan Hacı Abdullah Arab onun düşüncelerine ilgi duydu ve 1892'de Manila'ya giderek kendisinden Amerika'da İslam'ı yayma çalışmalarının ayrıntılarını öğrendi. Hacı Abdullah Arab ona, üç yıllık çalışmalarının finansmanı için (gazete, basımevi, konferans salonu ve ailesinin geçimi için ayda 200 doların konsolosluktan emekli oluncaya kadar kendisine ödenmesi) 30.000 dolar maddî yardım sağlamayı taahhüt etti. Ayrıca temel kitapları İngilizce'ye çevirecek, konferanslar vererek çalışmalarına yardımcı olacak din âlimleri de gönderecekti. Webb, Hacı Abdullah'ın finanse ettiği bir Hindistan gezisine çıktı; Pune, Bombay, Kalküta, Haydarâbâd ve Madras'ta konuşmalar yaptı. Bu konuşmalar genelde İslamiyet'i kabul edişi, İslam ile Hıristiyanlık arasındaki benzerlik ve farklılıklar, Hıristiyanlığa ve Batı medeniyetine yönelik eleştiriler, Batılıların zihnindeki Müslüman imajı üzerinedir. Ayrıca Amerika'da İslâmiyet'in yayılması ve uygulanmasıyla ilgili düşüncelerini de bu konferanslarda dile getirdi. Hintli Müslüman tüccarlardan aldığı vaatlerle 1893'te New York'a dönen Muhammed Webb, Hindistan'da kararlaştırılan planı uygulamaya koydu ve gazete çıkarmaya başladı. Önce The Moslem World, ardından The Voice of Islam ve bu ikisinin birleştirilmesiyle oluşan The Moslem World and Voice of Islam gazetelerini çıkardı. Webb bu sırada İslam dünyasının ayakta kalmış tek siyasî gücü olan Osmanlı Devleti'nden yardım talebinde bulundu. Ancak Osmanlı yardımı sürekli ve bu hareketi yürütecek kadar büyük değildi. Osmanlı Hariciye yetkilileri Webb'i ve faaliyetlerini başlangıcından beri takip etmişlerdi. Hindistan ziyareti esnasında Osmanlı elçisinin Muhammed Webb'le ilgilendiği bilinmektedir. Ancak asıl kuvvetli bağlar Webb'in Amerika misyonunu gerçekleştirmeye çalıştığı dönemde kurulacaktır. Osmanlı Devleti'nin New York konsolosu, Muhammed Webb'in İslâm'ı kabul ederek bu dini yaymak için New York'a geleceğini gazetelerde yayımlanan mektuplarından öğrenmişti ve onun Amerika'da İslam'ı yayma teşebbüsü, Osmanlı New York konsolosu tarafından 'methe şâyân bir teşebbüs' olarak nitelendirilmişti. Osmanlı Devleti'nin Muhammed Webb ile olan ilişkisinin seyri, yalnızca Webb'in karşılaştığı güçlüklerle değil Osmanlı Devleti'nin durumuyla da yakından ilgilidir. Bu dönemin panislâmizm denilen siyasetin etkilerinin keşfedilmeye başlandığı zamana rastlaması yanında Osmanlı Devleti'nde Ermeni isyanı ve olaylarının arttığı, devletin dış basında mahkûm edildiği, imajının çok sarsıldığı bir dönemdir. Anadolu'da artan Ermeni hareketleri, buna karşı alınan tedbirlerle göçlerin Amerikan basınına yansıma şekli Avrupa'dan pek farklı değildi. Amerikan basınında Osmanlı Devleti aleyhinde yazılar çıkmaktaydı. Batı kamuoyunda görüşlerinin dile getirilmesine ve imajının düzeltilmesine yardımcı olacak her türlü teşebbüsü destekleyen Osmanlı yetkilileri Muhammed Webb Efendi ile de ilgilendi. Bu ilgi ve yardımın arka planında, izlenen siyasetin ve Osmanlı Devleti'nin oluşturmak istediği imajın araçlarından biri olması fikrinin yattığı görülmektedir. Ermeni iddialarına karşı yürütülen kamuoyu çalışmalarında Webb, Osmanlı görüşlerini dile getiren yazılar yazdı, bu görüşlerle ilgili risâlelerin dağıtımında ve Amerikan kamuoyuna duyurulmasında yardımcı oldu. Webb ve hareketi, maddî sıkıntılar ve iftira kampanyaları yüzünden 1898 yılından itibaren etkisini kaybetmeye başladı. Ancak kendisi, yaptığı hizmetler dolayısıyla 1901'de II. Abdülhamid tarafından Osmanlı Devleti'nin New York fahrî başkonsolosluğuna tayin edildi. İstanbul ziyaretinde sultan tarafından kendisine üçüncü dereceden Mecîdî nişanı verildi. Muhammed Webb, İslâmî tebliğ faaliyetlerine geri dönemediyse de hayatı boyunca Müslüman olarak yaşadı. 1 Ekim 1916'da vefatına etti. 1. The Three Lectures (Madras 1892). İslâm üzerine verdiği konferanslardan meydana gelmektedir. 2. Islam in America (New York 1893). Sekiz bölümden oluşan kitap Webb'in Müslümanlığı benimsemesinin sebeplerini, İslâm'la ilgili çeşitli konuları (iman, İslâm'ın beş şartı, İslâm'ın felsefî boyutu, çok eşlilik ve tesettür, İslâm'a yönelik yanlış bilgiler) ve Amerika İslâm propaganda hareketi üzerine görüşlerini ortaya koymaktadır. 3. The Armenian Troubles and Where the Responsibility Lies and A Few Facts About Turkey Under the Rule of Abdul Hamid II (New York 1896). Ermeniler'in Osmanlı Devleti aleyhine faaliyetlerini konu edinen bu kitapçıkta müellif adı 'A Correspondent' rumuzuyla gösterilmiştir. 4. A Guide to Namaz (New York 1893). On yedi sayfalık bir namaz rehberidir.

ABD'nin ilk beyaz Müslümanı: Mohammed Alexander Russell Webb

MOHAMMED ALEXANDER RUSSELL WEBB KİMDİR?