Abdülhamid'in az bilinen 10 eseri

İstanbul Üniversitesi, Beyazıt Camii ve tarihi Sahaflar Çarşısı arasında, Beyazıt Meydanı'na bakan tarihi binada, 1884 yılında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından kurulmuştur. Beyazıt Devlet Kütüphanesi, ülkemizde devlet eliyle kurulan ve kuruluşuyla ayrıntılarıyla bilinen ilk kütüphanedir. Vakıf kütüphanelerinden farklı olarak kurulduğunda, Maarif Nezareti'ne bağlanarak ilk milli kütüphane olarak tarihe geçen Kütübhane-i Umum-i Osmani, 24 Haziran 1884 yılında hizmete girmiştir. Kitap okumaya ve kitaplara önem veren, hatta Yıldız Sarayı içerisinde kütüphane kurduran Sultan II. Abdülhamid Han, kütüphanenin kurulması için şahsi bütçesinden yardımda bulunmuş, açılan kütüphanenin parkelerini de Paris'ten getirtmiştir. Kütüphane, 24 Haziran 1884 tarihinde devlet büyükleri, âlimler ve halkın iştirak ettiği bir merasim ile hizmete açılmıştır. Açılış merasiminde kütüphane raflarına birtakım Naima Tarihi konmuş, daha sonra da Beyazıt Camii'den getirilen kitaplar civardaki tekke ve zaviyelerden toplananlar, bağış yoluyla kütüphaneye gelenler ve satın alınanlarla içerik zenginleşmiştir. Kuruluşunun üçüncü yılında kitap sayısı 4164 otuzuncu yılında ise 23.320'e ulaşan bu kütüphanenin önemi, Türkiye'ye matbaanın girişinden Harf Devrimi'ne kadar geçen 200 yılda, 40 bin kadar kitap basıldığı göz önüne alınırsa daha iyi anlaşılacaktır. Balkan Savaşı yıllarında kaybedilen kitaplar, bu kütüphanede depolanmıştır. Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra kütüphane 'Beyazıt Umumi Kütüphanesi' ismini almıştır. 1961'de toplanan 7. Milli Eğitim Şurası'nda alınan karar uyarınca kütüphane Beyazıt Devlet Kütüphanesi adını almıştır. Sultan II. Abdülhamid Han'ın kurdurduğu Beyazıt Devlet Kütüphanesi, günümüzde de ülkemizin en kıymetli kütüphanelerinden birisi olarak hizmet vermektedir. Karaköy'de Ziraat Bankası'nın hemen arkasında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından inşa ettirilmiştir. Bu zarif yapı maalesef günümüze ulaşamamıştır. Caminin yer aldığı bölgeye Sultan II. Bayezid döneminde bir tekke yapılmış ve İstanbul'a giriş yapan yağların kontrol edilip tartıldığı yer olması sebebiyle Yağkapanı Tekkesi olarak da isimlendirilmiştir. 1894 İstanbul depremi sonrası harap olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii'nin yerine 1902 senesinde Sultan II. Abdülhamid yeni bir cami yaptırma kararı alır. D'Aranco, 1903 yılında sultanın emriyle, 20. asır başlarında moda olan ve İstanbul'da pek çok örneği bulunan Art Nouveau tarzında bir cami inşa eder. Göz kamaştırıcı mimarisiyle Karaköy'ün vazgeçilmezleri arasında sayılmaktaydı. 1958'de yıkıldıktan sonra, caminin parçaları başka bir yerde kurulmak üzere teker teker numaralandırılarak itina ile sökülmüş ve Kınalıada'ya taşınacağı söylenmiştir. Kınalıada'ya götürülürken onu taşıyan sandalların batması sonucu eserin yok olduğu ifade edilmiştir. Beşiktaş ilçesi, Yıldız Mahallesi, Posta Caddesi, Sabancı Lisesi girişinde yer alan tek cepheli meydan çeşmesi, Sultan II. Abdülhamid Han tarafından yaptırılmıştır. Çeşmenin tuğra kısmı tahrip olduğundan dolayı yapım tarihi bilinmemektedir. Hamidiye Çeşmesi ismi tuğranın alt kısmında oyma olarak yer almaktadır. Çeşmeyi arkasından destekleyen, üst üste dokuz sıra mermer blok görülmektedir. Süslemeli alınlığın iki yanında palmet şeklinde çıkıntılar bulunmaktadır. Altından iki sıra kabartma silme çeker. Ayna taşında, dalgalı kemerin etrafı bitkisel kabartmalarla süslenmiş, kemerin iç kısmı süslemesiz bırakılmıştır. Maalesef bu çeşmenin de musluğu yoktu. Üç kenarı kabartmalı kurnası, kafesli bir ayağı oturmaktadır. Sultan II. Abdülhamid Han, Yıldız'daki sarayına yakın noktaya yaptırdığı çeşmenin 1902 yılındaki açılış merasimi, bir fotoğrafla belgelenmiştir. Kadıköy'de Haydarpaşa Liman önünde yer alan dalgakıran, 1902 yılında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından Mimar Vallury'e, vapurların lodoslu havalarda iskeleye rahat yanaşması amacıyla yaptırılmıştır. 1889 yılında Almanlar tarafından kurulan Anadolu-Osmanlı Demiryolu Şirketi vasıtasıyla hat Ankara'ya kadar uzatılır. Ancak istasyon binasının yapılması ve renlerin çalışması, daha çok mal hareketini sağlamıştır. Bu durumda istasyondan rıhtıma kadar demiryolu döşenmiş, oradan gemilerle irtibat kurulabilmiştir. Fakat rıhtımın lodos dalgalarına açık olması, gemilerin yanaşabilmesini zorlaştırmaktadır. Şirket önce Selimiye Kışlası'nın altından bir tünelle, lodos almayan Üsküdar sahiline tren yolunu uzatmayı ve limanı oraya tesis ederek gemilerle o şekilde irtibatlaşmayı planlamıştır. Bu projeye ordu izin vermeyince, 23 Mart 1889 tarihinde Haydarpaşa'ya rıhtım inşasına karar verilmiştir. 1889 yılında liman inşasından önce, lodos dalgalarına karşı dalgakıran inşa edilir, ardından liman için çalışmalar başlatılır. Limanın temel atma töreni için Sultan II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıldönümü olan 1 Eylül 1900 günü planlanır. Bu anlamda dalgakıranın ortasına bir hatıra sütunu dikilir. Ancak temel atma töreni tüm gayretlere rağmen planlandığı gün gerçekleşememiş, 17 Teşrinisani 1902 tarihinde yapılabilmiştir. Ne yazık ki dalgakıran üzerindeki kitabe, tuğra ve arma sökülmüş ve günümüzde bu kısımlar boş durmaktadır. Sultan II. Abülhamid tarafından yaptırılan İstanbul'un simge yapılarından birisi sayılan Sirkeci Garı, inşa edildiği tarihte Batılılar tarafından Doğunun kapısı Osmanlı toplumu için ise Batıya açılan kapı olarak algılanmaktaydı. Sirkeci Tren Garı, mimari açıdan bakıldığında 19. yüzyıl İstanbul'unun siluetindeki modern binalarla yerli binaların uyumunu sergilemektedir. İstanbul'u Avrupa'ya bağlayan demiryolunun yapım serüveni Sultan Abdülaziz döneminde başlar. İstanbul'u Avrupa'ya demiryolu ile bağlama serüveni ise Sultan II. Abdülhamid döneminde de devam eder ve İstanbul'dan Viyana'ya ilk tren seferi, 12 Ağustos 1888 tarihinde gerçekleşmiştir. Avrupa'dan gelen yolcuları İstanbul'da karşılamak için büyük ve görkemli bir gar binası yapılması düşünülmüştür. Büyük bölümü tek katlı olarak planlanan gar binası 19. yüzyıl Avrupa oryantalizminin İstanbul'daki en görkemli örneği sayılabilir. Sirkeci Garı'nın büyük giriş kapısının üzerinde büyük bir levhanın içerisinde Sultan II. Abdülhamid'in tuğrası ve altında aha sonra kaldırılan Serasker Ahmed Muhtar Paşa tarafından yazdırılan; 'Ulu hakan himmet ederek buyruk verdi, demiryolu için bu gönül çeken istasyonu yaptırdı. Tarihi açılışı ilan için çıktı özel bir tren, Sultan Hamid yaptırdı bu süslü gönül çeken istasyonu'' sözlerinin yazılı olduğu bir kitabe yer almaktaydı. Sirkeci Garı, sıralı taş ve tuğra örülü Bizans tarzı duvarları, Selçuklu kapısı ve İslami mimariye uygun at nalı şeklindeki kemerli pencereleri ile günümüzde dahi ziyaretçilerini büyülemektedir. Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan ve kendi adıyla anılan bu tesisler İstanbul'u besleyen Halkalı, Kırkçeşme ve Taksim sularının dışında kalan küçük isale sistemlerinden biridir. Tesisin büyük 1900 yılında tamamlanmış, suyun şehre verilmesi 26 Mayıs 1902 tarihinde gerçekleşmiştir. Önemli medeniyetlere başkent olan İstanbul şehrinin sürekli aldığı göçlerle büyüyen yapısı, şehircilikle ilgili birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Bunların başında gelen ve toplumun en önemli ihtiyacı olan su problemine karşı her devirde farklı çözüm arayışlarına gidilmiştir. Özellikle Osmanlı döneminde sürekli ve hızlı biçimde artan nüfus karşısında bir yandan eski suyolları ve yapıları onarılırken, bir yandan da yeni su kaynakları bulunarak birçok yeni hatan şehre su sağlanmıştır. Sultan II. Abdülhamid devrinde de, İstanbul'a kaliteli içme suyu sağlamak amacıyla 1883 yılında Dersaadet Su Şirketi ve 1893 yılında Üsküdar-Kadıköy Su Şirketi kurulmuştur. Sultan II. Abdülhamid'in emriyle 1898 yılında İstanbul'a kaliteli içme suyu sağlamak amacıyla bir komisyon kurulmuş ve bu komisyon birtakım projeler hazırlamıştır. Bu projeler neticesinde Hamidiye Suları için Kemerburgaz civarında her biri 600 metreküplük iki depo yapılıp, bunlara 85 beygir kuvvetinde iki buhar makinesi konmuştur. Hamidiye Suyu ile beslenen birçok resmi bina bulunmaktadır. Tarihi geçmişi kadar, günümüzde lezzeti ve güvenirliliği ile de adından övgüyle bahsettiren Hamidiye Kaynak Suları, 100 yılı aşkın macerasında İstanbulluların vazgeçilmezleri arasında yer almaya devam etmektedir. Sultan II. Abdülhamid'in temelini attığı Hamidiye Su Tesisleri, bugün 4 kıtaya su ihraç eden sağlıklı ve tadından dolayı dünyada başarısının gıpta ile izlenildiği bir marka olarak hizmetlerine devam etmektedir. Sirkeci'de bulunduğu sokağa ismini veren Büyük Postane, Sultan II. Abdülhamid döneminde, Posta ve Telgraf Nezareti binası olarak inşa edilmiştir. 1905'te yapımına başlanıp 1909 yılında tamamlanan binanın mimarı, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'mızın önemli şahsiyetlerinden Mimar Vedat Bey'dir. Bina ülkemizdeki en büyük postane binası olma özelliğine sahiptir. Osmanlı'da posta ve postane hizmetlerinin serencamına göz attığımızda, 1840 yılında kurulan Posta Nezareti posta hizmetlerini düzenlemek amacıyla kurulmuş, Eminönü'nde Yeni Camii arkasında alt katı postane, üst katı posta nezareti olarak iki katlı ahşap yapıda hizmet vermeye başlamıştır. Büyük Postane binası, her yönüyle döneminin en önemli mimarlık anlayışının ürünüdür. Ön cephesiyle dikkatleri üzerine çeken ve son derece hareketli olan binanın üç girişi bulunmaktadır. Postanenin giriş kapısının orta kısmında ve kemerin üstünde çini üzerine kufi hatla yazılmış, 'Posta ve Telgraf Nezareti' ibaresi okunmaktadır. Bu ibareyi, Sultan II. Abdülhamid devrinin meşhur gazeteci ve yazarlarından Mehmed Tevfik Ebuzziya yazmıştır. Lacivert zemin üzerine beyaz olarak yazılan kitabenin sağ ve sol tarafında kalan kemerlerin üstündeki çinilerde, geometrik süslemeler yer almaktadır. Bir dönem İstanbul Radyoevi olarak da hizmet veren Büyük Postane binası, günümüzde de kuruluş amacına uygun olarak, posta, telgraf ve telefon, pul bölümlerinden ve müzeden meydana gelmektedir. Şehir tarihimiz açısından İstanbul'un simge mekânlarından birisi olan Bizans'ın Hipodrom'u, Osmanlı Devleti'nin At Meydanı, Osmanlı dönemi boyunca açık bir alan olarak kullanılmıştır. Bizans döneminde olduğu gibi dönemin çeşitli faaliyetlerine şahitlik etmiştir. At Meydanı ismi verilen mekânda yer yer cirit ve at yarışlarının yapıldığı, Osmanlı hanedanının düğün ve sünnet gibi görkemli şenliklerinin düzenlendiği, hatta Fatih Sultan Mehmed'in de gürz talimi yaptığı bilinmektedir. Lady Montegu 10 Nisan 1718 tarihinde, İstanbul'dan Lady Bristol'e yazdığı mektupta, ''Laf aramızda Londra'daki St. Paul Kilisesi Ayasofya ile kıyaslanmayacağı gibi en bakımlı meydanlarımız da At Meydanı ile boy ölçüşemez'' diyordu. Fakat devrin her türlü siyasal ve kültürel gelişimlerine şahitlik etmiş meydan zamanla bakımsız kalmış, yangınlar ve depremler sonrasında açık alana sığınma ihtiyacı hisseden vatandaşların kurduğu geçici barakalarla tarihi meydan bakıma muhtaç hale gelmiştir. At Meydanı'nı düzenlemeye yönelik ilk ciddi adım Sultan Abdülaziz döneminde atılmış, 1856 yılında Yılanlı Sütun ve Dikilitaş'ın temellerinde kazılar yapılmıştı. Kazıları yapan İngiliz arkeologlar, At Meydanı'nın orijinal seviyesini tespit etmişlerdir. 1861 yılında Zaptiye Nazırı Hüsnü Paşa'nın girişimi ile meydan, bir park olarak düzenlendi. Bu hususta diğer bir ciddi girişim ise Sultan Abdülhamid'in iradesiyle gerçekleşti. Ticaret Mektebi, Defter-i Hakani Nezareti, Baytar Mektebi bu dönemde yapıldı. Sultan'ın ikinci girişimi, 1899'da Alman İmparatoru II. Wilhelm de meydanın kuzey ucunda yapılması için bir çeşme hediye etti. Sultan II. Abdülhamid Han'ın talimatıyla çalışmalar yapan Fransız şehir plancısı Bouvard, meydan için çizdiği tasarımlarda At Meydanı'nı orijinal seviyesine indirmişti. Taban, simetrik inşa edilecek birkaç merdivenle ciddi seviyesine ulaşacaktı, meydanın Divanyolu'na erişen kuzey ucunda bir giriş düşünülmüştü. Bir önceki tasarımda budama ile biçim verilmiş peyzaja sahip köşe noktalarında ağaçlar bulunan simetrik Fransız Bahçesi, görünümünü korumuştu. Dikilitaş, Yılanlı Sütun ve Örme Sütun'un sıralanışı simetriyi sağlıyor ve meydana hafifçe Paris, hatta Concorde Meydanı havası veriyordu. Meydanın iki tarafında yükseltilmiş bir kaldırım boyunca dikilecek ağaçlar, meydana zarif bir sınır çizecekti. Bouvard tasarısında, 1616 tarihinde inşa edilmiş Sultan Ahmed Külliyesi Medresesi'nin tamamen, bahçe duvarınınsa kısmen yıkılmasını, böylelikle At Meydanı'nın uzun cephesini dik açıyla kesen hattın vurgulanmasını sağlamayı önermişti. Caminin avlusuna tipik bir Fransız bahçesi yer alacak, avlunun ortasındaki Alman Çeşmesi, üstü açık heykelvari bir yapı ile değiştirilecekti. Projeye göre At Meydanı'nın batısındaki 16. Yüzyıl yapısı İbrahim Paşa Sarayı da yıkılacak, yerine polis müdürlüğü yapılacaktı. Bu dev bina, At Meydanı'nı boydan boya kaplayacak, ''e'' harfi biçiminde, yaklaşık 480 metre uzunluğunda olacak, ölçek ve plan itibariyle Bouvard'ın Paris'teki şaheseri Sanayi Sarayı'na benzeyecekti. Ancak Bouvard'ın tasarladığı proje, Osmanlı idaresi tarafından beğenilmemiş ve uygulanmamıştır.

Abdülhamid'in az bilinen 10 eseri

BEYAZIT DEVLET KÜTÜPHANESİ