Akdeniz'in stratejik adası Rodos'un fethi

◾ Yavuz Sultan Selim'in Suriye, Filistin ve Mısır'ı ele geçirmesinden sonra Rodos, İstanbul ile imparatorluğun yeni bölgeleri arasındaki en önemli deniz yolu oldu. ◾ Kanuni Sultan Süleyman stratejik gerekçelerle 16 Haziran 1522 Rodos'u hedef alan sefere çıktı. Zorlu ve kanlı çarpışmalar neticesinde Rodos'u fethetti. Osmanlı Kıbrıs'ı nasıl fethetti? ◾ Kanuni Sultan Süleyman yıkılan surları tamir ettirdi ve buraya güçlü bir askeri birlik yerleştirdi. 1524'te 1343 muhafız, topçu bulunuyordu. Ayrıca şehri yeniden canlandırmak için yüksek kesimine tabhâneli cami tipinde bir ibadethane, medrese, imaret ve hamam inşa ettirdi. ◾ Bu amaçla Herke (Halki), Sömbeki (Simi), İlyaki (Tilos), İncirli (Nisiros), Kalimnos (Kelemez) ve Leryoz (Leros) gibi küçük adaların yanında iki büyük adanın (Rodos ve İstanköy) vergi gelirleri de Sultan Süleyman Han İmareti Vakfı'na tahsis edildi. Bu adalar vakıf dolayısıyla bazı imtiyazlarla donatıldı, gelişmelerini temin ve refahı arttırmak için vergi muafiyetleri tanındı. ◾ Günümüze kadar ulaşan Osmanlı tahrir defterlerindeki bilgiler bu iddiaların kısmen doğru olduğuna işaret eder. Buna göre, Osmanlı idaresi altında özellikle Rodos şehrinin statüsünde değişme olmuş, küçük fakat zengin bir devletin başşehri ve uluslararası ticaretin ana üssü olmaktan çıkarak sıradan bir Osmanlı sancak merkezi haline dönüşmüştür. ◾ İzmir'in Doğu Akdeniz'de büyük bir ticaret başkenti olmasının ardından 17. yüzyıldan itibaren Rodos'un ticarî faaliyeti de azalmıştır. Rodos'ta kültür soykırımı ◾ Osmanlı tahrir defterleri, Rodos İskele Gümrüğü'nün dış ticarete açık olarak önemli bir gelir kaynağı teşkil ettiğini gösterir. ◾ Fetihten sonra Rodos şehrinin surlarla çevrili bölgesindeki Hristiyan nüfusun büyük bölümü güvenlik sebebiyle varoşlara ya da büyük köylerin civarına yerleştirildi. ◾ 1524 tarihli Tahrir Defteri bunların sayısını 591 hâne, 3 bin civarında nüfus olarak verir. 1592 yılında Müslüman nüfus 5600 civarına yükseldi. Daha sonra bu nüfusa Almanya'dan, Aragon ve Gerona'dan (İspanya), Sicilya'dan, Calabria ve Apulia'dan (İtalya) getirilen Yahudi mülteciler katıldı. ◾ Yahudi mültecilerin sayısı 1524'te 720, 1592'de 1420 kişidir. Büyük gruplar halinde gelen Yahudi mülteciler kendi istekleriyle Osmanlı garnizonuna katıldılar. Güvenlik sebebiyle yeni gelen Yahudi göçmenler de sur içine yerleşti. Şehrin Rum nüfusu 1524 yılında 630 kişiden 1592'de 2000 kişiye, 1711'de 3100 kişiye ulaştı. Osmanlı'nın Balkanlar'da otoritesini arttıran savaş: Varna muharebesi ◾ Bunların 1524'te 6700 olan nüfusu 1592'de 15.400'e, 1604'te 16.800'e yükseldi. 1524 tarihli kayıtlar adadaki 18 kiliseden söz eder; 1592'de ise 46 kilise ve 19 manastır bulunmaktadır. Büyük köylerin bazılarında birkaç kilise mevcuttur; Triada'nın 4 kilisesi ve bir manastırı vardı; Archangelos'ta 2 kilise ve 3 manastır bulunuyordu. ◾ Bu rakamlar, sadece hoşgörülü dinî politikaya değil aynı zamanda kırsal kesimdeki nisbî refah düzeyine de işaret eder. Bu kiliselerin birkaçında görülen 16 ve 17. yüzyıldan kalma süslü freskler aynı şeyi gösterir. Farklı Yahudi cemaatlerinin kendi sinagogları da vardı, ancak bunların adları belirtilmemiştir. ◾ 1524'te surlarla çevrili Rodos şehrinde 16 mescidin yanında 2 cuma camii vardı. Mescidlerden bazıları kiliseden dönüştürülmüştü. 1711 yılında 4 cami ve 18 mescid bulunmaktaydı. ◾ Süleymaniye Camii'nden başka 1540'ta yapılan büyük kubbeli Vezîriâzam İbrâhim Paşa Camii, 1588'de inşa edilen kubbeli Receb Paşa Camii ve 1636'da tarihli Murad Reis Camii en önemli mabetlerdir. Receb Paşa Camii'nin içi yüksek kaliteli İznik çinileriyle süslenmiştir. 10 soruda İnebahtı Deniz Savaşı ◾ 1524 yılında ise ada 11 bini şehirde yaşayan toplam 18.400 nüfusa sahipti. 1592'de adanın nüfusu 27 bine ulaştı. 16. yüzyıl tahrir defterleri, adanın Müslüman-Türk nüfusunun hızlı artışının dışarıdan ya da Anadolu'dan göçler sonucu olduğunu ortaya koyan atıflar ihtiva eder. ◾ Aynı döneme ait bir Rum kaynağında 1577 tarihi itibariyle Osmanlı tahrirlerindeki rakamlarla benzer bir nüfusun verildiğini görmek ilginçtir (4000 Türk, 15.000 Yunanlı, 1000 Yahudi). ◾ Yahudilerin sayısı da yarıya indi. Köylerdeki Rumların nüfusunda benzeri düşüşler oldu. Büyük Archangelos köyü nüfusu 1605 yılında 303 haneden 1711'de 54 haneye, Lindos 502 haneden 107 haneye düştü. ◾ 1645 ve Mayıs-Haziran 1651 tarihli avârız defterlerinde görülen bu gerilemenin 1645'te başlayan Girit savaşı sırasında Venedik donanmasının bu sulardaki faaliyetinin adadaki hayatı güvensiz kılmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Milli Mücadele döneminde haberleşme nasıl sağlandı? ◾ Rodos'un yeniden toparlanması uzun süre aldı. Aynı zamanda İslâmiyet adadaki köylere de yayılmaya başladı. 1711'de Lindos köyünün 107 hanesinin 23'ü, Salakos köyünün yarısı Müslümandı. 1831 sayımı adadaki 46 köyün 18'inde Müslümanların yaşadığını gösterir. ◾ Nüfusun azalması umumi bir geri kalmışlığı veya fakirliği ifade etmez. 17-19. yüzyıllarda adada ve köylerde (özellikle Lindos'ta) değerli süslemelerle inşa edilen evler ve konaklar, süslemeli çeşmeler adadaki güzelliği ön plana çıkaran zenginliğin yeterli olduğunu göstermektedir. ◾ Evliya Çelebi, özellikle Saint Jean şövalyelerinin büyük gotik katedralini anlatır. Burası 1523'te Sencovan (San Giovanni) adıyla Osmanlılar tarafından Câmi-i Kebîr adıyla camiye dönüştürülmüştü; 1570 tarihli kayıtlarda da aynı adla bir mahalle ismi zikredilir. ◾ Hz. Yahyâ'nın burada gömülü olduğunu belirten Evliya Çelebi şehirdeki ev sayısını 4200 olarak gösterir. Ancak bu rakam abartılı olup tahrirlerde verilen sayıların iki katıdır. Ona göre şehirde 24 mahalle vardır, bunların dördünde Rumlar, ikisinde Yahudiler oturur. Evliya Çelebi'nin verdiği adadaki köy sayısı doğrudur. Evliya Çelebi'nin Rodos tasviri bütün Osmanlı literatürü içinde en zengin bilgiyi sağlar. ◾ Tarihi boyunca Rodos tahıl ithal edip zeytin ve zeytinyağı ihraç etmiştir. Adanın doğu yakasındaki büyük Arhangelos ve Messari köyleri arasında incir ve turunçgil üretimine ağırlık verildi. Portakal ve limon bahçeleri rutubet ve alüvyonlu topraklar sebebiyle yoğun hale geldi. ◾ Adanın güney tarafındaki verimsiz topraklarda ise büyük oranda peynir, yağ ve halı dokumacılığı için yün üretimi yapılıyordu. 19. yüzyılın ortasına doğru gemi yapımcılığı revaçta olan bir endüstri olmuştu; balıkçılık, sünger avcılığı yaygındı ve diğer adalara taşımacılık için gemiler inşa edilirdi. ◾ Osmanlı binaları ve âbideleri hakkında da çeşitli yayınlar yaptılar. Adadaki Türk cemaati işgal sonrası önemli ölçüde yerinde kaldı. 1936 tarihli İtalyan nüfus sayımına göre 19. yüzyıldaki adanın nüfusu İtalyanların idarî döneminde artış göstermişti. ◾ Bütün dinî gruplar büyüme gösterdi, bunların çoğunluğunu Rumlar teşkil ediyordu. Bu dönemde 8272 Türk, 4881 Yahudi, 5780 Romalı Katolik (büyük oranda İtalyan sakinler) ve birkaç Ermeni bulunuyordu. ◾ Almanlar 1945 Mayısına kadar Oniki Ada'yı ele geçirdi. Bu yıllarda adada bir zamanlar refah içerisinde hayat süren Rodos Yahudileri yok edildi. Özellikle eski Rodos şehri hava bombardımanından çok zarar gördü. 1980'li yıllarda bile bu hasar hâlâ giderilememişti. ◾ 1948 Martında İngiliz idaresi döneminin ardından Paris Antlaşması'nda ada Yunanistan Devleti'ne bırakıldı. Rodos şehri Yunanistan'ın Oniki Ada bölgesinin idarî başşehri olarak tasdik edildi. 1948'den sonra Türklerin çoğu zamanla adadan ayrılarak Türkiye'ye yerleşti. Ayrıca Katolikler de buradan göçtü, nüfusları azaldı. -------------------------------------------------------------------- *** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo

Akdeniz'in stratejik adası Rodos'un fethi

RODOS NE ZAMAN FETHEDİLDİ?