Atina'da Osmanlı yadigarı eserler

On binlerce Müslümanın yaşadığı Atina'da, kentin en önemli tarihi merkezi Akropolis'in eteklerinde iki Osmanlı camisi bulunur. Müze olarak kullanılan Fethiye ve Cistaraki camileri büyük bir turist akınına uğrar. Fethiye Cami'nin, Fatih Sultan Mehmet'in Atina'yı 1458 yılında ziyareti anısına inşa edildiği bilinir. Fethiye Camii, ülkenin simgesi Akropolis eteklerindeki 'Eski Atina' diye anılan bölgede yer alır. Osmanlı hâkimiyetinden hemen önce 5000-6000 dolayında nüfusa sahip olan Atina'da 1489 tarihli Cizye Defteri'ne göre yaklaşık 7000 kişi yaşıyordu ve bu nüfus daha sonra gittikçe artarak 1506'da 9700'e ulaşmıştı. 14. yüzyılın başlarından itibaren Türkler şehre yavaş yavaş yerleşmeye başladılar. Atina 14. yüzyılın ortalarında Edirne ve Selânik'ten sonra Balkanların üçüncü büyük şehri idi. 14. yüzyılda Atina'da Kale Camii'nin (Parthenon) yanı sıra aşağı şehirde de Yûnus ve Yûsuf Voyvoda Mescidi, Memi Çelebi b. Turhan Ağa Mescidi ve Mehmed Voyvoda Muallimhanesi (mektebi) bulunuyordu. Özellikle bu dönemde yapılan hıristiyan dinî binalarının plan ve inşa tekniklerinde Osmanlı sivil ve dinî mimarisinin kuvvetli tesirleri görülür. Kale dışında bugüne yalnızca barok üslûbun izlerini taşıyan ve adını muhtemelen Girit'in 1669'da fethi dolayısıyla alan Fethiye Camii gelebilmiştir. Osmanlı kaynaklarında, Antikçağdaki filozoflara atfen 'hikmet sahiplerinin şehri' manasına gelen Medînetü'l-hükemâ adıyla tanımlanan Atina'da bazı önemli Osmanlı aydınları da yetişmiştir. Kadı Mahmud Efendi bunların başında gelmektedir. Sürûrî de buralıdır. Atina'daki Türk ahalinin Rumca, Yunanlıların da Türkçe bildiklerinden bahsedilir. 18. yüzyılda Osmanlı imar faaliyetleri sürdü ve bu dönemde Parthenon'daki harabeler içinde, 1842'de yıktırılan kubbeli cami (1700) ile Hacı Mehmed b. Osman tarafından bir medrese (1721), bir Bektaşî tekkesi (1743) ve bugüne kadar ulaşabilen kubbeli Mustafa Ağa Camii (1177/1763-64) yapıldı. Bunlardan başka dört tekke ile Softa Camii adını taşıyan bir mâbed daha inşa edildi. Bu yüzyılın en büyük mimari eseri ise 1778'de Atina voyvodası Hacı Ali Haseki tarafından, âsi Arnavutlara karşı şehri korumak maksadıyla inşa ettirilen surlardır. Bugüne kadar sadece Fethiye Camii ile Hacı Mustafa Camii gelebilmiş ve her ikisi de tamir edildikten sonra müzelere bağlı olarak kültürel maksatlarla kullanılmaya başlanmıştır. 17. yüzyıl yapısı olan Âbid Efendi Hamamı da 1986'da restore edildi. Eni 31 metre, boyu ise 70 m. ye yakın olan, 8 X 17 sütunla çevrili bu cami, İç kaleyi teşkil eden Akropolis'in ortasında bulunduğundan İç kale camii olarak adlandırıldı. Bu cami Atina'nın ilk camisiydi. Osmanlılar tarafından bir kısmı cephanelik olarak da kullanılan Parthenon 1687 yılındaki Venedik kuşatması sırasında isabet aldı ve patlama ile birlikte bu yapı büyük zarar gördü. Zararın büyüklüğünden dolayı tamirine girişilmedi ve yerine küçük bir cami inşa edildi. Bu cami de günümüze kadar ulaşmadı. Yunan bağımsızlığından sonra Akropolis'in antik çağdaki haline getirilmesi amacıyla yıktırıldı. Fethiye Camii, Yunanistan'ın Atina kentinde 17. yüzyıldan kalma bir Osmanlı camisidir. On binlerce Müslümanın yaşadığı Atina'da, kentin en önemli tarihi merkezi Akropolis'in eteklerinde iki Osmanlı camisi bulunur. Müze olarak kullanılan Fethiye ve Cistaraki camileri... Fethiye Camii'nin, Fatih Sultan Mehmet'in Atina'yı 1458 yılında ziyareti anısına inşa edildiği kabul edilir. Fethiye Camii, ülkenin simgesi Akropolis eteklerindeki 'Eski Atina' diye anılan bölgede yer alır. Cami, 17. yüzyılın sonuna kadar bölgedeki Müslümanların en önemli ibadet adresi olurken, daha sonra Atina'yı işgal eden Venedikli Morozi tarafından Katolik kilisesine dönüştürüldü ancak Atina tekrar Osmanlıların eline geçince Yunanistan'ın bağımsızlığını kazandığı 1824`e kadar yine cami olarak kullanıldı. 1824`ten sonra sırasıyla askeri depo, hapishane, kışla, un ambarı ve ekmek fırını olarak kullanılan cami, 1963 yılında içi boşaltıldıktan sonra 2011 yılına kadar arkeolojik eserler deposu olarak hizmet verdi. Fethiye Camii moloz taşlarla itinasız biçimde inşa edilmiştir. Önünde, iki yanı duvarlarla kapalı beş bölümlü kubbeli bir son cemaat yeri vardır. Sonradan eklenmiş hissini veren bu son cemaat yerinin kemerleri Türk sanatında XVIII. yüzyılda kullanılan biçimde yarım yuvarlaktır. Fethiye Camii, duvar örgülerinin itinasız oluşuna karşılık mimarisi bakımından önemlidir. Burada dört taraftan yarım kubbelerle desteklenmiş bir ana kubbe sisteminin uygulandığı görülür. İstanbul'da bazı büyük selâtin camilerinde örnekleri bulunan bu sistemin, Türk mimarlık tarihi bakımından önemi büyüktür. Fethiye Camii mimarisiyle İstanbul'daki Fatih, Yeni Cami ve Sultanahmet camilerinin ilk örneği kabul edilmektedir. 1177'de (1763-64) inşa edilen Mustafa Ağa Camii (M. Kiel fotoğraf arşivi) Osmanlıdan günümüze ulaşabilen iki eserden biri ise 1700'lü yıllarda yapılan Mustafa Ağa Camii'dir. Altı fıskiye camii olarak da adlandırılan bu ibadethane Yunan bağımsızlığından sonra uzun süre metruk ve harap bir halde kaldı. Aşağı Şadırvan Camii veya Voyvoda Camii olarak da adlandırılan Atina'nın halen ayakta kalabilen ikinci camisi olup 1759-1764'de Eski Cami'nin yerine Mustafa Ağa tarafından yaptırılmıştır. Atina'nın Monastıraki meydanında, zamanında 'Türk Çarşısı' olarak da adlandırılan bölgede bulunmaktadır. Bina, cami olarak faaliyetine son verilmesinin ardından Yunan ordusunun kullanımına tahsis edilmiş, bir süre hapishane, askeri kamp ve depo olarak kullanılmıştır. Daha sonra restore edilen bina 1923'te Dekoratif Sanatlar Milli Müzesi olarak hizmet vermeye başlamış, 1939'da Yunan Halk Sanatları Müzesi olarak isimlendirilmiş; 1973'te anılan müzenin bir başka binaya taşınması üzerine, 1975'ten itibaren Seramik Koleksiyonunun sergilendiği ek bina olarak hizmet etmeye başlamıştır. Seyahatnamelerde izleri sürülebilen şehirdeki bir diğer cami de Yeni Cami. Hakkında çok az bir bilgiye sahip olunan caminin bir gravürü Dupre'nin 1825'te neşredilen seyahatnamesinde yayımlanmıştı. Bu resimde görüldüğüne göre dış mimarisi Fethiye Camii'ne çok benzeyen Yeni Cami, kubbeli bir son cemaat yerini takip eden kare biçimli bir mekan halinde idi. Atina'nın içinde olan Yenicami hakkında ise herhangi bir bilgi yoktur. Yalnız bir gravürü Dupré'nin 1825'te neşredilen seyahatnamesinde yayımlanmıştır. Dış mimarisi Fethiye Camii'ne çok benzeyen bu eser, kubbeli bir son cemaat yerini takip eden kare biçimli bir mekân halinde idi. Ortada sekizgen yüksekçe bir kasnak üstünü ana kubbe örtüyordu. Dört tarafta dört yarım kubbe, köşelerde de dört basık küçük kubbe vardı. İki sıra pencere içini aydınlatıyordu. Resimden anlaşıldığına göre etrafında Türk mezar taşları ile dolu geniş bir hazîre vardı. Dupré'nin gravürünün Fethiye Cami'ni tasvir etmesi ihtimali akla gelirse de bugün artık durumu kontrol ederek kesin bir açıklamaya kavuşturma imkânı kalmamıştır. Atina'nın bir mahallesi olan Kephisias'ta da küçük bir cami harabesi vaktiyle A. Orlandos tarafından tesbit edilerek yayımlanmıştı. Üç kubbeli bölümlü bir son cemaat yerini takip eden tek kubbe ile örtülü kare bir mekândan ibaret olan bu caminin 1930'larda sadece minare kürsüsünün bir parçası ile yan duvarından küçük bir kalıntı hâlâ duruyordu. Bunun Evliya Çelebi'nin yazdığı Eskicami veya Bey Camii ile aynı olması mümkündür. Atina'da Osmanlı döneminden kalan mimari eserler yalnızca camiler değil. Şehirde camilerin yanı sıra tekkelerin ve medreselerin de varlığı çeşitli kaynaklar tarafından zikredilir. Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde Atina'daki iki tekkeden bahseder. Bunlardan birisi Akropolis'in girişinin tam karşısında olan Hüseyin Efendi Tekkesi'dir. İbrâhim Efendi Tekkesi olarak adlandırılan bir tekke ise Roma devri agorasının yerinde ve Rüzgâr Kulesi denilen İlkçağ eseri mermer yapının etrafında bulunuyordu. Milâttan önce I. yüzyılda yapılan bu hidrolik saat, Evliya Çelebi tarafından Eskicami yakınında 'Eflâtun çadırı' diye adlandırılarak, dışındaki kabartmalar ayrıntılı biçimde tarif edilmiştir. Evliya Çelebi Atina'da iki sıbyan mektebi ile bir medreseden bahseder. Bugün Roma agorası yakınında bir medresenin kalıntısı hâlâ durmaktadır. Kapısı üstündeki uzun kitâbe okunmaz halde olmakla beraber bu medresenin 1133'te (1721) Hacı Mehmed adında bir kişi tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Evliya Çelebi Atina'da üç hamamın adlarını verir. Bunlar Bey, Hacı Ali ve Âbid Efendi hamamlarıdır. Bunlardan İbrâhim Efendi Tekkesi yanında olanı Agora kazısı sırasında 1890'da yıktırılmış, Filote-Nikodemu sokakları köşesinde olanı ise bilinmeyen bir tarihte kaybolmuştur. Bu hamamlardan günümüze ulaşan sadece Abid Efendi Hamamı. Hamamın tavanı fil gözlerinin bulunduğu kubbelerle kaplı. Doksanlı senelerde yapılan restorasyondan sonra bu Abid Efendi Hamamı, amacına muhalif olarak Laografi Müzesi olarak kullanılmaya başlandı. Atina voyvodası Hacı Ali Haseki tarafından vakfedilen ve 1960'larda mevcut olan mermerden cephe çeşmesi çok sade mimarili olmakla beraber kemer biçimi ile açık surette Türk sanatında XVIII. yüzyıl ortalarından itibaren hâkim olan barok üslûbuna işaret eder. A. Orlandos Atina'da bir de Ali Ağa Çeşmesi'nin bulunduğunu belirtir. Atina'da şehrin içinde Hadrianus Stoası'nın hemen yanında Türk devrinde yapılmış bir de voyvodalık makamı bulunuyordu. Bunun kare planlı yüksek bir kulesi vardı. Thürmer'in 1823, Wordsworth'ın 1841'de yayımlanan seyahatnâmelerinde voyvodalığın kulesini gösteren resimler vardır. 1930'lara kadar bu binanın bazı izleri hâlâ görülüyordu. Voyvodalık sarayının iç mimarisini de 1819'da Dupré tarafından çizilen ve voyvoda ağasını tasvir eden bazı eski resimlerden tanımak mümkün olmaktadır. Yararlanılan kaynaklar: TDV İslam Ansiklopedisi, Machiel Kiel, Atina; Semavi Eyice, Atina'da Türk Mimari Eserleri; Fikriyat: Osmanlı arşivinden Atina fotoğrafları.

Atina'da Osmanlı yadigarı eserler

Kentin en önemli tarihi merkezi