Düşünce tarihine yön veren Müslüman filozoflar

Tam adı: Ebu Yusuf Yakub bin İshak bin Sabbah el Kindî Doğumu: 801 / Kufe, Irak Ölümü: 873 / Bağdat, Irak En önemli çalışmaları: Kitâbü'l-Kimya ve'l-ıtr adlı eser dâhil olmak üzere farklı alanlarda 361'den fazla eser verdi. Kindî, tarihteki ilk İslam filozofu olarak kabul edilir. Hekim, felsefeci, matematikçi, geometrisyen, kimyager, mantıkçı, müzisyen ve astronom olarak çalışmakta olan Kindî adeta bir ansiklopedi gibiydi. Kufe valisinin oğlu olan Kindî burada ve Bağdat'taki ünlü Darülhikme'de eğitim almış, tercüme, bilim ve felsefe alanındaki hizmetlerinden ötürü Halife'nin sarayında yüksek bir itibar kazanmıştı. Halife Mu'tasım, oğlu Ahmed'in hocası olarak da Kindî'yi seçmişti. İlgilendiği her alanda eser veren ve gelecek nesillere zengin bir ilim ve felsefe literatürü bırakan Kindî aynı zamanda İslam felsefesinde önemli bir felsefi akım olarak görülen Meşşai Okulu'nun da kurucusu kabul edilir. Orta Çağ Avrupası'nda Alchindus olarak tanınan Kindî, Latince'ye çevrilen eserleriyle tanındı ve dünyaca ünlü filozoflar arasında görüldü. Tam adı: Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân bin Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî Doğumu: 1332 / Tunus Ölümü: 1406 / Kahire En önemli çalışmaları: Dünya tarihi niteliği taşıyan 'Mukaddime' en önemli eseridir ve yedi ciltten oluşur. Hayatının ilk 20 yılını Tunus'ta, 26 yılını Cezayir, Fas ve Endülüs'te, 4 yılını yine Tunus'ta, son 24 yılını da Kahire'de geçiren İbn Haldun iyi bir eğitim görmüş, küçük yaştan itibaren ilim ve fikir hayatına ilgi duymuş bir mütefekkirdi. İbn Haldun, İslam'ın toplumlara kalıcı manevi hoşnutluk verdiğini, hayatın tüm sorunları için komple bir cevap sunduğunu ve insan ırkının yapılanmasıyla ilgili deneye dayalı soruları tek başına cevapladığını savunurdu. İbn Haldun ve meşhur eseri Mukaddime felsefe ile ilgili pek çok araştırmaya konu olmuştur. İslam düşünce tarihinin en önemli âlimlerinden olan İbn Haldun, önemli bir çöküş dönemi teorisyeniydi. Onun devlet, siyaset ve toplumların yapılarına dair görüşleri Osmanlı gerileme dönemi aydınları üzerinde etkili oldu. Onun düşünce merkezini ilk defa kendinin temellendirdiği 'umran ilmi' oluşturur. Haldun'a göre her şey ve her oluş bir amaca yönelikti. Ona göre; insan varlık şartları açısından toplumsallığa, toplumsallık asabiyete, asabiyet de mülke mâtuf olarak var olur. İnsanın toplumsal bir varlık oluşu İbn Haldun'un düşüncesinin hareket noktasını teşkil eder. Tam adı: Ebû Alî el-Hüseyn bin Abdillâh bin Alî bin Sînâ Doğumu: 980-981 / Buhara, Özbekistan Ölümü: 1037 / Hamedan, İran En önemli çalışmaları: Modern tıbbın kurallarını belirleyerek, 276 esere imza attı ve birçok eseri, yüzyıllar sonra dahi birincil kaynak olarak okutuldu. Daha çok tıp alanındaki çalışmalarıyla tanınan ve dünyada 'Hekimlerin Prensi' lakabıyla anılan İbn-i Sina, 16 yaşında tıp ilmini öğrenmek için kitaplar okumaya başladı. Kısa zamanda tıbbi bilgileri öğrenmek bir yana, yeni tedavi yöntemleri de geliştirdi. Felsefe, mantık, fıkıh, tabiat bilgisi ve ilahiyat konusunda eğitim aldığı bilinen İbn-i Sina, metafizik konusuna da ilgi duydu. 19 yaşına geldiğinde ise iyi bir tıp doktoruydu. İbn-i Sina, İslam dünyasının en sistemci filozofuydu. İslam felsefesinin kurucusu olarak görülen Kindi'nin kurduğu felsefeyi geliştirip kurumsallaştıran İbn-i Sina, bu yönüyle oldukça büyük bir öneme sahiptir. İbn-i Sina, İslam bilim ve düşünce tarihinde ilk defa felsefe ve ilimlerin ansiklopedisini vücuda getirdiği gibi aynı zamanda nesir, nazım ve hikâye tarzında felsefi eserler kaleme alan bir filozoftu. Neredeyse bütün felsefi içerikli eserlerinde dinin birey ve toplumun mutluluğu için gerekliliği görüşünü savunurdu. Tam adı: Ebû Bekr Muhammed bin Abdilmelik bin Muhammed bin Muhammed bin Tufeyl el-Kaysî Doğumu: 1105 / Granada, İspanya Ölümü: 1185 / Marakeş, Fas En önemli çalışmaları: Hayy bin Yakzan adlı eseri, edebiyat ve İslâm Felsefesi için oldukça mühimdir. Aynı zamanda Hz. Osman mushafının Kurtuba'ya intikalinin hikâyesini kaleme almıştır. İbn Tufeyl, fıkıh başta olmak üzere din ilimlerini öğrendi, ayrıca tıp ve felsefe okudu. Felsefe alanında okuduğu eserler arasında İbn Bacce'ye ait olanlar büyük bir yer kaplamaktaydı. İbn Tufeyl'in felsefeye dair olgun düşünceleri, felsefeye büyük ilgi duyan Muvahhidi halifesinin sarayında başhekim olduktan sonra gelişti. İbn Tufeyl her ne kadar hekimliğiyle bilinse de, ilmi kişiliğinin en önemli unsuru filozofluğudur. İbn Tufeyl, kaleme aldığı eseri ile hem dünya edebiyatına hem de İslam felsefesine önemli katkılar sağladı. Tufeyl, tarihe geçen eserini, ıssız bir adada geçen Robinson Crusoe'dan 6 asır önce kaleme almıştı. Eldeki tek felsefi eseri olan Hayy bin Yazkan'dan anlaşıldığı kadarıyla İbn Tufeyl'in felsefe tasavvuru, meşriki hikmet kavramı etrafında şekillendi. İlk önce İbn Sina tarafından kullanılan bu ifade düşünürün fikri yolculuğunun bir aşamasında kendi felsefesine, dolayısıyla bağlı bulunduğu felsefe geleneğine verdiği addan ibarettir. Tam adı: Ebü'l-Velîd Muhammed bin Ahmed bin Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî Doğumu: 1058 / Kurtuba, İspanya Ölümü: 1126 / Marakeş, Fas En önemli çalışmaları: İbn-i Rüşd'ün eserleri, 12'nci yüzyıldan itibaren Latince'ye tercüme edildi. En önemli eseri El Külliyat Fi't Tıbb'tır. İlim tahsiline Kurtuba'da başlayan İbn Rüşd hayatının son yılına kadar buradan ayrılmadı. Hekim, felsefeci, matematikçi ve fıkıhçı kimliğiyle yaşadığı dönemde adını duyuran, Doğu İslam dünyasından daha çok Batı dünyasında adından söz ettiren ve asırlarca etkisi süren bir âlim olan İbn Rüşd, Aristo'nun felsefi doktrinine sadık kalarak Batı dünyasında 'Averroes' adıyla ünlendi. Kindi'den beri süregelen İslam felsefesinin önemli bir kolu olan Meşşai Okulu'nun son temsilcisi olan İbn Rüşd, Endülüs geleneğinden gelen önemli İslam âlimlerindendir. Çok sayıda eseri Latinceye çevrilen İbn Rüşd, felsefe ile din arasında uzlaşı sağlamaya çalışmıştır. Ona göre felsefe, varlıklar hakkında düşünerek, bu varlıkların bir yaratıcının varlığına delil olduğunu araştırmaktadır. Tam adı: Ebü'r-Reyhân Muhammed bin Ahmed el-Bîrûnî Doğumu: 973 / Harizm, Özbekistan Ölümü: 1050 / Gazni, Afganistan En önemli çalışmaları: Çoğu kaybolan 146 kitabının yarıya yakını astronomi; 20'si ise matematik alanındadır. Felsefe, astronomi, matematik, fizik, tıp, coğrafya, tarih ve dinler tarihi alanlarında önemli eserler veren Biruni, tüm eserlerini bilginler için yazdı. Türk-İslam ve dünya tarihinin en tanınmış ilim insanlarından biri olan Biruni, çocukluğundan beri araştırmacı bir ruha sahipti ve öğrenmek konusunda aşırı istekliydi. Kendi kendini yetiştiren Biruni, erken yaşlarda eserler vermeye başladı. Biruni'nin genç yaşlarda bu denli çok ve çeşitli alanlarda eserler vermesi nedeniyle Sarton onun yaşadığı döneme 'Biruni asrı' demekte tereddüt etmemişti. Farklı alanlarda çok sayıda eseri olan Biruni'nin en başarılı olduğu alan ise astronomiydi. Felsefe ile de uğraşan Biruni'nin bu alanda yazmış olduğu eserlerinin hiçbirisi günümüze ulaşamadı. Tam adı: Ebû Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzluğ el-Fârâbî et-Türkî Doğumu: 871-872 / Farab, Kazakistan Ölümü: 950 / Şam, Suriye En önemli çalışmaları: En önemli eserlerinin başında el-Âsârü'l Bâkıye ve Tahdîdü Nihâyâti'l-Emâkin gelir. Farabi, İslam Uygarlığının altın çağının en önemli isimlerden biridir. Farabi yükseköğrenimini Bağdat'ta tamamladı, zamanın ünlü bilginlerinden ders aldı. Aristoteles'in ve Platon'un eserlerini inceledi, bu iki filozofun felsefelerini İslam'la bağdaştırmaya, bu sayede İslam dinine felsefi bir nitelik kazandırmaya çalıştı. Şöhretten haz etmeyen ancak ortaya koyduğu görüşleriyle yaşadığı dönemde dahi şöhret olmaktan kaçamayan ünlü filozof, İslam felsefesini metot, terminoloji ve problemler açısından temellendirdi. Yaşadığı dönemde ilimlerin tasnifini yapmış ve her ilmin tanımını, teorik ve pratik açıdan değerini belirtmişti. İlimleri başlıklar altında sınıflandıran filozof, dil, mantık, matematik, fizik ve metafizik gibi konularda fikirler ortaya koydu. Farabi'nin din felsefesi alanındaki görüşlerine göre; insan aklının ulaşabildiği en genel kavram varlık, en kutsal kavram ise Allah'tır. Tam adı: Hüccetü'l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî Doğumu: 1058 / Tus, İran Ölümü: 1111 / Tus, İran En önemli çalışmaları: En bilinen eserleri Nasihatü'l Müluk, El-Münkız Mine'd-Dalâl ve İhya'u Ulüm'id-Din olarak sıralanabilir. İslam tarihindeki en bilinen düşünürler arasında yer alan Gazali, savunduğu görüşleri kadar filozoflara yönelttiği eleştirilerle de tanınır. Filozof, mutasavvıf ve müderris olan Gazali, geniş bilgisi ve yetiştirdiği kalabalık öğrenci topluluğuyla kısa sürede ün ve saygınlık kazandı. Tasavvuf anlayışıyla erken yaşlarda tanışması onun felsefi düşünceye uzaklaşması riskini ortaya çıkartmış olsa da felsefe, fıkıh ve kelam ile ilgili konularda araştırmalar yaptı ve özümsenecek bir gerçek arayışından geri durmadı. 40 yaşına kadar çeşitli ilim dallarında derinleşerek pek çok fırka hakkında ciddi araştırmalar yaptı, ancak bu alanların kendisini tatmin etmediğini ve aradığı gerçeği bulamadığını görünce tasavvufu daha derinden incelemeye başladı. Onun filozofları en çok eleştirdiği nokta ise filozofların en çok hataya düştüğü alan olarak gördüğü metafizik üzerine gerçekleşti. Tam adı: Ebû Bekr Muhammed bin Yahyâ bin es-Sâiğ bin Bâcce et-Tücîbî el-Endelüsî es-Sarakustî Doğumu: 1077 / Sarakusta, İspanya Ölümü: 1138 / Fez, Fas En önemli çalışmaları: Metafizikten müziğe kadar pek çok alanda eser kaleme aldı. 27 eseri olan İbn Bacce'nin en büyük eseri Tedbîrü'l-mütevahhid'dir. Endülüs'te dünyaya gelen İbn Bacce, Batı İslâm dünyasında yetişen ilk Müslüman filozof olarak bilinir. Yetişme çağı, ilim ve felsefeye özel bir ihtimam gösterilen Sarakusta'da geçmiş, burada iyi bir eğitim görmüştü. Burada sırasıyla müzik, astronomi ve mantıkla uğraştı, daha sonra da tabiat ilmine geçen İbn Bacce, mantık, matematik, geometri ve tıp gibi çeşitli alanlarla ilgilendi. Aristo ve Farabi'nin felsefik anlayışlarından ziyadesiyle faydalanan Bacce, Kur'an'daki akıl ve düşünceye dair ayetler üzerinde çalışmalar yaptı. Akıl onun için oldukça önemliydi. Bu nedenle de sağlam ve kesin bilginin ancak akılla kazanılabileceğini ileri sürdü. İbn Bâcce'nin felsefesinin temel konusu insan ve insan mutluluğuydu. Bu mutluluğa kavuşmanın da akıl ile mümkün olacağını savundu. Ahlak üzerindeki düşüncelerini de akıl ile temellendiren İbn Bacce, filozofun üstün ve ilahi bir insan olduğunu söyler. Ona göre filozof, her daim akli olanı ve en doğru olanı yapar.

Düşünce tarihine yön veren Müslüman filozoflar

KİNDİ KİMDİR?