Havacılık tarihini değiştiren keşif: Kara kutu

Geçmişten bu yana çevresini gözlemleyen insanoğlu, ürettiği birçok şeyi doğada şahit olduğu varlıklardan öykünerek hayata geçirdi. O öykünmelerden biri de kuşların, gökyüzünde özgürce uçmalarıydı. İnsanoğlu, kuşların kanat çırparak gökyüzüne yükselmelerinden o kadar etkilenmişti ki, uçma arzusunu gerçekleştirmek için yine onları gözlemleyerek ilk adımı atmıştı. Tarihte 'ilk uçma deneyimini' 9'uncu yüzyılda yaşayan Kurtubalı Müslüman İbn Firnas gerçekleştirmişti. Leonardo da Vinci'nin, uçuşla ilgili çizimlerinin ilk örneği Abbas Kasım İbn Firnas'ın uçuş denemesinden neredeyse yedi yüzyıl sonra gerçekleşti. Başlangıçta yalnızca insan kasıyla çalışan uçan bir makine tasarlayan Leonardo, bu yaklaşımını pilotun bacak kasıyla harekete geçen ve mekanik sistemle çalışan bir uçak tasarımıyla değiştirdi. 17'inci yüzyılda Osmanlı'da yaşayan Müslüman Türk bilgini Hezârfen Ahmed Çelebi, uçmayı başaran ilk insandı. Hezârfen Çelebi, kanatlar üzerine dikilmiş kuş tüyü kullanarak Galata Kulesinden kendini bırakmış; İstanbul Boğazı'nı geçerek Üsküdar'a inmişti. 1903 yılına gelindiğinde Orville ve Wilbur isimli Wright Kardeşler, modern havacılığın başlangıcı sayılan ilk başarılı uçuşlarını gerçekleştirdiler. Wright Kardeşler, bilimsel öğrenim görmemişler, liseden sonra yüksek bir okula da gitmemişlerdi. Fakat uçma alanındaki çalışmalarını yürütürken, kendi yöntemlerini model uçaklar, uçurtmalar, insan taşıyan planörler ile yaptıkları yüzlerce deney sayesinde geliştirdiler. Wright Kardeşler'in geliştirdikleri teknoloji ile havacılık tarihi de dönüm noktasını yaşadı. İnsanoğlunun gökyüzünde uçması, uçakların yolcu taşıması o tarihlerde henüz bir hayalken, ilerleyen zamanda uçaklar yolcu taşımaya veya savaşlarda aktif rol almaya başladılar. Uçağın daha yaygın olarak kullanılmaya başlaması ise elbette kazaları da beraberinde getiriyordu. Ancak uçağın düşmesi veya herhangi bir kaza geçirmesinin sebebi çoğu kez muamma olarak kalıyordu. Tarihte bir yolcu uçağının başına gelen ilk kaza, 14 Aralık 1920 günü, Londra'nın kuzey banliyölerinden Golders Green'de gerçekleşti. 'Handley Pages Continental Services' adlı havayolu şirketine ait uçak, iki kişilik mürettebat ve altı yolcu ile Paris'e gitmek üzere Cricklewood Havaalanı'ndan havalanmıştı. Uçak, yeni yapılmış bir binanın arka cephesine çarptı ve alevler içinde bahçeye düştü. Yolculardan dördü, uçak yere çakılmak üzereyken dışarı atlamayı başardı. İki yolcunun burnu bile kanamadı. İkisinde ise hafif sıyrıklar vardı. Uçakta kalan iki yolcu ile mürettebat ise kurtulamadı. O tarihten sonra uçak kazaları birbirini takip etti. Uçakların peş peşe düşmesi sonucu insanlar ölüyor, uzmanlar bunun nedenini anlamaya çalışıyor ancak yeterli bilgiye ulaşamıyordu. Uçuş verilerinin kaydedilmesi ise bir kaza durumunda hayati rol oynuyordu. 1950'li yıllarda David Warren, uçuş verilerini kaydetme fikrini ortaya attığında bu icadın faydasına kimseyi inandıramamıştı. Warren, 1953 yılında Avusturalya Havacılık Araştırma Kurumu'nda uzman bilim insanı olarak, dünyanın ilk jet yolcu uçağı De Haviland Comet'in düşmesinin ardından enkaz incelemelerine katıldı. Burada bir ticaret fuarında gördüğü küçük ses kaydediciyi hatırlayarak, uçağın düşme anında kokpitte neler olduğunu bilmenin çok işe yarayabileceğini düşündü. Böylece uçaktaki aygıtların göstergeleri ile pilotun sesini kaydedebilecek bir makine yapmak için kafa yormaya başladı. Düşüncelerinin ayrıntılı bir teklifini yazıp birkaç farklı ülkenin havacılık yetkililerine gönderdiyse de, ilgilenen kimseyi bulamadı. Ancak Warren, çalışmalarına yılmadan devam etti. Pilotun konuşmalarının yanı sıra, uçağın hız, irtifa ve yönünü kaydedebilen bir prototip yaptı. Veriler bir teyp bandı yerine çelik tel üzerine kaydedildiğinden yangınlarda zarar görme olasılığı da düşmüş oldu. 1958 yılında Warren prototipini, Sir Robert Hardingham'a gösterme fırsatını buldu. Sir Robert, o sıralarda Avusturalya Havacılık Kurumu'nu ziyarete gelmişti. Cihazın potansiyelini fark eden Hardingham'ın İngiltere'ye dönüşünde savunduğu bu fikir, Havacılık Bakanlığı'ndan onay aldı; uçuş veri kayıt cihazları daha sonra İngiltere'de zorunlu hale getirildi. Kara kutuları zorunlu hale getiren ilk ülke, keşfin sahibi olan Warren'ın ana vatanı Avusturalya oldu. Ardından 1960'ta kara kutunun kullanılması ABD'de zorunlu hale geldi. Uçuşa dair her tür veriyi kaydeden kara kutular yaklaşık 5 kilogram ağırlığında ve ebat olarak bir ayakkabı kutusu büyüklüğündedir. Çarpma etkisini asgariye indirmek için uçağın kuyruk kısmında yer alır. Kutudaki sinyal sistemi suyla temas halinde devreye girer ve kutunun bulunması için 90 gün boyunca ve 6000 metre derinliğe kadar sinyal verir. Uçakların düşmesi halinde araştırmacıların işini kolaylaştırmak için uçaklara iki kara kutu taşıma zorunluluğu getirilmiştir. Bunlardan biri, uçağın son 25 saatindeki konum, yükseklik, hız gibi 88 farklı alanda uçuş bilgilerini; diğeri ise kokpitteki son iki saatlik ses kaydını içerir. Böylece kazanın neyden kaynaklandığı ve nasıl olduğuna dair bilgi edinilir. Kokpitteki sesleri ve uçuş bilgilerini kaydeden her iki kutu da paslanmaz çelikten veya titanyumdan yapılır. Bu kutuların içinde yüksek ısıya karşı dayanıklı 2-3 cm kalınlığında bir yalıtım sistemi ve onun da altında alüminyum kaplama bulunur. Çarpma etkisine karşı özel koruma testlerinden geçen kutu, 1100 derece ısıda bir saat, tuzlu suda 30 gün dayanacak şekilde yapılmıştır. Kara kutunun içerdiği bilgi çarpma sonrasında da kullanılabilir ve işe yarar. Bu bilgiler sayesinde düşme nedeni tespit edilip yeni önlemler ve düzenlemeler için gerekli adımlar atılabilir. Kara kutuların renkleri parlak turuncudur. Bu rengin tercih edilmesinin sebebi, enkaz arama çalışmaları sırasında daha rahat fark edilmelerini sağlamaktır. Bu cihaza neden kara kutu denildiği tam olarak bilinmese de Warren'ın cihazını inceleyen bir gazetecinin, gizemli bir cihaz olmasına atıfla bu ismi taktığı düşünülüyor. Bir başka teoriye göre ise cihazın ilk modellerinin film temelli olması ve bozulmamaları amacıyla fotoğrafçıların karanlık odası gibi hiçbir ışık almaması nedeniyle bu şekilde adlandırıldığı yönünde. Kara kutu, havacılık endüstrisi ve resmi uçuş terminolojisinde 'Uçuş Kaydedicisi' anlamına gelen 'Flight Recorder' veya 'Uçuş Verileri Kaydedicisi' anlamına gelen 'Flight Data Recorder' olarak anılıyor. Orta büyüklükte bir uçakta 88 parametre kaydedilir. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir: Zaman, basınç irtifası, hava hızı, baş doğrultusu, ivme (dikey), yunuslama durumu, roll durumu, pilotun telsizi açma kapamaya elle müdahalesi, motor gücü, oto pilotun çalışıp çalışmadığı, uzunlamasına ivme, yunuslama kontrol verisi, lateral kontrol verisi, rudder pedal verisi, asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu, asli lateral kontrol yüzey pozisyonu, asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu, lateral ivme, yunuslama yüzey kontrol posisyonu, kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı, kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı, dış ortam sıcaklığı, oto pilot durumu, radyo irtifası, hücum açısı, hidrolik basınç, yer hızı, fren basıncı, DC elektrik dağıtıcı statüsü.

Havacılık tarihini değiştiren keşif: Kara kutu

İLK UÇMA DENEYİMİNİ GERÇEKLEŞTİREN ‘İBN FİRNAS’