II. Abdülhamid'in gizemli teşkilatı

İstihbarat nedir? İstihbarat; devlet ve milletlerin varlıklarını korumak ve istikballerini teminat altına almak maksadıyla düşman veya düşman olması muhtemel şahıs veya grupların niyetlerini ve zaaflarını öğrenerek bunları engelleme faaliyetlerinin tamamını ifade etmek için kullanılan bir ifadedir. 'Sultan Abdülhamid nasıl tahta geçti?' adlı videoyu izlemek için tıklayın. İstihbarat kelimesi; Arapça haber kökünden türeyen istihbar kelimesinin çoğulu olup sözlüklerde genel olarak malumat, yeni öğrenilen bilgiler, duyumlar, bilgi toplama, haber alma şeklinde; istihbarat faaliyetlerinin en önemli unsurlarından olan ve yine Arapça cess kökünden türeyen casus kelimesi de gözetleyen, araştıran, düşmanın sırlarını öğrenip bilgi sızdıran, düşman içinde çeşitli yıkıcı faaliyetlerde bulunan kişi şeklinde açıklanır. İnsanlık tarihi kadar eski olan istihbarat faaliyetlerinde ilk İslam toplumlarında posta ve istihbarat faaliyetlerine berid, bu faaliyetleri yürütenlere de ehl‑i berîd denilirdi. Eski Türklerde ise muhatapları olan Çinlilerin istihbaratçılarına çaşıt ismi verilirdi. Günümüzde, içinde bulunduğu topluma yalan, yanlış haberler yaymak suretiyle fesat çıkartmaya çalışan kimseleri ifade etmek üzere menfî anlamda kullanılan bu kelimeye Osmanlı arşiv belgelerinde de rastlanır. Döneminde yaşanan iç ve dış olaylardan dolayı Sultan, Yıldız İstihbarat Teşkilâtı'nı kurdu. 'Evvelâ tedbir, sonra emniyet' diyen Sultan Hamid, Yıldız'da modern bir istihbarat teşkilatı kurdu. Bu teşkilat, bugünkü MİT'in atası sayılır. Abdülhamit hatıratında 'Yabancı devletler kendi emellerine yardım edecek vezir ve sadrazam mertebesine kadar çıkarabilmişse, devlet emniyet içinde olamazdı. Doğrudan doğruya şahsıma bağlı bir İstihbarat Teşkilatı kurmaya, bu düşünce ile karar verdim. İşte düşmanlarımın Jurnalcilik dedikleri teşkilat budur' ifadeleri ile bu teşkilata neden ihtiyaç duyduğunu belirtir. Sultan Abdülaziz bir 'paşalar darbesi' ile tahttan indirilip katledilmesi, daha sonra tahta Sultan V. Murad'ın indirilmesi bundan sonra da Sultan II. Abdülhamid'e karşı gerçekleştirilen iki başarısız darbe teşebbüsü padişahı tedbirler almaya sevk etti. Bu hadiseler neticesinde devletin bekası için pek tabi olarak 'basiret (uyanıklık), emniyetin babasıdır. Evvelâ basîret, sonra emniyet' diyen Ulu Hakan, Yıldız İstihbarat Teşkilâtını kurdu. Yıldız İstihbaratı, dünya çapında bir teşkilattı. Dünyada ses getiren, diğer büyük devletlerin istihbarat teşkilatlarıyla baş edebilen bir yapıydı. Aynı zamanda Abdülhamid Han'ın, çok zor bir dönemde imparatorluğu 33 sene ayakta tutabilmesinin sırları içinde başlıca sebeplerinden biri de bu istihbarat teşkilâtıydı. O zamanın önemli başkentlerinden sayılan Paris, Roma, Londra gibi merkezlerde insan ve faaliyet takibi işlerini ustalıkla yapan İstihbarat üyeleri başarılı işlere imza atmışlardı. Rivayete göre teşkilatta 30 bin kişi bulunurdu. Bu kişilere hafiyye yani 'gizli' manasına gelen ve ajanlar için Arapça bir tabir kullanıldı. Bu kişiler arasında memurlardan başka olarak Kaşgarlı derviş, Dağıstanlı molla, Hindli dilenci, Sudanlı seyyah, Libyalı şeyh, Kürt, Afganlı, Buharalı hacı, Tatar hoca, oyuncu, hokkabaz, sihirbaz gibi her milletten insan bulunurdu. Yüksek memurlar dışında sefalet memurları bile buraya dâhildi. Hafiyeler, topladıkları bilgileri yazılı ve mühürlü olarak saraya takdim ederdi. Padişah bu okuyup dikkate değer olanları araştırılmak üzere mabeyne havale ederdi. Fakat jurnallerin çoğunu okunmazdı. Sultan Abdülhamid'e darbe yapıldığında hiç açılmamış nice jurnaller bulundu. Jurnallerin toplanmasının bir nedeni de ülkede fesat ve karışıklık çıkarmak isteyen düşmanların, devletin her daim planlarından haberdar olacağını düşündürmekti. Abdülhamit'in 33 yıllık yönetimi, 23 Temmuz 1908 tarihinde II. Meşrutiyet'in ilanı ile sona erdi. Yıldız İstihbarat Teşkilatı'nı ortadan kaldırmak için harekete geçenler nedeniyle, Meclis-i Vükela'nın teşkilatın kaldırılmasına dair 29 Temmuz 1908 tarihli kararnamesi ile teşkilatın faaliyetlerine son verildi. II. Abdülhamid'den onlarca yüzbinlerce jurnal saraydan alınarak yakıldı. İngiltere, Osmanlı topraklarında kültürel ve sportif faaliyetleri bahane ederek istihbarat çalışması yapıyordu. II. Abdülhamit'in de aynı yöntemle istihbarat çalışmaları için İngiltere'de Portsmouth Kulübü'nü kurdurdu. Portsmouth şehrinde İrlandalıların aktif olması nedeniyle özellikle bu şehir seçildiği söylenir. Ayrıca İngiltere'nin uzun bir dönem sorun yaşadığı İrlanda Kurtuluş Örgütü'nü bizzat Abdülhamid'in destekleriyle kurulduğu ve teşkilatlanmasında büyük emekler harcandığı söylenir. Teşkilât-I Mahsûsa nedir? XIX. yüzyıl sonlarında, Osmanlı Devleti'ne karşı ayrılıkçı hareketlerin yoğunluk kazanması ve isyanların gelişmesi, istihbarat çabalarını da artırdı. Balkan Savaşı'nın sonuna kadar, Osmanlı Devleti'nde geniş olarak istihbarat yapan gizli bir teşkilata rastlanılmaz. Balkan Savaşı'nın getirdiği kötü sonuçlardan sonra Osmanlı gibi üç kıtaya hükmetmiş, çeşitli ırk ve mezhepte milletleri idare etmiş bir devlet için gizli modern bir istihbarat teşkilatına mutlak suretle ihtiyaç olduğu artık anlaşılır. Böyle bir teşkilata sahip olma zaruretini düşünen Harbiye Nazırı Enver Paşa oldu. Enver Paşa tarafından, Osmanlı'nın siyasi birliğini korumak, ayrılıkçı faaliyetlere karşı koymak amacıyla kurulan istihbarat teşkilatına 'Teşkilât-ı Mahsûsa' veya 'Umûru Şarkiye Dairesi' adı verildi. 17 Kasım 1913'de kurulan teşkilatın ilk başkanı Kurmay Binbaşı Süleyman Askeri Bey, ikinci başkanı Ali Bey Başhampa ve son başkanı ise Hüsamettin Ertürk'tü. Teşkilatta asıl faaliyetler, 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlamasından sonra gerçekleştirildiğini ortaya çıktı. Teşkilatlanmanın, İttihat ve Terakkî Cemiyeti içinde Enver Bey (Paşa) liderliğindeki askerî ağırlıklı kanadın güçlendiği bir dönemde yapılmasının bir neticesi olarak örgütlenme de askerî karakter kazanıp Enver Bey'in denetimi altında gerçekleştirildi. I.Dünya Savaşı'nda Teşkilat-ı Mahsusa'nın çeşitli faaliyetlerde bulunması amaçlanmıştır. Bunlar: Yıkıcı faaliyetlere karşı mücadele etmek, imparatorluk içindeki ayrılıkçı ve milliyetçi grupların düşmanla ilişkilerini engellemek. Teşkilat üyelerini, İngiltere ve Fransız sömürgelerine ve Osmanlı İmparatorluğu'nun düşman işgaline uğrayabilecek yerlerine yerleştirmek. Rus-Ermeni işbirliği ve planlarını önlemek, Rusya'da Müslüman Türkleri ayaklandırmak Çeşitli askeri harekatlar yapmak (baskın, sabotaj, düşman haberleşme hatlarının tahribi gibi..) Teşkîlât-ı Mahsûsa başkanlığına getirilen Süleyman Askerî Bey, hem Bingazi'de hem Garbî Trakya'da direnişte ve geçici yönetimler kurulmasında önemli görevler almış bir Osmanlı zabitiydi. Pristen doğumlu olan Askeri Bey, 1914'te Teşkilat-ı Mahsûsa'nın yönetiminde en önemli adamlarından oldu. Enver Paşa, I. Dünya Savaşı çıkmadan bir süre önce Süleyman Askerî'yi Balkanlara yolladı ve herhangi bir savaş çıkması halinde Sırplara karşı kullanmak üzere gizli bir kuvvet oluşturma görevi verdi. Süleyman Askerî'nin kısa ve kariyerinin en önemli evresini 1914-1915 yıllarında Irak'ta yaptığı faaliyetler oluşturdu. Eşref Sencer Kuşçubaşı Süleyman Askerî'yi tecrübeli bir teşkilatçı olarak değerlendirir. Teşkîlât-ı Mahsûsa örgütlenmesinin, 1911 sonrasında planlanarak icra edilen eylemlerin devlet mekanizması içinde tek merkezden ve daha geniş ölçekte gerçekleştirildi. Trablus ve Balkan savaşlarının yol açtığı sorunlar, I. Dünya Savaşı'nın çıkışıyla birlikte çatışmaya Osmanlı Devleti'nin dâhil olması, bu tür bir istihbaratın ve gayri nizamî harp teşkilâtının eylem alanı ve hacminin fazlasıyla genişlemesine sebep oldu. Teşkîlât-ı Mahsûsa teşkilatı Mısır, Tunus, Orta Asya'nın değişik bölgeleri, Hindistan, Afganistan, Balkan devletleri arasında paylaşılan eski Rumeli vilâyetleri, Vilâyât-ı Şarkıyye, Kafkasya, Kırım gibi bölgelerle ilgilenen masaları ve değişik dillerde istihbarat toplayan birimleri bulunurdu. Harbiye Nezâreti içerisinde bulunan Teşkîlât-ı Mahsûsa, bir diğer istihbarat birimi şeklinde faaliyet gösteren Dâhiliye Nezâreti Emniyyet-i Umûmiyye Müdüriyeti ile irtibatı sürdürüp, vilâyetlerdeki mülkî idarecilerle değişik konularda iş birliği yaptı. Teşkilat, Harbiye Nezareti'ne bağlı olmasına karşın merkez karargâhı bugün İstanbul Üniversitesi'nin Beyazıt'taki yerleşkesinde değil Cağaloğlu'nda yer alıyordu. Bazı uzmanlara göre TM'nin açık adresi Şeref Sokak, Tasvir-i Efkâr matbaası karşısındaki 39 numaralı hanedir. Bu adres günümüzde Cağaloğlu, Türk Ocağı Caddesi'nde İstanbul Erkek Lisesi'nin karşısında bulunan 39 numaralı haneye tekabül eder ki burası aynı zamanda Kırmızı Köşk olarak da bilinen yapıdır. I. Dünya Savaşı'nın Osmanlı yenilgisiyle sonuçlanması eleman temini gibi nedenler teşkilatın lağvına yol açtı. Teşkilât liderlerinden Hüsamettin Bey (Ertürk) hâtıratında Enver Paşa'nın kendisine, lağvedilme kararına rağmen teşkilâtın faaliyetlerini sürdürmesi konusunda yeni sadrazam Ahmed İzzet Paşa ile fikir birliğine varıldığını söyleyerek bu yönde talimat verdiğini nakleder. Milli Mücadele döneminde teşkilat, istihbarat, lojistik ve operasyonlarla ilgili destek sağladı. ABD'li istihbaratçı, CIA Görevlisi olan Philip H. Stoddard, Teşkilât-ı Mahsûsa'nın Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki faaliyetleri araştırıyordu. Stoddard'ın bu kapsamlı çalışması sonunda örgüt ve faaliyetleri hakkındaki bütün bilgiler Amerika'nın eline geçmiş oldu. Bu çalışma CIA'e dünya hâkimiyetinin pekiştirilmesi bakımından bir gizli örgütün dünya ölçeğinde nasıl çalışması gerektiğine dair önemli dersler veriyordu.

II. Abdülhamid'in gizemli teşkilatı

İSTİHBARAT NEDİR?