İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler

🔸 Medeniyetin altın çağının yaşandığı İslam uygarlığında mimari alanda yepyeni keşifler gerçekleştirdi. Pek çok mimari yapının hem direncini hem de estetiğini arttıran kemerler, bu mimari gelişmelerden yalnızca biriydi. 🔸 Mimaride sıklıkla kullanılan kemerler, duvarın ağırlığını taşıyor ve bu kemerler, kümülatif kama etkisiyle yanlara doğru ağırlığı dağıtıyordu. 🔸 Kemere 'esneklik' özelliği kazandıran bu durum, asılı bir yük zincirine benzetebilir: 'yük zinciri asılı durduğu müddetçe kemer ayakta kalır'. 🔸 Kemerin bu sessiz dinamizmi İslam dünyasında 'kemer asla uyumaz' sözüyle ifade edilir. 🔸 Kemer yapımında usta olan Müslümanlar bu motifi de en az palmiye kadar sevip palmiye ağacının zarif eğrilerini inşa ettikleri yapılara uyguladılar. 🔸 İslam mimarisinin gelişiminde önemli rol oynayan diğer bir ilham kaynağı da evrenin küre şeklindeki yapısıydı. 🔸 Geometri ve statik bilgisi sayesinde Müslümanlar çok çeşitli türde kemerler tahayyül edebildiler. Müslümanların yaptığı yapısal müdahale, kemerin bir iki noktaya, üste ve yanlara uyguladığı itkiyi azaltmak şeklinde izah edilebilir. 🔸 Böylece bu noktaların takviyesi kolaylaşmış, diğer alanları destekleme ihtiyacı ortadan kalkmış ve daha hafif duvar ve tonozların inşa edilmesi mümkün hale geldiğinden inşaat malzemesinden tasarruf edilmişti. 🔍 İslam uygarlığı ile mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi 🔸 Mısırlılar ve Yunanlılar pervaz kullanırken, Romalılar ve Bizanslılar yarı dairesel kemerler inşa ettiler. Romalılar tek sayılı kemer tuğlası kullanıyor, kemerdeki tuğlaların üzerine bir harpuşta taşı ya da kilit taşı koyuyordu. 🔸 Bu kemer şekli kolay inşa edilmesine rağmen yeterince kuvvetli değildi. Kenarlar dışa doğru bir itki uyguladığından bu bölümlerin iki kenara duvar örülerek içeriye doğru itilmesi gerekiyordu. 🔸 Çok büyük cami ve saraylar yapmak için büyük açıklıkları destekleyen kuvvetli ve aynı zamanda estetik görünümlü kemerlere ihtiyaç duyuyorlardı. 🔸 Bu ihtiyaçtan yola çıkan Müslümanlar, hepsi mimarinin gelişmesi için zaruri olan at nalı kemer, kesişen kemer, sivri kemer dilimli kemer ve kaş kemer gibi yeni formlar geliştirdiler. 🔸 At nalı kemer, yarım dairesel yaylara dayanıyordu ama hafifçe genişletilmek suretiyle yarım daireden biraz daha açık olması sağlanmıştı. 🔸 Çok güçlü olmamakla beraber son derece etkileyici görünen bu kemer, Müslümanlar tarafından yapılan ilk kemer uyarlamasıydı ve 706 ve 715 yılları arasında inşa edilen Şam Emeviye Ulu Camii'nde kullanılmıştı. 🔸 İslam kültüründe at nalı, veliliği ve kutsallığı simgelemekteydi. Yapısal açıdan bakıldığındaysa, at nalı kemer klasik yarım dairesel kemerden daha fazla yükseklik sağlıyordu. 🔍 İslam uygarlığında mimarlık hakkında bilinmesi gereken gerçekler 🔸 Avrupa topraklarında ilk örneği, yapımı 756 yılında başlayan ve 40 yıl süren Kurtuba Ulu Camii'nde görülür. 🔸 Sanat, bilim ve inşaatla uğraşan ve İspanya'nın güneyinde ve kuzeyinde Hristiyanların yaşadığı bölgelere gidip gelen Müsta'ribler tarafından kuzeye taşınan kemer, İspanyolların yaşadığı Endülüs'e ulaşmıştır. 🔸 Müsta'ribler tarafından hazırlanan resimli el yazmalarında ve mimarların nazım planlarında kemer tasarımlarına rastlamak mümkündür. 🔸 Bunlardan birinin adı Beatus of Lebana olup Magins adlı müellifi, Leon yakınlarındaki St. Miguel de Esacalda Manastırı'nda çalışıyordu. 🔸 Mağribi üslupta inşa edilen ve at nalı kemerler bulunan bu manastır 913'te Kurtuba'dan gelen keşişler tarafından inşa edilmişti. 🔸 At nalı kemer İngiltere'de Mağribi kemeri olarak tanınır. Victoria döneminde popüler olan bu mimari form, Liverpool ve Manchestar'daki tren garları gibi büyük yapıların girişinde kullanılmıştır. 🔸 1830 yılında John Foster tarafından tasarlanan bu kemerler Kahire Kapısı'ndaki kemerlere benzemektedir. Bugün, bir at nalı kemerleri Manchester'daki Cheetham Hill Sinagogu'nun (1870) ön girişinde görebilirsiniz. 🔍 İslam uygarlığının 'altın çağı'na dair 15 ilginç bilgi 🔸 Kemerdeki ustalıklarından son derece emin olan Müslümanlar, kemerin formu ve kemer yapım teknikleri hakkında dikkat çekici bazı deneyler yapmaya girişmişlerdi. Bu deneylerden bir tanesi, kesişen kemerlerin kullanımı olup ilave yapısal kuvvet sağlamıştı. 🔸 Bu yeni kemer formu sayesinde daha büyük ve yüksek yapılar inşa ederek alttaki ilk sıranın üzerinde ikinci bir sıra kemer koymak mümkün hale geliyordu. Bu yapının en güzel örneği Kurtuba Ulu Camii'nde görülebilir. 🔸 Sivri kemerin sağladığı en önemli avantaj tonozun yarattığı itkiyi uçan payanda ile desteklenebilecek kadar dar bir alan üzerine yoğunlaştırmasıydı ki bu, Avrupa Gotik mimarisinin en önemli özelliklerindendi. 🔸 Bu sayede mimarlar, önceden yarım dairesel kemerleri destekleyebilmek için büyük ve ağır yapılan duvar ve payandaları hafifletebildiler. 🔸 Temellere uygulanan yanal itkinin azaltılması ve tonoz kemerleriyle aynı seviyede tepelik kullanılabilmesi sayesinde tüm çaplara uygun olması, yapının diğer avantajları arasındaydı. 🔸 Birçok insan Gotik mimarinin dayandığı sivri kemerin Romanesk tonozlarda yaşanan problemleri çözmeye çalışan Avrupalı mimarlarca geliştirildiğini sanmaktadır, oysa bu kemer Avrupa'ya Amalfili tüccarlar tarafından Sicilya üzerinden Kahire'den getirilmiştir. 🔸 Bu tüccarlar 1000'li yıllarda Mısır'la ticaret yapıyordu ve Mısır'da da dillere destan bir güzelliğe ve sivri kemerlere sahip olan Kahire'deki İbn Tolun Camisi bulunmaktaydı. 🔸 Kemer, Avrupa'da ilk kez 1071 yılında, Amalfili tüccarların cömertçe finanse ettiği Monte Cassino Manastırı'nın portikosunda kullanıldı. 🔍 Müslümanlar medeniyetin temellerini nasıl attılar? 🔸 11'nci yüzyılın sonuna denk gelen bu dönemde Monte Cassino, Tunuslu Hristiyan âlim Afrikalı Konstantinus'un emeklilik yeri oldu. 🔸 Hekim, tercüman ve seçkin bir matematik, fen ve teoloji âlimi olan Konstantinus, Müslüman yapı teknikleri hakkında Kuzey Afrikalı Müslüman Fatımilerden çok şey öğrenmişti. 🔸 Bütün bu bilgileri dayalı olarak, Konstantinus'un Monte Cassino'daki inşaat sürecinde edinmiş olduğu bilgi ve deneyimlerini paylaştığı şüphesizdir. 🔸 Fransa'nın Cluny şehrinin başrahibi St. Hugh'un 1083 yılında Monte Cassino'yu ziyaret etmesiyle sivri kemer kuzeye aktarıldı. 🔸 Cluny'de yapımına beş yıl sonra başlanan üçüncü kilise tamamlandığında, bu kilisenin yan sahnlarında 150 sivri kemer bulunuyordu. 🔸 Bu kilise 1810 yılında yıkılacak olsa da, kemerin yolculuğu burada da bitmemişti. Bu yolculuğun bir sonraki halkası olan Baş Rahip Suger, 1135 ve 1144 yılları arasında Cluny'yi ziyaret ettikten sonra yanındaki mühendislerle birlikte ilk Gotik bina olan St. Denis'i inşa etti. 🔸 Sivri kemerin ve Müslümanlara ait diğer motiflerin Avrupa'nın en etkili iki kilisesi olan Cluny ve Monte Cassino'da kullanılmasından cesaret alan Hristiyan Avrupa'sı bu formları alarak uygulamaya başladı. 🔸 Yeni moda olan her şey gibi, sivri kemer de yayılarak 12'nci yüzyılın ortalarında Almanya'ya ve nihayetinde Avrupa'nın diğer kısımlarına ulaştı. İngiltere'de bu kemerin kullanıldığı çok sayıda bina bulunup, tamamına yakını dini amaçlı yapılardı. 🔸 İspanya ve Sicilya dâhil olmak üzere diğer Müslüman ülkelerde ve Avrupa'da kullanılması öncesinde ilk kez Irak'ın Samarra şehrinde tasarlanan dilimli kemerin ilk görüldüğü yer, 848 ve 849 yılları arasında Samarra'da inşa edilen Mütevekkil Camii'nin pencereleridir. 🔸 Dış duvarda bulunan bu pencerelerin üst kısımları beş dilimli kemerlerden oluşur. 🔸 Kuzey Afrika ve Endülüs'e ulaşan dilimli kemer burada çok popüler olmuş, Kurtuba Camii başta olmak üzere Mağribi yapılarının çoğunu süslemiştir. 🔸 10'uncu yüzyıldan itibaren, Avrupalılar hayran kaldıkları bu kemeri kendi bina, plan ve sanat eserlerinde kullandılar. 🔸 En popüler kullanımı Hristiyanlıktaki teslis inancına uygun düşen üç dilimli form ile oldu. Bu kemerlerin birçoğunda olduğu gibi asıl ilham kaynağı Kurtuba camisindeki kemerlerdi. 🔸 Yarım dairesel kemerin Avrupa'ya gelmesinden sonra önemli hale gelen kemerlerden bir tanesi de Gotik kemer olarak bilinen kaş kemerdi. 🔸 Bu kemer, sivri kemerin stilize edilerek geliştirilmiş haliydi. Kemer yayı birbirine bakan iki tane 'S' formundan oluşan bu kemer çoğunlukla dekoratif amaçla kullanılıyor, bazen üst kısmına bir taş düğüm atılıyordu. 🔸 Müslüman Hindistan'da geliştirilerek 14'üncü yüzyılda Avrupa'ya ulaşan bu kemer, özellikle Gotik 16'ncı yüzyıl mimarisinin son dönemlerinde Venedik, İngiltere ve Fransa'da popüler hale gelecekti. 🔸 Bu kemeri İngiltere'nin her yerinde görmek mümkündür, çünkü kilise katedrallerin tamamına yakınında tam kaş kemere ya da kaş kemer kalıbına rastlanır. 🔸 Bunların her ikisi de dekoratif paravanlarda, bina girişlerinde ve sonraki dönemlere ait Gotik stillerde kullanılmıştır. Derlenmiştir. 1001 İcat, Dünyamızda İslam Mirası, Sabah, 2010

İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler

MÜSLÜMANLAR MİMARİDE YENİ KEŞİFLER GERÇEKLEŞTİRDİLER