John Covel’ın kaleminden Osmanlı’da düğün şenlikleri

Dr. John Covel 1638 yılında dünyaya geldi. 1670 yılında İngiltere Kralı II. Charles zamanında İstanbul'a gönderilen bir sefaret heyetinde papaz unvanıyla yer aldı. Heyetin amacı, Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleşmesi tehdidiyle karşı karşıya kalan Protestan kilisesinin görevlendirmesiyle merkezi İstanbul'da olan Ortodoks kilisesini incelemekti. Böyle bir niyetle şehre gelen heyetin papazı Covel, her gördüğünü en ince ayrıntısına kadar kaydetti. Yazıldığı tarihten 19'uncu yüzyıl sonlarına kadar British Museum'da saklı kalmış seyahat notları, Hakluyt Society tarafından Extracs From The Diaries of Dr. John Covel ismiyle 1893 yılında yayınlandı. Eserin en dikkat çekici bölümleri, IV. Mehmed'in kızı Hatice Sultan'ın düğünü ile II. Mustafa olarak tahta çıkan Şehzade Mustafa'nın 1675'teki sünnet düğünüdür. Nakkaş Osman ve Levnî gibi sanatçılar tarafından minyatürlerle belgelenmiş şehzade sünnet merasimlerinin geçiş alaylarından birine Covel de tanık olur. Bu iki düğünde yer alan eğlence, oyun ve gösteriler en renkli ayrıntılarıyla karşımıza çıkar. Covel, Türk, Rum, Ermeni, Yahudi ayırmaksızın Osmanlı tebaasının bütün üyelerini hatta saray efradını da inançlar, gündelik hayat ve adetler üzerinden garipseyip eleştirse de tanıklığını sürdürdü. Covel, kaleme aldığı eserinde Osmanlı'ya dair şunları yazmıştı: 25 Mayıs. Genç Şehzade Mustafa'nın sünnet onuruna yapılan geçit törenini görmeye gittik. Büyük Efendi de oradaydı ve orada imparatorluğun bütün haşmetini gördük. Devletin bütün görevlileri ve müteferrikalar (levazım amirleri) ve diğer görevliler, vezir gibi statülerine göre kavuklarını takmışlardı. Şimdi rahvan ve orta boy atlar moda olmasına rağmen hepsinin atları mükemmeldi. Önden yeniçeri grupları, yanlarında yaya olarak çeribeyleri veya albaylar olurdu. Sonra vezirin uşakları gümüş kemerli çiçekleri kırmızı kadife cübbeler giymiş olarak ayrı bir grupta birbirlerinden ayrı ve mesafeli olarak geçerlerdi. Hepsi düzgün ve sağlam adamlardı. Sonra belindeki kemerin kalınlığı en az 1,5 ayak olan çavuşlarının at üstünde onları takip ettiği başka yeniçeri grupları gelirdi. Sonra çeribeylerinin at üstünde gittiği başka yeniçeriler. Daha sonra bir o kadar daha yeniçeri ve arkalarında at üstünde giden yeniçeri ağası (hem görünüşü hem tabiatı ve yaptığı işler itibariyle melun, haşin bir adam). Onları başlarında çavuşları olan başka yeniçeriler takip ediyordu. Bir şey dikkat çekiciydi. Bizim kılıç ustalarımızı hiçbir zaman böyle kılıçsız olarak gruplar halinde göremezsiniz, burada ise kılıç, tüfek veya başka bir silahtan eser yoktu (İstanbul'da iken askerin silah taşıması yasaktı). Bazı yeniçeri gruplarının elinde bir çubuk ya da sopa vardı. Diğerlerinde hiçbir şey göremezdiniz. Sadece kim olursa olsun her atlının taşıdığı bir balta ve çakı. Birini sol kalçasının altındaki üzengiye, diğerini ise sağ dizinin üstündeki eğer topuzuna yerleştirirdi. Bu kadar emniyet tedbirine karşı ne ayaklanan, ne de gürültü patırtı çıkaran vardır, sonuçta dünyadaki en iyi devlet. Sonra gruplar halinde keselerine göre kenarları altın veya gümüş işlemeli yeşilbaşlıklarıyla cebeciler, sadece alınlarının üstündeki kıvrımın daha yüksek olduğu yeniçeriler gibi kırmızı başlıklarıyla çeşmeciler, levazımcılar onları takip ediyordu. Sonra naipleri veya sekreterleri veya daha doğrusu kâtipleriyle kadılar ve kadıaskerler. Hepsi çeşitli renk ve giyenin mali durumuna göre iyi cins veya daha basit ipekli veya satenden yapılmış, kısa kollu kapüşonsuz ama hepsi kürklü cübbeler giymişlerdi. Bu kadınların, süvarilerin veya Divan'ın âdetiydi. Sonra büyük bir direğin etrafında, telden yapılmış piramit veya huninin üstüne, çıtalarla tutturulmuş oyuncaklar (bizim oyuncak atlarımızın süslendiği gibi) renkli kâğıtlar, çiçekler, balmumundan yapılmış meyveler olan kırk nahıl (dilek ağacı) yirmi tanesi yolun bir tarafından yirmi tanesi diğer tarafında iki saf halinde geçti. Her düğün ve sünnette böyle oyuncaklar katılımcıların önünden taşınır. Ama bunlar daha büyük ve pahalıydı. Daha sonra anormal büyüklükte iki büyük nahıl daha onu takip etti. Hayatımda gördüğüm en büyük cicili bicili (sallanan oyuncak atlar) şenlikti. Bu şenlik sonra 27 yarda uzunluğunda 5 veya 6 yarda genişliğinde bir gemi direği ile devam etti; o da diğerleri gibi süslenmişti. Ama direğin her boğumunda özellikle mumdan yapılmış tasarımlarla süslenmiş olan tahta küpler vardı. Şimdi sekiz veya on tahta seren paralel olarak bağlanmıştı (bir tahteravallinin ipleri ve tahtaları gibi) ve bunların arasına yüz esir koşulmuştu. Önlerinde çaldığı ıslığa göre, esirlerin durup dinlendiği veya direği kaldırdığı, onları idare eden bir kadırga ustası vardı. Devrilip düşmesinden korkulduğu için, ortasından dört tahta kargı ile desteklenerek, iplerle bağlanmıştı. Esirler iplerin ucundan tutarak tepeyi idare ediyor ve onu hep dik tutuyorlardı. Bu yürüyen keresteden ağaçların şehrin caddelerinden geçebilmesi için pek çok evin kiremitleri sökülmüş ve bazıları kısmen yıkılmıştı. Bu işleri yaparken onları izledim. İçindekileri dışarı çıkararak halka ait bir hanın büyük taş duvarını yıktılar. Burada size bir hikâye anlatayım. Vezir, Venedik Valisi'ne bir haber göndererek onu operalarındaki bütün aktörleri sahne dekorları ve müzik aletleriyle beraber Büyük Efendi'nin kutlama törenine göndermesini istedi. Vali özür dileyerek bu kadar hırdavat ve süs eşyasını deniz ve kara yolu ile zamanında oraya ulaştırmanın imkânsız olduğunu belirtti. Haberci deli gibi oldu ve 'Büyük Efendi'nin yapamayacağı ne olabilir!' dedi. 'Vallahi efendim, isterse bütün şehrinizi buradan taşır; caddeler, evler kiliseler ve her şeyi.' Vali başka bir şey demeden çekip gitti. Ama yemin ederim ki hareket eden kulenin ne kadar kolay kurulduğunu görünce habercinin haklı olduğunu düşündüm. Küçük nahıllar sonradan sultanın çadırı önüne getirildiler.

John Covel’ın kaleminden Osmanlı’da düğün şenlikleri

JOHN COVEL KİMDİR?