Knut Hamsun'un kaleminden Sultan Abdülhamid'in Cuma Selamlığı

1920 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi olan Norveçli Knut Hamsun, 1899 yılında İstanbul'a yaptığı seyahatini 1905 yılında Hilalin Altında isimli bir kitap vasıtasıyla okuyucularıyla paylaşmıştı. Gençlik yıllarında gezgin ve maceracı bir yaşam süren Hamsun, ilk romanını 18 yaşındayken bastırdı. Bir yazar olarak yeteneği her zaman takdir görülse de metinlerin üzerindeki siyasi gölge her zaman töhmet altında bırakır. Klasik dönemi metheden yazar, geleneksel ve kadim olana vurduğu darbeler yüzünden dönemin Anglosakson medeniyetini çağdaş ve köksüz uygarlığı oluşturduğunu düşünür ve eleştir. Amerikan sanatını kaba ve vahşi bulur. Gençliğinde bir ara göç dalgasına kapılıp Amerika'ya gitti. Orada ekmeğini ilginç işlerden çıkardı. 1899-1900 yıllarında Rusya, Kafkasya ve Türkiye yolculuğuna çıktı. Gezisini, içinde yetiştiği Batı'nın Doğu'yu görmek istediği bakış açısı çerçevesinden başlattı. Romantizmin etkisindeki yazar, eski bir Norveççeye yazdığı seyahatname, Binbir Gece Masallarına taş çıkardı. Daha limana yanaşmadan kendisini vahşi bir dünyaya adım atmaya cesaret etmiş bir şövalye olarak gördü. Bütün bunlara rağmen şehre, Osmanlı'ya ve yönetime yargılayarak değil; son derece olumlu ve açık görüşlü yaklaşmaya çalıştı. İstanbul'a geldiği dönemde tahtta II. Abdülhamid vardı ve Bağdat demiryolu inşasının imtiyazı Almanlara verilmişti. Osmanlı idaresinin bu tutumu Hamsun'un ilgi ve sempatisini kazandırmıştı. 'Üç duvar olan bir dükkâna giriyoruz. Dükkânın sokağa bakması lazım gelen dördüncü duvarı yok olmuş. Kırmızı yastıklı sergilerde fesli, türbanlı adamlar bağdaş kurarak oturmuş kahve ve tütün içiyorlar. Hoş bir yer burası; ateşteki bakır kaplar lezzetli şeyler ihtiva ediyor gibi. Hizmetkârlar ortalıkta dolaşıyor. Refakatçim bir hanım olduğundan boş bulunan en güzel köşeye buyur ediyorlar bizi. Gittiğimiz yer bir kahvehane, onun için kahve ısmarlıyoruz. Buraya ilk defa bir kadın ayağı basıyor olma ihtimaline rağmen, gelişimize kimse şaşırmamış gibi davranıyor. Müşterilerin hepsi bizden tarafa bakmamak üzere anlaşmışlardı sanki. Meraklılık Şarklıların tenezzül etmedikleri bir davranıştır: Şark'ta pek çok dükkânda alışveriş yaptık, bize kahve ikram edildi, ancak alışveriş tamamlandıktan sonra, dükkân sahipleri nereden gelip nereye gittiğimizi sordular, daha da fazlası onları alakadar etmiyordu. Buruk bir tadı olan kahve, ufacık fincanlarda ikram ediliyordu. Bizde diğerleri gibi yapıp aldığımı her yudumdan sonra fincanı çalkalıyor, telvesini içiyor sonra da arkaya yaslanıp gözlerimizi tavana dikiyorduk. Birbirimize bakarak başımızı sallıyoruz. Evet, şimdiye kadar hiç böyle bir şey içmemiştik. Yalnız bize biraz tatlı geliyor. Hizmetkâra işaret edip, şekersiz kahve istediğimiz anlatmaya çalışıyoruz. O zaman karşıda, duvar tarafta oturan bir Türk yavaş sesle hizmetkâra bir şeyler söylüyor. Bizi anladığı belli. Şekersiz kahvemiz geliyor. Ayağa kalıp, hafifçe eğilerek Türk'ü selamlıyorum. O da selam veriyor bana ama yerinden kalkmaksızın. Daha sonra da bizimle hiç alakadar olmuyor. Esasen asil bir davranış bu. O da ayağa kalkıp sizi selamlasa tuhaf olurdu.' Kırmızılar giyinmiş adamlar yokuşa toprak döküyor ve üzerine su serpiyorlar. Saat bire yaklaşırken, Hamidiye Camiinin saati altı buçuğa beş kalayı gösteriyor. Artık Sultan gelebilir… Bir anda bandolardan verilen bir işaret üzerine etrafımız nefesli ve vurgulu çalgılardan çıkan seslerle titreşiyor; tam o sırada sarayın cümle kapısı açılıyor ve beş araba arka arkaya meyilli yoldan aşağıya doğru inmeye başlıyor. Bu arabalarda paşalar büyüklü küçüklü prensler, prensesler, ön tarafta da yüksek rütbeli zabitler oturmaktaydı. Tepeden tırnağa brokar giymiş haberciler arabaları yaya olarak takip ediyorlar. Aradan iki dakika daha geçiyor. Caminin saati tam altı buçuğu gösterirken, bölükler canlanıyor. Tek ve uzun bir trompet sesi yükseliyor, Yıldız Sarayı'nın cümle kapısından bir zabit çıkıyor ve yokuş aşağıya doğru yürüyor, arkasından bir zabit daha. İkisinin de kılıçları kınlarından çekilmiş. Aşağıya caminin yanına kadar geldiklerinde askerler hazır ol vaziyetine geçiyorlar ve Sultan'ın arabası cümle kapısında görünüyor. Sultan'ın arabasını rahvan giden iki Arap atı çekmekte. Bu harikulade cins atların rahvan gitmesi de neredeyse imkânsızdır, zira bu hayvanlar adeta dans eder, açık burun deliklerinden solu, hoplar, toprakla oynaşırlar. Arap atlarının yeleleri göğüslerinin altına kadar sarkıyor, kuyrukları yerleri süpürmekte. Arabacı oturduğu yerden sanki birer insanlarmış gibi atlarla alçak sesle konuşuyor. Bir an tam yüzlerini görüyoruz, gözleri parlamakta. Üzerlerinde harikulade güzel koşum takımları var. Sultan bize doğru yaklaşıyor. Lacivert bir setre giymiş, üzerine de gri renkli, etrafı siyah şeritlerle çevrili askeri bir pelerin almış. Tam bizim pencerelerin önünden geçerken başını kaldırarak bize bakıyor. Onu sonradan bir kez daha gördüğümde, kahverengi bakışları açık ve iyi niyetli ifadesiyle beni cezbedecekti.

Knut Hamsun'un kaleminden Sultan Abdülhamid'in Cuma Selamlığı

KNUT HAMSUN KİMDİR?