Mimar Sinan'ın İstanbul'da armağan ettiği külliyeler

Üsküdar Toptaşı'nda, Valide-i Atik Mahallesi'nde yer alan külliye II. Selim'in eşi, III. Murad'ın annesi Nurbanu Valide Sultan tarafından Sinan'a yaptırılmıştır. 🔸 Devrinin şaheserlerinden olan yapılar topluluğu İstanbul'un en büyük külliyelerinden biridir. 🔸 İmparatorluğun anayolu üzerinde doğuya gidip gelen tüccarların, yolcuların ve hacıların ihtiyaçlarını karşılayan önemli bir menzil külliyesidir. Yapıldığı dönemde Üsküdar sınırları dışında kalan külliye kervanların toplanma noktasıdır. 🔸 Sinan'ın anıtsal bir kompleks olarak tasarladığı külliye, çok yapılı, çok işlevlidir ve çevreye hakim bir yamaç üzerine kademeli olarak inşa edilmiştir. 🔸 1570-1579 yılları arasında tamamlanan yapılar topluluğu cami, medrese, tekke, sıbyan mektebi, darülhadis, darülkurra, imaret, aşhane, tabhane, kervansaray, darüşşifa ve hamamdan oluşur. Fatih Haseki'de, Avratpazarı'nda yer alan külliye Haseki Hürrem Sultan tarafından Sinan'a yaptırılmıştır. 🔸 1538-1551 yılları arasında inşa edilen yapılar topluluğunun inşasına önce tek kubbeli küçük bir cami ile başlanmış, bir yıl sonra klasik bir medrese ve sıbyan mektebi eklenerek büyütülmüştür. 🔸 Sinan, Şehzade Külliyesi'ni tamamlamadan ve Süleymaniye Külliyesine başlamadan hemen önce bir aşhane ve darüşşifa inşa ederek külliye yapılarını tamamlamıştır. 🔍 15 maddede Mimar Sinan Bu külliyenin Avratpazarı'nda yapılması Sultan Süleyman'ın eşine gösterdiği bir inceliktir. 🔸 Bölgeye verilen Avratpazarı adı o dönemde satıcıları ve alıcıları çoğunlukla kadınlardan oluşan, haftada bir gün kurulan eski bir semt pazarından gelmektedir. 🔸 Kadınların uğrak yeri olan bu hareketli bölgeye Haseki Külliyesi'nin yapılması ve onlara hizmet vermesi isabetli bir seçimdir. Hürrem Sultan'ın bu cömertliği ve hayır yapıları onun kamuoyundaki saygınlığını arttırmıştır. Fatih Topkapı'da, Fatma Sultan Mahallesi'nde yer alan külliye Sultan Süleyman'ın sadrazamı Kara Ahmed Paşa tarafından Sinan'a sipariş edilmiş, inşaatın başlangıcına tanıklık etmeye ömrü yetmemiştir. 🔸 1553-1555 yıllarında veziriazamlık yapan Kara Ahmed Paşa, selefi Rüstem Paşa'nın görevden azli üzerine bu makama getirilmiş, yaklaşık iki yıl sonra idam edilerek makamı yine Rüstem Paşa'ya bırakmıştır. Külliye, Sinan'ın en güzel camilerinden birine sahiptir. Camiye bir medrese ile çevrelenen avludan girilir. Beş kubbeli son cemaat yerinin orantıları dikkat çekici, dolap nişleri üzerindeki çinileri çok güzeldir. 🔸 Özellikle minber oymaları dantel gibi işlenmiştir. Vaaz kürsüsü, cümle kapısı ve pencerelerin ahşap kanatlarında 16'ncı yüzyıl ahşap işçiliğinin en güzel örnekleri görülür. 🔸 Özgünlüğünü büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşmış olan cami bu özellikleriyle İstanbul'da tektir. 🔍 Mimar Sinan'ın eserleri hakkında 33 ilginç bilgi Tophane Meydanı'nda yer alan külliyenin banisi Kaptan-ı Derya Kılı Ali Paşa'dır. Paşa 16. yüzyılın ünlü denizcilerindendir. 🔸 Rivayete göre, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa, bu külliyeyi yaptırmak için III. Murad'dan bir yer rica etmiş. Padişah da ''Derya kaptanı değil mi, camiini deryada yapsın'' cevabını vermiştir. 🔸 Bunun üzerine evvelce deniz olan bugünkü caminin yeri doldurularak kazanılan alana bu külliye inşa edilmiştir. Sultanla paşa arasında bu konuşma geçmiş midir bilinmez ama Ali Paşa'nın camisinin yeri seçilirken, banisinin uzun denizcilik yaşamına uygun olarak deniz kıyısındaki bu yerin uygun görüldüğünü anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi, Kılıç Ali Paşa Camii'nden ''sanki selatin camiidir'' diye bahseder. Evliya Çelebi'nin dikkati çektiği bu husus Kılıç Ali Paşa Camii'nin en önemli özelliğidir. 🔸 Sinan, 1580 yılında tamamladığı bu yapıda daha küçük ölçüde olmak üzere Ayasofya'nın planını ve 16. yüzyıl Türk mimarisinin unsurlarını bir araya getirmiştir. 🔸 Uzun mimarlık yaşamının son büyük eserlerinden biri olan bu camide böyle bir plan uygulamış olması, çok gelişmiş eserler verdikten sonra Ayasofya'nın planı ile üst yapısını, gerek estetik gerek statik açıdan daha kusursuz olarak değişik bir mimari anlayışıyla yorumladığını belirtir. Edirnekapı'da yer alan külliyenin banisi Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan'ın kızı, Sadrazam Rüstem Paşa'nın eşi Mihrimah Sultan'dır. 🔸 Büyük serveti ve nüfuzu sayesinde çok sayıda hayır yapısı inşa ettirmiş, adını unutulmaz kılmıştır. 🔸 Külliyenin tamamlanma tarihi yapılarda kitabe bulunmadığından net olarak bilinmemektedir. 🔍 Mimar Sinan'ın 3 eseri: Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye camileri Kaynaklarda 1555-65 arasında değişen tarihlere rastlansa da yaygın olarak babasının ölümünden önce sipariş ettiği yapının kardeşi II. Selim'in padişahlığı döneminde tamamlandığı düşünülür. 🔸 Külliye için seçilen Edirnekapı bir zamanlar şehrin en önemli kapılarından biri, mühim bir ticaret merkezidir. 🔸 1571 tarihli vakfiyesi külliyenin, cami, medrese, darülkurra, çifte hamam, türbe, çeşme, bir sıra vakıf dükkân ve odadan oluştuğunu bildirir. Üsküdar Meydanı'nda yer alan külliyenin banisi Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan'dır. Vakfiyesinden külliyenin bir zamanlar cami, medrese, sıbyan mektebi, misafirlikhane, tabhane ve ahırlardan oluştuğu anlaşılır. 🔸 Günümüzde camiden başka medrese, sıbyan mektebi ve yapılara sonradan eklenen türbe ayaktadır. 🔸 1548'te tamamlanan ve Sinan'ın erken dönem eserlerinden olan külliye, İstanbul siluetinin Üsküdar'daki en önemli parçalarından biridir. Dönemin sayfiye saraylarından birine komşudur. İskele Camii olarak anılan dört köşeli mabet, kasnağında 16 pencere bulunan sultani bir kubbeyle örtülüdür. 🔸 Ana kubbe üç arım kubbeyle çevrelenir ve yapının heybetli çifte revağının geniş çatısının ardından yükselir. Beyaz mermer mirabı ve dantel gibi işlenmiş minberi çok zariftir. 🔸 Günümüzde tıp merkezi olarak kullanılan medresesi 16 hücrelidir, maruz kaldığı müdahaleler neticesinde iç mekân özelliklerini yetirmiştir. 🔸 Sinan'ın güzel tasarımlarından biri olan sıbyan mektebi kubbeli bir açık eyvan ve kapalı kubbeli bir dershaneden oluşur. 1968 yılından bu yana çocuk kütüphanesi olarak hizmet vermektedir. 2014 verilerine göre 8555 kitabı bulunmaktadır. Eyüp'te Camiikebir Caddesi'nin güneyinde yer alan külliyenin banisi sadrazam Sokullu Mehmed Paşa'dır. 🔸 1568 yılında tamamlanan bu küçük külliye, medrese, darülkurra, çeşme ve Mehmed Paşa'nın türbesinden oluşur. 🔍 İstanbul'daki Mimar Sinan camileri 1505-1579 tarihleri arasında yaşayan Mehmed Paşa, Osmanlı tarihinin önemli devlet adamlarından biridir. 🔸 Her ne kadar paşanın adıyla anılsa da Eyüp'teki bu küçük külliyeyi, çiftin, arka arkaya hayatlarını kaybeden çocukları için ortak yaptırdığı bilinir. Kadırga'da Suterazisi Sokağı'nda yer alan ve 1571 yılında tamamlanan külliye, cami, medrese ve zaviye yapılarından oluşur. Yapının banileri Sokollu Mehmed Paşa ve eşi İsmihan Sultan'dır. 🔸 Geçmişten gelen ve yaygın eğilim, çiftin ortaklaşa vakfettiği külliyeleri için baniliği paşaya atfetmeye yöneliktir. 🔸 Caminin Türkçe inşaat kitabesinde de bani olarak sadece paşanın adı geçer. Hadikatü'l Cevâmi külliyenin camisinin İsmihan Sultan tarafından kocası adına yaptırıldığını, medrese ve zaviyenin Sokollu'nun hayratı olduğunu aktarır. 🔸 Paşanın vakfiyesinde ise Kadırga'daki cami ve Eyüp'teki medreseyi bizzat inşa ettirip karısına hediye olarak sunduğu yazarken, İsmihan Sultan'ın vakfiyesi bu iki yapının da kendisine ait olduğunu söyler. Tüm bunlara bakılmaksızın hanım sultanın bani kimliği hafızalardan silinmiştir. Fatih'te kendi adıyla anılan semtte yer alan külliyeyi Sultan Süleyman, mimarbaşı Sinan'a yaptırmıştır. Süleymaniye, Osmanlı toplumsal hayatının en önemli sembollerinden biridir. 🔸 Süleymaniye sadece mimari ve sanatsal açıdan bir şaheser olmakla kalmaz, İstanbul ile her anlamda bütünleşen bir medeniyet simgesi, bir kültür, yönetim ve şehircilik modeli olarak karşımıza çıkar. 🔸 Kentin en güzel siluetinin en önemli parçası olan külliyenin inşaası 1550-1557 yılları arasında tamamlanır. 🔸 Cami, medreseler, tıp medresesi, darüşşifa, darülhadis, türbeler, sıbyan mektebi, imaret, tabhane, kervansaray, hamam, çarşılar ve ahırlardan oluşan ve her bir yapısı incelikli işçiliğiyle göz dolduran külliyenin yedi yıl gibi kısa bir sürede tamamlanmış olması 16'ncı yüzyıl koşulları göz önüne alındığında çok çarpıcıdır. Osmanlı döneminin bu en büyük külliyesi mimarlık tarihinin en büyük şantiye organizasyonlarından biriyle gerçekleşir. 🔸 Külliyenin yapımına sayısız duvarcı, marangoz, demirci, nakkaş, kurşun döşeyici, taş yontucu, ırgat, kuyucu, aşçı, hamal, arabacı katkıda bulunur. 🔸 Divanın emriyle yedi yıl içinde imparatorluğun dört bir yanından İstanbul'a sayısız işçi, usta ve sanatkâr gelir. İnşaat sırasında, değişik vesilelerle merasimler yapılır, çalışanlara ödüller dağıtılır. Şehzadebaşı'ndaki külliyenin banisi Sultan Süleyman'dır. Sultanın çok sevdiği ve kendisinden sonra tahta geçmesini dilediği Şehzade Mehmed'in genç yaştaki, ani ölümüyle çok sarsıldığı bilinir. 🔸 Fakat külliyeyi şehzadenin ölümü üzerine yaptırmış olduğu tartışmalıdır. 🔸 Sinan'ın inşa ettiği ilk selatin külliyelerinden biridir. Cami, medrese, sıbyan mektebi, tabhane, ahır, kervansaray ve türbelerden oluşur. Külliye, Eski Saray'ın yanı başında, Fatih ve Bayezid külliyelerinin arasında kente hâkim bir düzlükte inşa edilmiştir. Evliya Çelebi'ye göre bu geniş düzlük İstanbul'un tam ortası, merkezidir. 🔸 Evliya, tüm mühendislerin, üçgen şekilli İstanbul'un orta yerini saat, adım ve uzunluk hesaplarıyla bulduklarını söyler. 🔸 Hazire duvarının sokağa bakan köşesindeki 'yeşil sütun'un da İstanbul'un merkezi olarak saptanan yere dikildiği rivayet edilir. Üsküdar'da kendi adını taşıyan semtte bulunan külliyenin banisi III. Murad'ın musahibi Şemsi Ahmed Paşa'dır. Sinan'ın inşa ettiği külliyeler arasında en küçüklerinden biridir. 🔸 Deniz kıyısında, dikdörtgene yakın dar bir alana yerleştirilen külliye küçük bir cami, türbe ve medreseden oluşur. 🔸 Mimarbaşının ölümünden sekiz yıl önce 1580-1581'de tamamlanan olağanüstü zarif külliye mimari tasarımıyla kıymetli bir mücevher gibi Üsküdar sahilinde ışıldar. Külliye'nin deniz kenarındaki son derece sade camisinin kubbesi, dört köşesi tromplu kare mekâna oturur. 🔸 Evliya Çelebi'ye göre bu cami öyle şirin bir anıttır ki görenler onu Kasr-ı Şirin sanar. 🔸 Cami ve bedenine eklenmiş alışılmadık türbe, tek bir yapı olarak tasarlanmış, kesme küfeki taşından örülmüş, üstleri kurşun kaplanmıştır. 🔍 Mimar Sinan'ın inşa ettiği su tesisleri Eyüp Defterdar'da yer alan külliyenin banisi Zal Mahmud Paşa ve karısı Şah Sultan'dır. Haliç kıyı şeridindeki bir yamaçta yer alan külliye, cami, iki medrese, türbeler ve çeşmeden oluşur. 🔸 Sultan ile paşanın ortak olarak vakfettikleri külliye vasiyetleri uyarınca 1577'deki arka arkaya ölümlerinin ardından inşa edilmiştir. Pek çok kaynakta paşa ve sultanın aynı gün öldüğü yer alır. Külliyenin sıra sıra taş ve tuğladan inşa edilmiş büyük ve yüksek camisi 16'ncı yüzyıl yapılarından çok farklı bir görünüm sergiler. Cami, Sinan'ın tasarımlarının geneline bakıldığında anlaşılması zor pek çok özelliğe sahiptir. 🔸 Caminin kubbesi, yükselen yan duvarları arasında adeta kaybolur. 🔸 Yan cephelerdeki çok sayıda pencere, ölçü ve sıklık açısından Sinan'ın başka hiçbir yapısında görülmez. 🔸 Caminin yalın, aydınlık, sade ama görkemli bir iç mekânı vardır.

Mimar Sinan'ın İstanbul'da armağan ettiği külliyeler

ATİK VALİDE KÜLLİYESİ