Mimar Sinan’ın yangında kül olan mescidi

Mimarların piri olarak adlandırılan Mimar Sinan, Fatih'te Koca Sinan Caddesi'nde bulunan yapıyı kendi vakfı olarak inşa etti. Tezkirelerinde 'Yenibahçe kurbinde bu fakirin mescidi' diye andığı yapının inşası 1573'te tamamlandı. Osmanlı İmparatorluğu'nun en parlak döneminin baş mimarı Sinan, Kayseri'nin Ağırnas köyünde dünyaya geldi. Buradan Hristiyan bir devşirme olarak kul statüsüyle çıktı. Gayretle çalışıp sanatını ilerleterek, uzun ömrünü üç padişah döneminde, neredeyse yarım asır boyunca hizmet etmiş bir mimarbaşı olarak tamamladı. Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad'ın hizmetinde bulunan Sinan, mimarlık sanatında bir zirveye ulaştı ve İstanbul'un şehirleşmesine büyük katkı sağladı. Kendisinden sıklıkla 'el fakir-ül hakir' diye bahsetse de yeteneğinin farkındadır ve Sâî Çelebi'ye yazdırdığı tezkirelerinde kendi kendini methettiği yaşam öyküsünü renkli bir dille anlatır. Mimar Sinan'ın inşa ettiği pek çok yapı gibi kendi mescidi de ne yazık ki korunamadı ve özgünlüğünü yitirdi. Vakfiyesinde adı geçen mescidin yanındaki çeşmeli sıbyan mektebinden ise geriye hiç iz kalmadı. Tarihi boyunca çeşitli badireler atlatan mescid yapımından yaklaşık dört yüzyıl sonra 1918'de Cibali-Fatih yangınında büyük hasar gördü. Yapıdan geriye bir tek duvarları kaldı, onlar da zamanla dağılarak yıkıldı. O gün Sultanselim'deki Çırağı Hamza Mahallesi'ndeki bir evden çıkan yangın, birçok kola ayrılıp Suriçi'nde bulunan ev, dükkân, mektep, cami, mescit ve tekke olmak üzere toplam 7 bin 500 binanın kül olmasına sebep oldu. Yangının kollarından biri güneye doğru inerek Cibali tarafındaki tütün depolarına kadar ilerlemiş, buradaki ateş o sıralar İstanbul'da bulunan Avusturya ve Alman askerlerinin gayretleriyle ancak söndürülebilmişti. Diğer bir kol, Fatih'e doğru yayılıp Aksaray'a inmiş, ardından Haseki ve Yenibahçe taraflarıyla, Şehremini ve Kocamustafapaşa'ya kadar yayılmıştı. Buradan da bir kol yaparak Topkapı ve Davutpaşa'ya kadar ulaşmıştı. Bu derece büyük bir yangında can kaybı olup olmadığıyla ilgili bir kayıt bulunmuyor. Fakat on binlerce İstanbullunun ev ve işyerlerinden olduğu açık. Evsiz kalanlar için Hilal-i Ahmer'in (Kızılay) bir süre 20 bin kişiye yemek dağıtması, yangından etkilenen insan sayısıyla ilgili bir fikir vermektedir. Bu büyük yangın sonrası, Mimar Sinan'ın inşa ettiği mescid büyük hasar gördü. Mescidin zarif minaresi, 1938 ve 1962 yıllarında onarılıp korunurken mescid için herhangi bir önlem alınmadı. Yapının Sinan'ın vakfı olan geniş arazisini işgal eden gecekondular ve apartmanlar mescidden arda kalanları yok olma noktasına getirdi. Nihayet 1976'da kaçak yapılar yıkılıp arazi boşaltıldı. Vakıflar İdaresi tarafından 1918 öncesine ait krokiler ışığında inşa ve ihya edilen mescid, yeniden ibadete açıldı. Taştan yapılan mihrabı ise 1981 yılında tamamlandı. Bu mütevazı mescid biri eyvan tarzında önü açık, diğeri bütünüyle kapalı yan yana iki bölümden oluşuyordu. Bunlar, Hadîkâtü'l Cevâmi'de 'sayfiyye ve şitâ'iyyeli' bina olarak geçen mescidin, yazlık ve kışlık bölümleriydi. Günümüzde bu ayrım neredeyse yok olmuş, yazlık bölüm camekânla kapatılmış bir son cemaat yerine dönüşmüştür. Mescidin olağanüstü sadeliği içerisinde en ilgi çekici, en gösterişli öğesi minaresidir. Minare, aynı zamanda mescidin özgünlüğünü nispeten koruyan tek parçasıdır. Her yüzünde bir adet ezan penceresi bulunan şerefesiz minaresi küfeki taşından örülmüştür. Köşk türündeki minare, sekizgen gövdelidir ve ufak bir kubbeyle taçlandırılmıştır.

Mimar Sinan’ın yangında kül olan mescidi

‘YENİBAHÇE KURBİNDE BU FAKİRİN MESCİDİ’