Orta Asya'da yeşeren Türk kültürü

TÜRKLERİN KÜLTÜR TARİHİ ◾ Türklerin kültür tarihi, oldukça zengin ve çeşitlilik arz eden bir geçmişe sahip. Kökleri Orta Asya'ya uzanan Türkler, tarih boyunca farklı coğrafyalara yayıldılar. ◾ Orta Çağ'da büyük imparatorluklar kurarak Orta Asya'da hüküm sürdüler. Burada tarih sahnesindeki kültür ve medeniyet nüvelerinin temellerini attılar. Türk halk biliminin kurucusu: Pertev Naili Boratav TÜRK KÜLTÜRÜ DENİLİNCE AKLA İLK NE GELİR? ◾ Türk kültürü, binlerce yıllık geçmişe sahip olan zengin bir mirası temsil ediyor. Bu kültürde, Türklerin Orta Asya'daki kökenleri, geleneksel göçebe yaşam tarzları, ata kültü, Manas Destanı gibi kahramanlık hikayeleri, atlı okçuluk gibi unsurlar öne çıktı. ◾ Vav Tv'de yayınlanan 'Doğu'dan Batı'ya Tarih' programına konuk olan Prof.Dr.Ahmet Taşağıl, Türk kültür tarihi ile ilgili önemli gözlemlerini aktardı. Ahmet Taşağıl Türk Kültür tanımının çerçevesini şu sözleriyle çizdi: 'Macaristan'dan Mançurya'ya kadar olan alanda, üç ana coğrafi kuşakta yaşamış olan insanların ortaya koyduğu bir kültür akla gelmeli,zaman zaman atlı, konar-göçer, bazen şehir kuranların bazen ormanlarda,vahalarda kendilerine hayat bulan insan toplulukların meydana getirdiği ve sürekliliği olan, M.Ö. 2700'lerden günümüze kadar takip edebildiğimiz, hayat şekline Türk kültürü denir.' Ahmet Taşağıl kimdir? Ahmet Taşağıl, 1985 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nden mezun olduktan sonra Çince öğrenmek ve Orta Asya tarihi çalışmak için Çin'e gitti. Türk tarihi alanında akademik çalışmalarını sürdürdü. Çince, İngilizce, Rusça ve Fransızca ile Türk lehçelerinden Kazakça ve Kırgızca'yı iyi derecede, Moğolca ve Farsça'yı az bilen Taşağıl, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı olarak akademik hayatını sürdürmektedir. Orta Asya Türk Tarihi'nin eski ve yeni devirlerine dair 200'den fazla makalesi ve 9 kitabı yayınlanmıştır. TÜRK KÜLTÜR TARİHİNİN EN ESKİ BULUNTULARI NELER? ◾ Tarih biliminde iklim bilimi, genetik, kemik ve kalıntı bilimleri gibi alanlar, geçmiş dönemlerin anlaşılması ve rekonstrüksiyonu için kritik öneme sahipti. İklim bilimi, tarihi olayların ardındaki çevresel etkileri ve iklim değişikliklerini anlamamıza yardımcı olurken genetik çalışmalar, insanların kökenlerini ve göç yollarını aydınlattı. Rekonstrüksiyon ne demek? Mimarlıkta bir yapının kalıntıları ve diğer belgeler yardımıyla eski şeklinin belirlenerek yeniden yapılması işlemidir. Restorasyonla yakından ilintili bir kavramdır. ◾ Kemik bilimi ve kalıntı bilimleri ise arkeolojik kazılardan elde edilen kemikler, eserler ve kalıntılar üzerinden geçmiş toplumların yaşam biçimlerini, sağlık durumlarını ve dönemin sosyal yapısını incelememize imkan tanıdı. Bu disiplinler, tarihçilere ve araştırmacılara, geçmişin sırlarını daha iyi çözmeleri için önemli araçlar sundular. ◾ Taşağıl, Güney Sibirya'da Hakasya'nın bulunan en eski Türk yurdu olduğunu ifade ederek tarihi aydınlatmak için kendi iklim bilimcilerimizi, kemik ve kalıntı bilimcilerimizi yetiştirmenin öneminden de bahsetti. TÜRK TARİHİNE DAİR EN ESKİ YAZITLAR NELER? ◾ Türk tarihine dair en eski yazılı kaynaklar, Orhun Yazıtları olarak bilinir ve Göktürk Kağanlığı dönemine aittir. Bu yazıtlar, 8. yüzyılda, Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu Bilge Kağan ve oğlu Tonyukuk'un hükümdarlıkları sırasında dikilir. Orhun Yazıtları, Türk tarihinin ve kültürünün önemli bir parçasını temsil ederler. ◾ Taşağıl, 'Orhun Yazıtları'nın yazıldığı tarihler daha Avrupa'nın yazısının bile olmadığı, Avrupa medeniyetlerinin oluşmadığı 630-730'lu yıllar' der ve Orhun Yazıtları'nda devletin yıkılması hakkında ve halkın devletten beklediği güvenlik, adalet ve ekonomik refah ile ilgili evrensel mesaj içeren zamana karşı koyan analizler içerdiğini iletir. 11 maddede Türk dilinin en eski metinleri: Orhun Kitabeleri TÜRKLERİN YÖNETİM ŞEKLİ ◾ Birçok Türk Devleti'nin kökeni Orta Asya'nın göçebe topluluklarına dayanır. Bu coğrafyada Göktürk, Uygur gibi çeşitli büyük devletler kuran Türkler, farklı coğrafyalara yayılarak çeşitli devletlerle ilişkiler kurdular. ◾ Özellikle Tang Hanedanı döneminde Çin ile Türkler arasında diplomatik ilişkiler kuruldu. Bazen ittifaklar, bazen çatışmalar yaşandı. Uygur Devleti ile Çin arasında daha yakın bir kültürel temas görüldü. Dolayısıyla Türkler arasında Budizm ve Maniheizm gibi inanışlar yayıldı. UYGURLARIN TÜRK TARİHİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ ◾ Orta Asya'da yaşayan Uygurlar, 8. yüzyılda Göktürk Kağanlığı'nın çöküşünün ardından Uygur Kağanlığı'nı kurarak önemli bir siyasi varlık haline geldiler. ◾ Uygurlar, Maniheizm ve Budizm gibi inanışları benimseyerek bu dinleri Orta Asya'ya yaydılar. Ayrıca Uygur alfabesi, Orhun ve Göktürk alfabesinin ardından Türk halklarının yazılı kültürünün gelişimine katkıda bulundu. Dolayısıyla Uygurlar, Türk tarihinde yerleşik hayata geçişin yanı sıra kültürel ve dini etkileriyle de önemli bir yere sahiptiler. ◾ Taşağıl, Uygur kültürünün genel türk kültür tarihinde önemli bir yeri olduğunu savunarak Uygur kültürü tarihini iki dönemde inceledi, ' Uygurları iki dönemde incelemek gerekiyor.İlki Moğolistan'da olan Göktürk kağanlığı , ikincisi ve daha önemlisi 840 sonrası dünyanın en verimli topraklarında yaşayan günümüze kültürel unsurları ulaşan Ordos ve Turfan'daki Uygurlar diyebiliriz.' ◾ Uygur Türkleri, milattan sonra 8. yüzyılda Orta Asya'da Uygur Kağanlığı'nı kuran bir topluluktur. Uygurlar, yazı, edebiyat ve sanat alanlarında önemli katkılarda bulunurlar. Uygur alfabesi ve zengin kültürel eserler bırakırlar. Orta Asya'nın kültürel ve tarihi gelişiminde önemli bir rol oynar. Uygur dönemi, Orta Asya'da bir kültürel rönesans dönemi olarak kabul edilir ve bu dönemin eserleri günümüze ulaşmış önemli kalıntılar oluşturur. ◾ Ahmet Taşağıl, Uygur kültürel tarihi ile ilgili şunları ifade eder, 'Uygurların yaşadığı yerler çok yaşanabilecek yerler. Uygurların hukuk sistemi mesela Japonlar trafından hala üzerine araştırılıp makaleler yazılıyor. Aynı zamanda İpek Yolu üzerindeler, bir nevi küreselleşme, dış dünya ile düzenli bir etkileşim var' ifadelerini kullanır ve Uygur kültürünün Çin kültürüne çok fazla katkı sunduğunu belirtir. TÜRKLER TARİH BOYUNCA HANGİ DİNLERİ BENİMSEDİ? ◾ Taşağıl, Türklerin tarih boyunca çeşitli dinleri benimsediğini belirtir ve sözlerine şöyle devam etti: 'Tabiat kuvvetleri , Atalar Kültü ve Gök Tanrıya olan inanç şeklinde üç inanış sistemleri var. Sonradan Mani dinine, Budizme, Museviliğe, Hristiyanlığa ve nihayet kitleler halinde Müslümanlığa geçiş gerçekleşti ve günümüze kadar geldiler.' Türklerin tarih boyunca benimsediği inanışlar: ▫ Şamanizm: Eski Türkler, Orta Asya'da Şamanizmi benimsemişlerdir. Şamanizm, doğanın ruhlarını ve doğaüstü güçleri tapınma, şamanlar aracılığıyla iletişim kurma ve ritüeller düzenleme esasına dayanır. ▫ Maniheizm: Ortaçağ Türk halkları, Maniheizm adlı bir dini inanç sistemini benimsemişlerdir. Bu din, İranlı din kurucusu Mani tarafından kurulmuş ve Zerdüşt, Budizm ve Hristiyanlık öğelerini birleştirmiştir. ▫ Budizm: Özellikle Göktürk Kağanlığı döneminde, Budizm Orta Asya'da etkili olmuştur. Türk hükümetleri tarafından desteklenen Budist manastırlar kurulmuştur. ▫ Tengricilik: Tengricilik, eski Türklerin geleneksel inanç sistemidir ve Göktanrı (Tengri) inancına dayanır. Bu inanç, Türkler arasında uzun süre varlığını sürdürmüştür. ▫ Hristiyanlık: Türkler, Orta Asya'dan göç ettikleri dönemlerde Hristiyanlık ile de temas kurmuşlardır. Özellikle Karahanlılar gibi Türk hanedanları, Hristiyanlık etkisi altında kalmışlardır. ▫ İslam: İslam, 7. yüzyılda İslam'ın yayılmasıyla birlikte Orta Asya'ya girmiştir. Türk halkları zamanla İslam'ı benimsemişler ve İslam, Türk toplumlarının önemli bir dini haline gelmiştir. ESKİ TÜRKLERDE GELENEKSEL SPORLAR ◾ Eski Türkler, okçuluk, atlı okçuluk, güreş, cirit atma, taşkıran, yağlı güreş, okçuluk atışı, horoz dövüşleri gibi geleneksel sporları icra ederlerdi. Bu sporlar, fiziksel becerileri geliştirmenin yanı sıra savaş eğitimi ve kültürel geleneklerin korunması için önem taşırdı. Türk topluluklarının kimliklerini ve dayanıklılıklarını sürdürmelerine yardımcı oldu. ◾ Taşağıl, Türk kültürüne ait sporlarla ilgili şu ifadeleri kullandı: 'O devirde hayatın kendisi spor.Bu kadar konar-göçer olmasının sebebi de bu avcılık ve binicilik faaliyetleri.Ama ilginç olanı o dönemde kızların futbol oynaması; deriden yaptıkları toplarla açık alanda futbol oynuyorlar. Kayak ve güreşte çok iyi oldukları biliniyor. Nişancılığa çok önem veriyorlar.' Türk lehçelerinde savaş kelimesi 'AT TÜRK'ÜN KANADIDIR' SÖZÜ KİME AİT ? ◾ 'At Türk'ün kanadıdır' sözü, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lügat-it Türk'te geçen bir atasözüdür. Savaşta, ulaşımda ve göçlerde kullanılan at, Türkler için vazgeçilmez bir arkadaş olur, bağımsızlık ve gücün sembolü haline geldi. Bu atasözü, atın Türk toplumları için ne kadar kutsal ve simgesel olduğunu vurguluyor. ◾ 'Bir kişinin kapısında bağlı atı çalarsanız, cezası idam. Dağda gezen atını çalarsanız 10 katını ödüyorsunuz. Uzun göçleri, konar-göçer hayatı at ile sağlıyorlar.Soğuğa karşı dayanıklılık sağladığı için at eti tüketilir.Kımız en önemli içecekleridir.' ifadelerini kullanan Taşağıl'ın, 'At olmasaydı Türkler tarihten günümüze kadar gelemezdi' sözü de program boyunca dikkat çekti. Kımız nedir? Kımız, özellikle Orta Asya ve bazı Orta Doğu ülkelerinde geleneksel bir içecektir. Genellikle at sütünden yapılır ve fermentasyon süreciyle elde edilir. Fermente süt ürünlerinden biridir. TÜRK TOPLUMUNDA KADININ KONUMU ◾ Göçebe yaşam tarzının hakim olduğu dönemlerde, kadınlar çoğunlukla ev ve aile işleriyle ilgilenirken, erkekler savaş ve avcılık gibi uğraşlarda aktifti. Ancak, bu dönemlerde kadınlar da aile içi ve topluluk içi karar alma süreçlerinde rol oynadı. ◾ Kadınların, ordularda savaşa gittiği ile ilgili bir bilginin hata olduğunu dile getiren Taşağıl, kadının eski türk toplumlarındaki konumu ile ilgili şu ifadelerde bulundu: 'Çekirdek ailesi sağlam olan toplumlar daha uzun yaşar. Bozkır' da 'oguş' diye anılır aile. Toplumu gelecek nesillere aktarmada kadın daha önemli çünkü erkek ya avda ya savaşta ... Çocukları eğiten, yetiştiren kadınlar, öte yandan kadınların güvenliği çok önemli, düşman eline düşmemesi lazım. Türk toplumunda kadın-erkek ayrımı ya da kadını köle gibi görmek gibi bir durum yok.' ◾ Türkler, zengin kültürünü, örf ve gelenekleriyle birlikte kurarak öncülük ettikleri medeniyetlerin tohumunu Orta Asya'nın coğrafyasında attılar. Zaman içerisinde evrilen inanç sistemleri ve geniş coğrafyalardaki varlıklarıyla kültürel çeşitliliklerini koruyarak günümüze aktardılar.